ZƏHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur
Yüklə 4,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
- AQRADA XƏZĠNƏNĠN BÖLÜġDÜRÜLMƏSĠ
- (296 a) BABURNAMƏ
|
Sərkar vilayət Kürur Lek Təngə 1. Sətlücün o biri üzü, Bxirə, Lahor, Siyal-qut, Dibalpur v.s. 3 33 15.989 2. Sihrind 1 29
31.985
1 Bu cümlə türkcə nəşrdə buraxılmışdır. Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
308 3. Hisari-Firuzə 1 30
75.174 4. Paytaxt Dehli və Miyan-Duab 3 60
50.254 5. Mivat (İskəndər zamanında bizim mülklərimizə daxil deyildi) deyildi) 1 69
81.000 6. Biyanə 1 44
14.930 (292 b) 292
7. Aqra
- 29
76.919 8. Miyan vilayəti 2 91
19.000 9. Güvalyar 2 29
57.450 10. Kalpi, Sehəndə və başqaları 4 28
55.950 11. Kanuc 1 36
63.358 12. Sənbəl 1 38
44.000 13. Ləknur və Bəkəsər 1 39
82.433 14. Xeyrabad - 12
65.000 (293 a) 15. Ud və Bəhrac 1 17
1.369 16. Cunpur 4 -
17. Kərrə və Manikpur 1 63 27.282 18. Bəhar 4 5
19. Sərvar 1 55 175.062 2/1
20. Sarən 1 10
18.373 21. Çəparən 1 90
86.080 22. Kəndlə - 43
30.300 23. Racə Rup-Nərindən işlənməmiş gümüş və qara təngə - 2 55.000 24. Rətənbur (Buli, Çatsu, Məlanə) - 20
- 25. Naqur - -
26. Racə Bikrəmacit (Rətənburdan) - - - 27. Racə Kələncəri - -
28. Racə Sing-Div - - - 29. Racə Bikəm-Div - -
30. Racə Bikəm-Çənd - - - (293 b)
Hindistan vilayətlərinin yerinin və elinin xüsusiyyət və keyfiyyətləri- nin nə qədəri məlum və müşəxxəs idi, hamısı zikr edildi və yazıldı. Bundan sonra da yazılası bir şey gözə çarpsa yazacağam, eşidiləsi bir şey eşidilsə onu da bildirəcəyəm.
Bazar ertəsi günü, rəcəb ayının iyirmi doqquzunda [=12 may] xəzinəni görmək və bölüşdürmək işiylə məşğul olduq. Hümayuna xəzinədən yetmiş lek verildi, bir də bilinməyən və incələnib sayılmamış olan bir xəzinəni ona BABURNAMƏ
309 ehsan edim. Bəzi bəylərə on lek, bəzilərinə iyirmi, yeddi və altı lek verildi. Orduda olan bütün əfqan, həzarə, ərəb və bəluclara, hər camaata mövqelərinə uyğun şəkildə nəqd ənamlar verildi. Yenə ordu ilə birlikdə olan hər tüccar, elm əhli və digər hər kəs ehsan və bəxşişdən bol-bol qismət və tam nəsib aldı. Orduda olmayanlara da bu xəzinədən bir çox ehsan və bəxşiş göndə- rildi. Məsələn, Kamrana [Mirzə] on yeddi lek, Məhəmməd Zaman Mirzəyə on beş lek, Əsgəriyə, Hindala, hətta bütün qohumlara altından, gümüşdən, qumaşdan, cövhərdən və kölədən bir çox şeylər göndərildi. Digər tərəfdəki bəylərə və sipahilərə çox hədiyyələr göndərildi. Səmərqənd, Xorasan, (294
rasandakı məşhur şəxslərə və Məkkə ilə Mədinəyə də nəzirlər göndərildi. Kabil vilayəti ilə Vərsək həvalisinə kişi və qadın, kölə və sərbəst, böyük və kiçık hər adam başına birər şahruxi ehsan edildi. Aqraya ilk gələndə bizimkilərlə yerli xalq arasında çox ayrılıq və so- yuqluq vardı. Əsgəri və xalqı bizimkiləri görəndə dörd bir tərəfə qaçırdı. Dehli ilə Aqranın dışında bütün kurqanlı yerlər öz kurqanlarını gücləndirə- rək itaət edib təslim olmadılar. Sənbəldə Qasım Sənbəli, Biyanədə Nizam xan, Mivatda isə Həsən xan Mivati olurdu və bu qarışıqlığın səbəbkarı məhz bu dinsiz hərifdi. Dulpurda Məhəmməd Zeytun, Güvalyarda Tatar xan Sarənghani, Rabiridə Nuhani xan oğlu Hüseyn xan, Ətavədə Qütb xan Sərvani və Kalpidə Aləm xan [Cəlal xan Cighetin oğlu] vardı. Kanuc və Qanqın o tərəfi isə Nasir xan Nuhani, Məruf Fərmüli və digər bir çox əmirlər kimi tamamən müxalif əfqanların əlində idi. Biz İbrahimi məğlub etdiyimiz zaman bunlar Kanuc və o tərəfdə- ki bütün vilayətləri əllərinə keçirərək Kanucdan bir-iki mənzil bu tərəfə gə- lib mövqe tutmuşdular. Dərya xanın oğlu Behar xanı (294 b) padşah edib ona Sultan Məhəmməd ləqəbini vermişdilər. Mehavində Mərğubqul hakim idi. Bu qədər yaxınlığımızda olduğu halda uzun zaman gəlmədi.
Biz Aqraya gələndə isti fəsil idi. Əhali qorxudan tamamilə qaçmışdı. Özümüzə və atlara azuqə və yem tapılmırdı. Kəndlər ayrılıq və aradakı zid- diyyətlər üzündən düşmənliyə, oğruluğa və yol kəsməyə başlamışdılar. Yol- lardan keçmək mümkün deyildi. Biz də xəzinəni bölüşdürməklə məşğul ol- duğumuz üçün ayrı-ayrı pərgənələrə və digər yerlərə möhkəm adamlar təyin edə bilməmişdik. O il çox isti idi. Bir çox adam səmum küləyinin təsiri ilə birdən-birə yıxılıb öldü. Bu üzdən də bəylərin və yaxşı igidlərin bir çoxu buradan soyu- muşdu. Hindistanda qalmağa razı deyildilər, hətta getməyə belə üz tutmuş- dular. Belə sözləri yaşlı və təcrübəli bəylər söyləsəydilər, ayıb olmazdı, am-
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
310 ma onlar bu cür sözləri az söylədilər. Bir adamda bir az ağıl və məntiq olsa, izahatdan sonra doğrunu və əyrini anlayar, pisi və yaxşını ayırd edər. Lakin bir adam düşünüb-daşınıb bir qərara görə hərəkət edərkən, söylənmiş sözlə- rin təkrarlanmasında nə məna var? Gənclərin və kiçıklərin belə sözləri, belə
fə Kabildən hərəkət etəndə bu adamların bir neçəsi hələ yenicə bəy olmuşdu. Mən oda, ya da suya girsəm və çıxsam, bunların da heç çəkinmədən mə- nimlə girib-çıxacaqlarını və hansı tərəfə üz tutsam, onların da mənimlə bir- likdə gələcəklərini ümid edirdim. Mən inanmırdım ki, bunlar mənim niyyə- timin əleyhinə çıxacaqlar, hamısı ilə danışıb məsləhətləşdikdən sonra birlik- də qərar verilən bir işə qarşı çıxacaqlar. Gərçi bunlar pis hərəkət etdilər, lakin Əhmədi Pərvanəçi ilə Vəli Xə- zinə[çi] bunlardan da pis hərəkət etdilər. Kabildən çıxıb İbrahimi məğlub edərək Aqranı zəbt edincəyə qədər Xoca Kəlan yaxşı hərəkət etmiş, cəsur sözlər söyləyib faydalı fikirlər irəli sürmüşdü. Lakin Aqranı aldıqdan bir ne- çə gün sonra bütün düşüncəsi dəyişdi və getməyə çalışanlardan biri də Xoca Kəlan oldu. Adamlarımın bu tərəddüdünü öyrənincə, bütün bəyləri çağıraraq danı- şıb məsləhət etdik. Mən dedim ki: «Səltənət və cahangirlik vasitəsiz olmaz, padşahlıq və əmirlik nökərsiz və vilayətsiz mümkün deyil. Neçə ildir qeyrət edir, çətinliklər içində uzaq məsafələr qət edərək əsgərlə yürüyür, özümüzü və əsgəri savaş və ölüm təhlükələrinin (295 b) içinə atırıq. Biz Allahın ina- yəti ilə bu qədər çoxsaylı düşməni məğlub edib belə geniş məmləkətləri al- dıq. İndi isə hansı çətinlik və hansı zərurət üzündən belə zəhmət hesabına zəbt etdiyimiz vilayətləri səbəbsiz yerə buraxmalıyıq. Əgər Kabilə dönsək, təkrar sıxıntıya məruz qalacağıq. Xoş niyyəti olan heç kim bundan sonra be- lə sözlər söyləməsin. Dayana bilməyib getmək istəyən isə getsin və bir daha geri qayıtmasın». Belə məqbul və uyğun sözləri xatırladaraq bu sıxıntıları uzaqlaşdırdıq.
Xoca Kəlanın qalmağa niyyəti olmadığı üçün «Xoca Kəlanın əsgəri çoxdur, hədiyyələri o götürsün. Kabildə və Qəznədə də adam azdır, onları bir nizama salsın» deyə qərar verdik. Qəznə, Gərdiz və Sultan-Məsudi həza- rəsini Xoca Kəlana ehsan etdim. Hindistandan da üç-dörd leklik Kühram pərgənəsi verildi. Xoca Mir Miranın da Kabilə getməsi qərarlaşdırıldı. Hədiyyələr də onun məsuliyyətinə verildi, əmanətçi olaraq da Molla Həsən Sərraf və Tükə Hindu təyin olundu. Xoca Kəlan Hindistanı sevmədiyi üçün gedərkən evinin divarına bu beyti yazdırmışdı: (296 a) BABURNAMƏ
311 Əgər be xeyri-səlamət güzər zi Sind kunəm, Siyahru şəvəm, gər həvayi-hind kunəm. Əgər sağ-salamat keçsəm bu Sindi, Üzüm qara olsun bir də istəsəm hindi. Biz Hindistanda ikən belə gülməli bir beyt söyləmək və yazmaq nə- zakətsizlikdir. Getməsi üzündən bir buruqluq yaranmışdı, bu beyt bunu bir qat daha artırmışdı. Mən də içimə doğduğu kimi o anda söyləyərək bu rü- baini yazıb göndərdim: Yüz şükr de, Babur ki, kərimü qaffar Verdi sana Sindü Hindü mülki-bisyar, İstiliyinə gər sana yoxdur taqət, Soyuq üzün görək desən, Qəznə var. Bu əsnada əskidən rütbəsi çox kiçık olan və iki-üç ildən bəri böyük və kiçık qardaşlarını yığıb bir dəstə təşkil edən Molla Apağ oruq-zeyi və Sind sahilindəki bəzi əfqanlara başçı təyin edilərək Külə göndərildi. O civardakı oxçulara və sipahilərə təsəlli fərmanları göndərildi. Şeyx Gürən etiqad və imanla gəlib bizə qoşuldu və Miyan-Duab oxçu- larından da iki-üç min sipahi gətirdi. Yunus Əli Dehli ilə Aqra arasında yolu çaşıb Hümayundan ayrılanda Əli xan Fərmülinin oğullarına və ailəsinə rast gəlir. Bir az vuruşandan sonra onları məğlub edib Əli xanın oğullarını əsir alaraq gətirmişdi. Bu fürsətlə, Dövlət-Qədəm Türkün oğlu Mirzə Moğol vasitəsilə (296 b) Əli xanın əsir oğullarından biriylə birlikdə bu qarışıqlıqda Mivata getmiş olan Əli xana tə- səlli fərmanları göndərildi. Mirzə Moğol Əli xan ilə birlikdə qayıtdı. Əli xa- na hörmət göstərib öz pərgənələrindən iyirmi beş lek verildi. Sultan İbrahim Mustafa Fərmülini və Firuz xan Sarənghaninin idarə- sindəki bir neçə əmiri Purabdakı asi əmirlərin üstünə göndərmişdi. Mustafa bu asi əmirlərlə yaxşı savaşaraq onları bir neçə dəfə möhkəm məğlub et- mişdi. Mustafa bu İbrahimin məğlubiyyətindən bir az öncə öldü. Şeyx Bə- yazid onun kiçık qardaşı idi, İbrahim vacib işlə məşğul olduğu üçün böyük qardaşının idarəsindəki vilayət və əhalini dərhal o, əlinə almışdı. Firuz xan, Şeyx Bəyazid, Mahmud xan Nuhani və Qazı Ciya qulluğa gəldilər. Bunlara da umduqlarından daha artıq etibar və şəfqət göstərib Firuz xana Cunpurdan bir kürur, qırx altı lek və beş min təngə, Şeyx Bəyazidə Uddan bir kürur, qırx səkkiz lek və əlli min təngə, Mahmud xana Qazipurdan doxsan lek və otuz beş min təngə, Qazı Ciyaya Cunpurdan iyirmi lek ehsan edildi.
Şəvval bayramının üstündən bir neçə gün keçmişdi. Sultan İbrahimin hərəm sarayının ortasındakı daş sütunlu eyvanlı kümbəzdə böyük bir məclis Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
312 qurduq. Hümayuna işləməli bir köynək, kəmərli bir qılınc və altın yəhərli bir cins at, Çin Teymur Sultan, Mehdi Xoca və Məhəmməd (297 a) Sultan Mir- zəyə işləməli köynək, kəmərli qılınc və kəmərli xəncərlər ehsan edildi. Di- gər bəylərə və igidlərə də mövqelərinə görə kəmərli qılınc, kəmərli xəncər- lər, xələtlər bağışlandı. Hamısının siyahısı burada yazılıdır: yəhərli iki cins at, qəbzəsi qiymətli daşlarla bəzənmiş iyirmi beş ədəd xəncər, yenə qiymətli daşlarla bəzənmiş iki qılınc kəməri, səkkiz qumaş çəkmən, qiymətli daşlarla bəzənmiş on altı ədəd qəmə, altın qəbzəli bir ədəd hind bıçağı, qiymətli daş- larla bəzənmiş iki ədəd geniş ağızlı xəncər və əlli bir parça qumaş. Bu söhbət günündə olduqca çox yağış yağdı. On üç dəfə yağdı. Bəzi- ləri yer çatmadığı üçün dışarıda oturmuşdular, hamısı islandılar. Məhəmmədi Göyəldaşa Samanə vilayətini ehsan edib Sənbələ ilqar tə- yin etdik. Hisari-Firuzə mükafat olaraq Hümayuna verilmişdi, Sənbəli də Hümayuna ehsan etdim. Hindu bəy Hümayunun yanına təyin edilmişdi,ona görə də Məhəmmə- dinin yerinə Hindu bəy, Kəttə bəy, böyük və kiçık qardaşları ilə birlikdə Məlik Qasım Baba-Qaşqa, Molla Apağ və Miyan-Duab oxçularıyla birlikdə Şeyx Gürən ilqar olaraq Sənbələ göndərildi. Qasım Sənbəli üç-dörd dəfə (297 b) «Alçaq Bibən Sənbəli mühasirə- yə alıb hücum edir, ora ilqar getsin» deyə adam göndərmişdi. Bibən bizdən qaçdıqdan sonra vaxt itirmədən dağ ətəyindən yürüyərək irəliləmiş və pə- rən-pərən düşən əfqanları və hindistanlıları yığıb bu qarışıq dönəmdə mey- danı boş görərək gedib Sənbəli mühasirəyə almışdı. Ahar keçidinə çatan Hindu bəy, Kəttə bəy və təyin edilən ilqar qolu suyu keçəndə böyük və kiçık qardaşları ilə birlikdə Məlik Qasım Baba-Qaş- qanı irəliyə göndərirlər. Məlik Qasım suyu keçdikdən sonra qardaşları və yüz-yüz əlli igidlə birlikdə sürətlə çapıb günorta vaxtı Sənbələ çatır. Bibən isə adamlarını düzüb ordugahından hərəkət edir. Məlik Qasım sürətlə gedib kurqanı arxasına alır və hücum edir. Bibən müqavimət göstərə bilməyərək qaçır. Məlik Qasım onun xeyli adamının başını kəsib bir neçə fil, bir çox at və qənimət ələ keçirir. Ertəsi gün digər ilqar bəyləri də yetişirlər. Qasım Sənbəli gəlib onları görür, lakin «kurqanı bunlara təslim etmək yaxşı olmaz» deyə düşünür. Bir gün Şeyx Gürən, Hindu bəy [Koçin] və digərləri ilə danışıb qərarlaşdıraraq bir bəhanəylə Qasım Sənbəliyi bu bəylərin yanına gətirir və bizim adamları Sənbəl kurqanına buraxır. Qasım Sənbəlinin köçünü və ailə üzvlərini sağ- salamat çıxarıb yolladılar. Qələndər Piyada vasitəsilə Biyanədə bulunan Nizam xana vəd və təh- did fərmanlarıyla (298 a) birlikdə o anda içimdən gəldiyi kimi söylənən bu qitə yazıb göndərdim: BABURNAMƏ
313 Ba türki siteza məqun, ey miri-Biyanə, Çalaki-yo mərdanəgine türk əyan əst, Gər zud nəyaiyü nəsihət naquni quş, Anca ki əyan əst, çi hacət bə bəyan əst.
Biyanə kurqanı Hindistanın məşhur qalalarındandır. Axmaq hərif qa- lasının möhkəmliyinə güvənib başından böyük iddialarda bulunaraq adam göndərmişdi. Göndərdiyi adama yaxşı bir cavab vermədən qala zəbti üçün lazım olan şeylərin hazırlanmasıyla məşğul olduq. Babaqulu bəy də vəd və təhdid fərmanlarıyla Məhəmməd Zeytunun yanına göndərildi. O da bəzi bəhanələr göstərərək hiylə yoluna sapmışdı. Rana Sanka kafir biz Kabildə ikən elçisini göndərib sədaqətini açıqlamış və «Əgər padşah o tərəfdən Dehli civarına gəlsə, mən də bu tərəfdən Aqra üstünə yürüyərəm» deyə qərar vermişdi. Mən İbrahimi məğlub edib Dehli və Aqranı aldım. Bugünə qədər bu kafirdən heç bir hərəkət görünməmişdi, amma bir müddət sonra Məkənin Həsən adlı oğlunun olduğu Kəndar kurqanını mühasirəyə aldı. Həsən Məkəndən bir neçə dəfə adamlar gəldi. Məkən özü isə hələ gəlib görünməmişdi. O civardakı (298 b) Ətavə, Dulpur, Güvalyar və Biyanə kimi kurqanlar da hələ ələ keçməmişdi. Şərq tərəfdəki əfqanlar da inadkarlıq və sərkəşlik edirdilər və Kanucdan Aqraya doğru iki-üç mənzillik yerdə əsgərləri ilə mövqe tutmuşdular. Ətrafdaki itaət etməyənlərdən hələ tamamən əmin olmadığımız üçün ona yardıma getməyə adamlar ayıra bilmədik. İki-üç ay sonra Həsən çarəsiz qalıb şərtlə Kəndar kurqanını təslim etdi. Rabiridəki Hüseyn xan [Nuhani] da qorxusundan Rabirini buraxıb çıx- dı. Rabiri Məhəmməd Əli Cəng-Cəngə verildi. Qütb xan Servani Ətavədə idi. Neçə dəfə ona vəd və təhdid fərmanları göndərildi, nə gəlib bizi gördü, nə də Ətavəni buraxıb çıxdı. Ətavəni Mehdi Xocaya ehsan edib Məhəmməd Sultan Mirzə, Sultan Məhəmməd Dulday, Məhəmməd Əli Cəng-Cəng və Əbdüləziz Miraxur idarəsində olan bəylər- dən və içkilərdən bir dəstə adamı yardıma verib Ətavə üzərinə göndərdik. Kanuc da Sultan Məhəmməd Duldaya verildi. Firuz xan, Mahmud xan Nuhani, Şeyx Bəyazid və Qazı Ciyaya da fövqəladə etibar göstərilib Purab tərəfindən pərgənələr verilmişdi, onlar da Ətavəyə təyin edildilər. Məhəmməd Zeytun (299 a) Dulpurda olur və hiylə yoluna sapıb gəl- mirdi. Dulpuru Sultan Cüneyd Barlasa ehsan edib Adil Sultan, Məhəmmədi Göyəldaş, Şah Mansur Barlas, Qutlu-Qədəm, Abdullah [Kitabdar], Vəli Xə- zinə[çi], Can bəy [Can Məhəmmədi], Pirqulu və Şah Hüseyn Yaregi idarə-
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
314 sində olanları Dulpuru zorla alıb Sultan Cüneydə təslim etdikdən sonra Bi- yanə üzərinə yürümələri üçün təyin etdik. Bu əsgərləri təyin etdikdən sonra türk və hind əmirlərini məşvərətə çağırıb bu sözü təklif etdik: «Purabdakı asi əmirlər -Nasir xan Nuhani və Məruf Fərmüli- qırx-əlli min adamla Qanqdan keçərək Kanucu ələ keçirmiş və bu tərəfə doğru iki-üç mənzil gəlib mövqe tutmuşlar. Kafir Rana Sanka da Kəndarı alıb fitnə və fə- sadla məşğuldur. Yağmur mövsümü də sona yaxınlaşdı. Ya asilərin, ya da kafirlərin üstünə hərəkət etmək gərəkli və labüd görünür. Bu civardakı və ətrafdakı kurqanların işi asandır. Bu böyük düşmənlər dəf edildikdən sonra bunlar nə edə bilərlər? Rana Sankanın belə hərəkət edəcəyi ağla gəlmirdi». Hamısı da yekdil şəkildə belə dedi: «Rana Sanka bir az uzaqdadır, ya- xınlaşa biləcəyi də məlum deyildir. Madam ki, bu düşmənlər bu qədər yaxı- na gəlmişlər, bunların dəf edilməsi önəmli və zəruridir». Biz bu düşmənlərin üzərinə hərəkət etməyə qərar verəndə (299 b) Hü- mayun belə dedi: «Padşahın səfərə çıxmasına lüzum yoxdur, bu işi mən gö- rərəm». Bu, hamının xoşuna gəldi. Türk və hind əmirləri bu fikri bəyəndilər. Hümayun Puraba təyin edildi, Dulpura təyin edilmiş olan əsgərlərin yanına Kabili Əhməd Qasım göndərildi, onların da Çəndvara gələrək Hümayuna qoşulmaları əmr edildi. Mehdi Xoca ilə Məhəmməd Sultan Mirzənin idarə- sində Ətavə üzərinə göndərilən əsgərlərə də Hümayuna qatılmaları üçün fər- man göndərildi. Cümə axşamı günü, zülqədə ayının on üçündə [=21 avqust] Hümayun səfərə çıxıb Aqradan üç küruh məsafədə yerləşən Cəlisir adlı ki- çık bir kəndə endi. Orada bir gün qaldıqdan sonra qalxıb mənzil-mənzil irə- lilədi. Cümə axşamı günü, ayın iyirmisində [=28 avqust] Xoca Kəlanın Ka- bilə getməsinə izin verildi. BABUR BĠR BAĞ SALMAQ ĠSTƏYĠR Hindistanın böyük bir qüsuru axarsularının olmamasıdır. Yaşanacaq hər yerdə çarxlardan istifadə edərək su çıxarmaqla planlı və müntəzəm bağ- lar salmaq barədə düşünürdük. Aqraya gəlişimdən bir neçə gün sonra bu məqsədlə Cun çayından keçib bağ salınacaq yerləri araşdırdım. Elə səfasız və xarab yerlərdi ki, oralardan iyrənmə və diksinmə ilə keçdim. Bu yerin (300 a) iyrəncliyi və pisliyi üzündən çarbağ xəyalını ağlımdan çıxardım. Amma oradan başqa Aqraya bu qədər yaxın olan bir yer də yoxdu. Bir neçə gün sonra istər-istəməz eyni yerdə işə başladıq. Hamamın suyunu tə- min edən o böyük quyu qazıldı, ənbəli ağaclarıyla səkkiz guşəli hovuzun ol- duğu bir yer, onlardan sonra da böyük hovuz və saray tikildi. Daha sonra daş binanın önündəki hovuz və talvar inşa edildi. Sonra xəlvətxana bağı ilə evləri, ondan sonra da hamam tikildi. Beləcə səfasız və nizamsız hinddə gö- zəl, planlı və müntəzəm bağlar salındı. Hər guşəsi gözəl çəmənliklər və hər BABURNAMƏ
315 çəmənlik də uyğun güllər və nərgizlərlə bəzəndi. Hindistanın üç şeyindən şikayətçi idik: istisi, küləyi və tozu. Hamam hər üçünün də çarəsi imiş. Toz və külək hamamda nə gəzir, ayrıca hamam, isti havalarda elə sərin olur ki, adam soyuqdan üşüyəcək dərəcəyə gəlir. Ha- mamın isti hovuzunun olduğu otağı bütünlüklə daşdan tikdilər. Ağ daşdan tikilən fəvvarə dışında bütün döşəmə və tavanı qırmızı Biyanə daşındandır. Xəlifə, Şeyx Zeyn, Yunus Əli və çay sahilinə yerləşən hər kəs (300 b) düzgün və gözəl planlı bağlar, hovuzlar saldılar. Lahor və Dibalpur üsulu ilə çarxlar qurub su çıxardılar. Hindlər belə planlı və düzgün yer görmədikləri için Cunun bu tərəfindəki gözəl binalı yerlərə «Kabil» adını vermişlər. BÖYÜK BĠR QUYUNUN QAZILMASI
Kurqanın içində İbrahimin imarətiylə divar arasında boş bir yer vardı, oraya da böyük bir vayin, hövzi-kəbir düzəldilməsini əmr etdim. Pilləlı və böyük quyuya hindlər vayin deyirlər. Bu vayin çarbağdan öncə düzəldilmiş- di. Həmin yağmur mövsümündə qazmaqla uğraşdılar. Bir neçə dəfə çökdü və işçilər altında qaldı. Rana Sanka müharibəsindən sonra tamamlandı. Tarixinin yazıldığı daşda bunun tamamlanmasının müharibədən sonra [1527 martından sonra] olduğu göstərilmişdir. Gözəl bir vayin oldu. Bu vayinin içində üç qatlı bir bina, onun ən aşağı qatında üç eyvan var. Quyuya pilləlar vasitəsilə enmək olur. Hər üç eyvana eyni yoldan gedilir. Hər eyvan digərindən üç pillə yüksəkdir. Su çəkildiyi zaman su xətti ən aşağıdakı eyvandan bir pillə alçaq olur. Yağmur mövsümündə su yüksəldi- yi zaman isə su bəzən ən yuxarı eyvana qədər çıxır. Orta qatda oymalı bir eyvan var. Bu eyvanın yaxınlığıında su çarxını çevirən öküzün olduğu bir kümbəz var. (30l a) Ən üst qatı da eyvandır. Quyu- nun üzərindəki dış səhndən bu eyvana, beş-altı pillə daha aşağıya hər iki tərəf- dən pillələrlə bir yol gedir. Sağ tərəfə gedən yolun qarşısında tarix daşı vardır. Bu quyunun yanına bir quyu daha qazılmışdır. Bunun dibi digərinin ortasın- dan bir az daha yuxarıdadır. Bəhs etdiyim kümbəzdəki öküzün çevirdiyi çarx vasitəsilə su o quyudan bu quyuya keçir. Bu quyuya da bir çarx qoyulmuşdur. Su bu çarxla yer üzünə çıxır və oradan da yuxarıda yeləşən bağa gedir. Quyu nərdivanının qarşısına daşdan bir bina tikilmişdir. Quyunun ət- rafındakı divar dışında isə daş bir məscid vardı, lakin gözəl deyildi və hind tərzində tikilmişdi. Yüklə 4,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|