Вәһһаби Мәзһәби

Birinci, Peyğəmbər onları bu illətə görə çəkindirib ki, onların ataları bütpərəst və müşrik olmuşlar. Belə adamların heç bir qiyməti və müqəddəsliyi olmadığına görə onlara and içməyə icazə verilməyib. Belə ki, başqa hədislərdə “atalara və tağuta (bütlərə) and içməyin” nəql olunub.³

İkinci, hökm zamanı (məhkəmədə) və yaxud düşmənçilik edərkən ataya and içmək nəhy olunub. Çünki İslam alimlərinin nəzərinə görə, düşmənçilik vaxtı Allaha və Onun zatına işarə olunan sifətlərdən başqa bir şeyə and içmək kifayət etmir.

Bu mənalara diqqət yetirməklə Peyğəmbərin müqəddəslərə və ilahi övliyalara and içməkdən çəkindirməyini necə başa düşmək olar? Halbuki Peyğəmbərin nəhyi xüsusi bir hala aiddir.

İkinci hədis:

“Bir kişi Ömərin oğlunun yanına gəlib dedi:

− Mən Kəbəyə and içirəm.

Ömərin oğlu dedi:

− Kəbənin Allahına and iç. Çünki Ömər atasına and içərkən Peyğəmbər buyurmuşdur:

−”Atana and içmə. Çünki Allahdan başqasına and içməyin heç bir günah və haram olmadığını sübuta yetirir. Amma bu hədisi başqa cür təşkil etmək lazımdır:

Hədis üç hissədən ibarətdir:

1. Bir kişi Ömərin oğlunun yanına gəlib Kəbəyə and içmək istəyirdi, lakin, o, kişini bu işdən çəkindirdi.

2. Ömər Peyğəmbərin yanında atasına (Xəttaba) and içdiyinə görə Peyğəmbər onu belə and içməkdən çəkindirdi və bunu şirk kimi qələmə verdi.

3. Ömərin oğlu Peyğəmbərin bu sözündən “Allahdan başqasına and içmək şirk sayılır” ictihad edib hökm verdi. Lakin Peyğəmbərin “Allahdan başqasına” sözündən əsas məqsədi müşrikə (Xəttaba) and içməkdir. Amma Ömərin oğlu Kəbəyə and içməyi də Peyğəmbərin bu kəlamına aid edir.

Peyğəmbərin və başqalarının Allahdan başqasına and içmələri haqqında olan rəvayətləri topladıqda, Peyğəmbərin “hər kim Allahdan başqasına and içsə müşrik sayılır” kəlamından belə bir mətləb əldə olunur:

O zaman and içmək şirk sayılır ki, haqqında and içilən şəxs müşrik olsun, yəni müşrikin haqqına and içmək şirk sayılır. Lakin müsəlmanın, Kəbənin, Quranın, peyğəmbərlərin və s. müqəddəs yerlərin haqqına and içmək isə şirk sayılmır.

Ömərin oğlu Peyğəmbərin kəlamının əhatə dairəsinin geniş olduğunu bilib. İctihad edərək hökm vermişdir.

Bu hökm onun özü üçün əsas və hüccət ola bilər, başqaları üçün isə əsas ola bilməz.

Müşrikə and içmək buna görə şirk sayılır ki, belə bir and həqiqətdə müşrikin əməlini və getdiyi yolu tədsiq etmək deməkdir.

Bu hədisin birinci təhlili və burada əsas xətaya yol verən Ömərin oğludur. Çünki o, Peyğəmbərin kəlamından ictihad edib müqəddəslərə and içməkdən çəkindirmişdir. İndi bəhs edəcəyimiz ikinci təhlil isə birincidən daha da açıq və aşkardır.

İkinci təhlil

Peyğəmbərin bu kəlamı “Allahdan başqasına and içmək şirk sayılır” müşriklərə yox, Lat və Üzza¹ kimi tağutlara aiddir. Kəbə kimi müqəddəs yerlərə and içmək isə, istisnadır. Ömərin oğlu ictihad etməklə bütlərə aid olan qanunu iki yerdə (müşrikə və Kəbəyə and içməyə) tətbiq etmişdir. Çünki Peyğəmbərin kəlamında belə bir məqsəd güdülmür. Buna başqa bir hədis şəhadət verir:

“Hər kim Lat və Üzza kimi bütlərə and içsə, tez − La ilahə illəllah − deməlidir...” (Sünəni-Nəsai, c. 7, s. 7).

Müsəlmanların zehnində hələ də cahiliyyət dövrünün izləri qaldığına bu hədis şəhadət verir. Özlərindən asılı olmayaraq müsəlmanlar bəzi vaxtlar tağutlara da and içirdilər.

Peyğəmbər bu pis əməli zehnlərdən silmək üçün hökm verdi. Lakin Ömərin oğlu bu hökmü müşrikə və müqəddəslərə and içməyə də tətbiq etdi. Halbuki Peyğəmbərin kəlamı müqəddəslərə və müşriklərə and içmək haqqında deyildi. Buna aşağıdakı hədisləri dəlil gətirmək olar:

1. Hənbəlilərin imamı Əhməd ibn Hənbəl “Müsnəd” kitabının 2-ci cild 34-cü səhifəsində ikinci hədisi başqa formada nəql edir. Bu da Ömərin oğlunun belə hökm verdiyini bildirir.

İndi isə hədisin mətni ilə tanış olaq:

“Ömər atasına and içərkən Allahın Rəsulu onu bu işdən çəkindirərək buyururdu:

Hər kim Allahdan başqa bir şeyə and içsə, şirk etmiş olur.”

2. Yenə Əhməd ibn Hənbəl “Müsnəd” kitabının 2-ci cild 67-ci səhifəsində bu hədisi Ömərin andı olmadan nəql edir:

“Hər kim Allahdan başqasına and içsə, o kəs bu barədə nalayiq söz işlətmiş olur və yaxud Peyğəmbər o kəsin haqqında ağır söz deyir: Məsələn: O kəs bu əməli ilə şirk edib.”