Azot gruppasi elementlari

Azot gruppasi elementlari
Azot va fosfor
Azot V A gruppachaning birinchi elementi bo’lib, ko’p o’rganilgan metallmaslar qatoriga kiradi. (1s²2s²2p³).
Tabiatda uchrashi. Azot erkin holatda havoning 78.2 % (4 ∙ 10¹⁵t) ini tashkil qilib, yer sharidagi 0,01 og’ qism miqdori birikmalar minerallar (neft 1,5 % toshko’mir 2,5% og’ qism) tarkibida va tirik organimzlarda uchraydi.
Olinishi. Labaratoriyada azot ammoniy netratni qizdirib olinadi, reaksiya ikki bosqichda boradi.

NH₄Cl_(kons) + NaNO_2(kons) NH₄NO₂ + NaCl

NH₄ NO₂ N₂ + 2H₂O

Shuningdek, Br₂ ta’sirida ammiakni oksidlab olinadi.

2NH₃ + 3Br₂ → 6HBr + N₂

Juda toza azot olish uchun natriy azitni termik parchalash usulidan foydalaniladi.

2NaN₃ 2Na + 3N₂

Sanoatda azot suyultirilgan havoni rektifikatsiyalash yo’li bilan olinadi.

Fizikaviy hossalari. Azot (N₂) rangsiz hidsiz mazasiz gaz. Havodan ozgina yengil (28y.b) yonmaydi yonishga yordam bermaydi. Suvda juda oz eriydi. (1l suvda 15l azot eriydi). Temperature pasayishi bilan eruvchanligi ortdadi.
Kimyoviy xossalari. Azot molekulasi N₂ da azot atomlari orasida uchlamchi bog’ N N
(r _{N N} = 0.1055 nm) bo’lib ulardan bittasi sigma - va ikkitasi - bog’lardir. Shuning uchun ham azot molekulasi juda barqaror va yuqori temperaturada atomlarga ajraladi.
N₂ → 2N + H₂₉₈; H = 945 kJ, K₂₉₈ = 10^-12
Hatto 3000^o C temperaturada azot molekulalarining dissotsiyalanishi 0.1 % ni tashkil etadi. Erkin holatdagi azot faqat litiy metali bilan bevosita birikib: 6Li + N₂ → 2Li₃N litiy nitritni hosil qiladi. Bunday natritlar (Na₃N, K₃N, Mg₃ N₂, Ca₃ N₂, AlN) tegishli metallarni azot atmosferasida qizdirish bilan hosil qiladi. Bu reaksiyalarda azot oksidlanuvchi hossalarni namoyon qiladi. Ularda N^-3 holida bo’ladi.