Ziyoda masharipova

1 Sitseron. Notiqlik san’ati haqida ikki risola (Urfon Otajon taijimasi). - Т.: Yangi asr avlodi,
2007, 385-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ralardagi hijolaming bir tekisda takrorlanishidan, turoqlar, qofiya va 
radiflardan hosil bo ‘ladi. Masalan:
His etib dunyoning shodligin, g ‘amin,
Ulug‘ bir hikmatga boMganman amin:
Yaxshiyu yomonni ko‘tararkan teng,
Shu bois, ona deb nom olgan zamin.
Ushbu to‘rtlikning har bir misrasi m a’lum bir o ‘lchov asosida yara- 
tilgan. Misralar bir xil sondagi 11 bo‘g ‘inli hijolardan tashkil topgan, 
ohang jihatidan m a’lum bir tartibda tuzilgan.
Aruz vaznidagi she’rlarda ritm cho‘ziq va qisqa hijolaming m a’lum tar­
tibda takrorlanib kelishi natijasida hosil boMadi. Erkin vazndagi she’rlarda 
esa har misradagi so‘zlaming mazmuniga muvofiq intonatsiya bilan ayti- 
lishidan ritm-ohang paydo bo‘ladi. Ifodali o ‘qish jarayonida she’riy asar- 
ning g‘oyaviy yo‘nalishiga qarab so‘zlashuv ohangidan, lirik va dramatik 
ohangdan foydalaniladi, tinish belgilariga qarab pauzalarga alohida e’tibor 
beriladi. Shundagina asardagi har bir so‘z chuqur ma’no va emotsio­
nal ta’sir kuchiga ega boMadi. “Zero, har qanday san’at tabiat tomonidan 
bunyod etilar ekan, u bizning tabiatimizga ta’sir o‘tkazmasa va huzur 
baxsh etmasa, u hech narsaga arzimas edi. Bizni ham to‘lqinlantiruvchi, 
ham jo ‘shqin etuvchi va ko‘pincha, bizda ham quvonch, ham g ‘amginlik 
keltirib chiqamvchi vazn (ritm, marom)lar va ovozchalik hech narsa biz­
ning ongimizga tabiatan yaqin emasdir”1. Darhaqiqat, badiiy asaming in­
son mhiga o ‘tkazadigan hissiy ta’sirida so‘z ijrochisining yoqimli ovozi 
bilan birga intonatsiya, vazn va ritmning ahamiyati beqiyosdir.
Binobarin, ritm she’r musiqiyligi va ohangdorligini ta’minlovchi, 
lirik qahramonning his-tuyg‘ularini badiiy ifodalashga xizmat qiluv- 
chi asosiy vositalardan biridir. B a’zi adabiyotlarda ritmni band ritmi, 
alliteratsion ritm, anafora ritm, intonatsion ritm kabi turlarga ajratib 
ko‘rsatilgan2. Shu o ‘rinda ushbu ritm turlarining o ‘ziga xos jihatlari bi­
lan qisqacha tanishib chiqaylik.