Ziyoda masharipova

MARK TULLIY SITSERON
(Miloddan oldingi 106 - 43 yillar)
Mark Tulliy Sitseron jahon madaniyati tarixida o‘chmas iz qoldirgan 
buyuk siymolardan biridir. U miloddan aw a lg i 106 yilda Rimdan uzoq 
boMmagan Arpina shahrida badavlat oilada dunyoga keladi. Sitseron-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ning onasi Gelviya xonim bo‘lg‘usi mashhur notiqning yoshligidayoq 
vafot etgan edi. Otasi Mark Tulliy suvoriylar toifasidan bo‘lib, ko‘p 
vaqtini adabiyot bilan shug‘ullanish va bolalar tarbiyasiga bagMshlaydi. 
Mark Tulliy yetti yoshga kirganda otasi farzandlariga yaxshi ta’lim-tar- 
biya berish maqsadida Rimga ko‘chib ketadi. Bolalik chog‘larida Sitse­
ron ukasi Kvint bilan birgalikda mashhur notiq Krass rahbarligi ostida 
yunon o ‘qituvchilaridan falsafa va notiqlik bo‘yicha, shoir Arxiydan 
she’riyat san ’ati bo‘yicha saboq oladi.
U yigitlik paytlarida notiqlik san’ati bilan jiddiy shug‘ullanadi, o ‘z 
zamonasining mashhur notiqlari nutqlarini katta qiziqish bilan tinglay- 
di. 0 ‘sha davm ing mashhur aktyorlaridan Rostsiy uning ovozi, xatti- 
harakatlarining silliqlanishi ustida ishlaydi, deklamatsiya san’atini 
o ‘rgatadi. M ashhur tragik aktyor Klodiy Ezop esa, unga talaffuzni, 
ehtirosli nutq so‘zlashni o ‘rgatadi. Sitseron taxminan o ‘n olti yoshga 
kirganida m ashhur huquqshunos Kvint Mutsiy Ssevoladan saboq ola­
di. M a’lumotlarga qaraganda, o ‘sha paytlarda Sitseron bir oz muddat 
harbiy yurishlarda ham qatnashgan. Xullas, Sitseronning yoshlik davri 
juda samarali va sermazmun o‘tadi.
Sitseron 25 yoshida birinchi marta sudda xalq oldida nutq so‘zlaydi. 
U aw a l grajdanlik, so‘ngra jinoiy ish jarayoni bo‘yicha gapiradi. Biroq 
uning bu nutqiga davlat boshliqlaridan Sull hamda Kott ismli notiqlar 
qarshi chiqadi. Shundan keyin u ritorika va falsafa fanlaridan mukam- 
malroq nazariy bilim olish uchun Afinaga jo ‘nab ketadi, so‘ng Kichik 
Osiyoning bir qancha shaharlarini kezib chiqadi. Ikki yil davomida 
Sitseron yana, o‘qishni davom ettiradi: mashhur olimlar, notiqlar bi­
lan uchrashadi va suhbatlarda qatnashadi. Mana shunday izlanishlar 
davomida u nutq so‘zlashda yangi usullar qidiradi. Nihoyat Osiyo va 
Attika usullari omuxtasidan iborat bo‘lgan o‘ziga xos bir uslub kashf 
etadi.
Sitseron o ‘z zamonasining ko‘pchilik so‘z ustalari kabi o‘z faoliya- 
tining dastlabki davrlaridanoq nutqda uslubning chiroyliligi, ibora va 
ifodalaming jozibador boMishiga alohida e ’tibor beradi.
Sitseron Osiyoga sayohat qilib, notiqlik san’atining sirlarini o ‘rganib 
yurgan vaqtida, Rim hukmdori Sulla vafot etadi. Rimdagi siyosiy vazi- 
yat o ‘zgaradi. Sitseron 29 yoshida Rimga qaytib keladi. Bu yerda unga 
endi “yunon” , “olim” degan laqablar berishadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Sitseron 30 yoshlaridan boshlab davlat ishlarida faol ishtirok eta 
boshlaydi. Kvestorlik1 vazifasi Sitseron uchun mansab pillapoyasining 
dastlabkisi edi. Kvestorlikdan keyin Sitseron ko‘proq advokatlik bilan 
shug‘ullanadi. 70-yillarda Sitseron edillik2 lavozimiga erishadi. 0 ‘sha 
paytlarda mashhur Verres ishi bo‘yicha Sitseron ayblovchi sifatida 
ishtirok etib, yutib chiqqan. Sud mahkamasining ikkinchi sessiyasi uc­
hun Sitseron tomonidan tayyorlangan beshta nutq teksti shu kungacha 
saqlanib qolgan bo‘lib, notiqlik san’atining oliy namunasi sifatida katta 
qimmatga ega. Shundan keyin 67-yilda Sitseron bir ovozdan pretor- 
likka3 saylanadi.
Shu tariqa Sitseron tengsiz notiq va donishmand faylasuf, siyosiy 
arbob sifatida birma-bir shuhrat pillapoyalaridan k o ‘tarilib boradi.
N ihoyat 63-yili konsullikka4 saylanadi. Bu Rim R espublikasi- 
ning oliy m artabali lavozimi edi. Sitseron ju da mashhur, yuksak 
iqtidorli va shijoatli s h a x s la r- Katon, Brut, Antoniy, Krass, Pom pey 
va Sezarlar bilan bir paytda siyosat m aydonida bo ‘ladi, m uvaffaqi- 
yatli faoliyat k o ‘rsatadi. Sitseronning konsullik davri kuchli siyo­
siy kurashlarda o ‘tadi. Hatto siyosiy raqiblari tomonidan ayblanib 
bir necha m uddatga Rimdan badarg‘a qilinadi. U bir yarim yildan 
so ‘nggina d o ‘stlarining yordami tufayli Italiyaga qaytib kelishga 
muvaffaq b o ‘ladi.
0 ‘z davrining fozil va m a’rifatparvar kishilaridan biri bo‘lgan Sit­
seron zamondoshlarining ongini oshirish, ulami ilm-fan, falsafa va 
madaniyat samaralaridan bahramand qilish masalasiga katta e ’tibor be­
radi va bu ishni o ‘zining muhim burchi deb tushunadi.
Sitseron nutq nazariyasi ustida tinimsiz ijod qildi. Mashaqqatli 
mehnati natijasida uch kitobdan iborat “Notiqlik haqida” nomli asari 
yaratiladi. Ushbu kitobni m uallif o‘z ukasi zobit hamda shoir Kvint 
Tulliy Sitseronga bag‘ishlagan. Mazkur asar dialog shaklida yozilgan 
bo‘lib, Litsiniy, Krass, Mark Antoniy, Yuliy Sezar, Strabon, Katull, 
Ssevola va uning shogirdlari Katt, Sulnitsiy Ruflaming ijtimoiy va si-