Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
51 Nadya hþnkörtö ilÿ xeyli aüladû, diølÿri ilÿ yorüanû sûxdû ki, hþnkörtölÿrini boüsun. Baøûna ÷ÿkdiyi yastûüûn altû yaø olmuødu.
O, gecÿdÿn xeyli ke÷ÿnÿ kimi mÿmnuniyyÿtlÿ otaq dan ÷ûxûb gedÿrdi. Lakin nÿhÿng Moskva øÿhÿrindÿ getmÿyÿ yeri yox idi. Artûq birinci dÿfÿ deyildi ki, onu burada, yataqxanada, acû sþzlÿrlÿ zÿhÿrlÿyirdilÿr: qayûnana! Deyingÿn! Rahibÿ! Qarûmûø qûz! ßn ÷ox xÿtrinÿ dÿyÿn isÿ bu sþzlÿrin haqsûz olmasû idi. ßvvÿllÿr necÿ dÿ øÿn adam idi!.. Amma beø il sÿrasÿr yalan demÿk, maskalanmaq da asan iø deyildi, bu cör yalandan sifÿti dÿyiøirdi, sÿsi sÿrt- lÿøirdi, hissiyyatû itirdi. Bÿlkÿ, doürudan da, dþzölÿsi olma- yan qarûmûø qûzdûr? Þzön barÿdÿ fikir yörötmÿk elÿ ÷ÿtin- dir ki. Yataqxanada, evdÿ, anasûnûn qarøûsûnda olduüu kimi 486 ayaqlarûnû yerÿ vurub dirÿnÿ bilmÿzdi. Adam yalnûz yataq- xanada þzö pis cÿhÿtlÿrini dÿ gþrmÿyÿ baølayûr. Qlebdÿn baøqa onu he÷ kÿs baøa döøÿ bilmÿzdi... Ancaq Qleb dÿ onu baøa döøÿ bilmÿz... Qleb ona he÷ nÿ demÿdi; necÿ olmalû, necÿ yaøamalû. Tÿkcÿ bir øey dedi ki, möddÿtin sonu olmayacaq... ßrinin sörÿtli, inamlû zÿrbÿlÿri altûnda onun göndÿlik hÿya tûnda þzönÿ tÿskinlik verdiyi, ona inamûnda, gþzlÿ mÿ- yindÿ, baøqalarû ö÷ön ÿl÷atmazlûüûnda dÿyanÿt verÿn hÿr øey sûnûb daüûldû. Möddÿtin sonu olmayacaq! Demÿli, Nadya ona lazûm deyil... Demÿli, Nadya ÿbÿs yerÿ þzönö þldörör... Nadya özöqoylu uzanmûødû. Hÿrÿkÿtsiz nÿzÿrlÿrlÿ yas- tûqla yorüan arasûndakû zolaqdan qarøûsûndakû boø divar par ÷asûna baxûr, baøa döøÿ bilmir vÿ he÷ baøa döømÿyÿ dÿ ÷alûømûrdû ki, bu nÿ iøûqdûr. ßtraf zölmÿt qaranlûq olsa da, sarû rÿngÿ boyanmûø divarda qurumuø boya döyönlÿri gþrö- nördö.
Baøûnû yastûüûn altûnda gizlÿtmiø Nadya kiminsÿ bar- maq larû ilÿ qapûnûn xon÷asûnû xösusi tÿrzdÿ qûrûq-qûrûq dþy- döyö nö eøitdi. Daøa “Øaqov gÿlib. Durursan?” soruøana kimi baøûndakû yastûüû bir kÿnara atûb cÿld yerindÿn durdu, ÿzil miø yub kasûnû dözÿltdi, daraqla sa÷larûnû hamarladû vÿ ayaq larû ilÿ tuflilÿrini axtarmaüa baøladû. Yarûm÷ûq kþzÿrmiø lampanûn þlö iøûüûnda Muza onun tÿlÿsmÿyini gþröb ikrahla özönö ÷evirdi. Daøa isÿ þzönö Lyudanûn ÷arpayûsûna tÿrÿf ataraq tez þrtö yön qûraqlarûnû qatladû, yorüan-dþøÿyi qaydaya saldû. Qonaüû i÷ÿri buraxdûlar. Øaqov cÿbhÿ øinelini ÷iyninÿ atmûø vÿziyyÿtdÿ i÷ÿri girdi. Onda hÿlÿ ÿsgÿri qûvraqlûüûn qaldûüû sezilirdi: ÿyilÿndÿ beli donqarlanmûrdû. Hÿr bir hÿrÿkÿti þl÷ölöb-bi÷ilmiø idi. – Salam, hþrmÿtli xanûmlar. Mÿn gÿldim ki, sizin iøûqsûz nÿ ilÿ mÿøüul olduüunuzu þyrÿnÿm, þyrÿnÿm ki, sonra Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 487
þzöm dÿ bunu ÿxz edÿ bilim. Darûxdûüûndan adamûn lap örÿyi partlayûr! (Necÿ dÿ yaxøû oldu! – alaqaranlûqda aülamaqdan qûzar- mûø gþzlÿri gþrönmördö.) – ßgÿr iøûq sþnmÿsÿydi, siz gÿlmÿzdiniz? – Daøa Øaqo- vun þz tonundaca cavab verdi. – He÷ bir vÿchlÿ. Parlaq iøûqda qadûn özlÿri lÿtafÿtlÿ rini itirir. Hirsli ifadÿlÿr, paxûl nÿzÿrlÿr, – sanki, bir az bun dan qabaq o da bu otaqda olmuødu! – qûrûølar, hÿddÿn artûq ÷ÿkil- miø kosmetika... a÷ûq gþrönör. Qadûnlarûn yerinÿ olsay dûm, qanun qÿbul elÿtdirÿrdim ki, ancaq yarûsþnök iøûq veril sin. Onda hamû tezliklÿ ÿrÿ gedÿrdi. Daøa ciddiyyÿtlÿ Øaqova baxûrdû. Hÿmiøÿ belÿ deyirdi vÿ bu ÿzbÿrlÿnmiø ifadÿ Daøanûn xoøuna gÿlmirdi. – Ècazÿ verÿrsiniz, ÿylÿøim? – Buyurun, – Nadya sakit, bayaqkû yorüunluüunu, qös- sÿ sini, gþz yaølarûnû hiss etdirmÿyÿn ev sahibÿsi sÿsi ilÿ dil- lÿndi.
Øaqovun soyuqqanlûlûüû, nÿzakÿtli rÿftar tÿrzi, onun bÿm, qÿtiyyÿtli sÿsi Nadyanûn, ÿksinÿ, xoøuna gÿlirdi. Ondan ÿtra- fa rahatlûq yayûlûrdû. Øaqovun zarafatlarû da ona xoø gÿlirdi. – Èkinci dÿfÿ tÿklif etmÿyÿ dÿ bilÿrlÿr, buranûn camaatû belÿdir. Ona gþrÿ dÿ oturmaüa tÿlÿsmÿk lazûmdûr. Belÿ, nÿ ilÿ mÿøüulsunuz, gÿnc aspirantlar? Nadya susurdu. O, Øaqovla ÷ox danûøa bilmirdi, ÷önki sraüagön aralarû dÿymiødi vÿ o zaman Nadya gþzlÿnilmÿdÿn, nÿ etdiyini þzö dÿ bilmÿdÿn aralarûndakû intimliyin sÿviyyÿsi ÷ÿr÷ivÿsindÿ portfellÿ onun körÿyinÿ vurub qa÷mûødû. Bu, aüûlsûzlûq idi, uøaq hÿrÿkÿti idi vÿ indi kÿnar adamlarûn olmasû vÿziyyÿti bir az yöngöllÿødirirdi. Daøa dillÿndi: – Kinoya getmÿyÿ hazûrlaøûrûq. Amma bilmirik kiminlÿ. – Hansû filmÿ? – “Hind sÿrdabÿsi”.
488 – O-o, mötlÿq gedin. Bir tibb bacûsû demiøkÿn, “÷oxlu atÿø a÷ûrlar, ÷oxlu adam þldörörlÿr, ömumiyyÿtlÿ, ÿla film dir!” Øaqov ömumi masanûn qûraüûnda rahat oturmuødu: – Amma icazÿnizlÿ, hþrmÿtli xanûmlar, mÿn döøönör- döm ki, sizi øÿn gþrÿcÿyÿm, burada isÿ, sanki, matÿmdir. Bÿlkÿ, vali deynlÿrinizlÿ nÿ isÿ döz gÿlmir? Partiya börosu- nun sonun cu qÿrarû sizi pÿrt edib? Mÿncÿ, onun aspirantlara aidiy yÿti yoxdur. – Nÿ qÿrar? – Nadya zÿif sÿslÿ soruødu. – Qÿrar? Ècti maiy- yÿtin kþmÿyi ilÿ tÿlÿbÿlÿrin sosial mÿnøÿyinin þyrÿ nil mÿsi, onlarûn valideynlÿrinin kim olduüunu doüru gþstÿr mÿ lÿ ri- nin þyrÿnilmÿsi haqqûnda. Burada imkanlar ÷ox zÿngin dir, bÿlkÿ, kimsÿ kimÿsÿ etibar edib, yuxuda nÿ isÿ deyib, ya da ki baøqasûnûn mÿktubunu oxuyub vÿ bu qÿbildÿn olan baøqa iølÿr... (Vÿ yenÿ dÿ axtaracaqlar, qurdalayacaqlar! Hÿr øey necÿ dÿ bezikdirib! Hara ÷ûxûb getmÿli?..) – Hÿ, Muza Georgiyevna? Siz he÷ nÿ gizlÿtmÿmisiniz ki?.. – Nÿ bþyök rÿzalÿt! – Muza bÿrkdÿn dedi. – Necÿ, bu, sizi øÿnlÿndirmir? Èstÿyirsiniz, sizÿ dönÿn mexanika-riyaziyyat faköltÿsi øurasûnda gizli sÿsvermÿylÿ baülû gölmÿli bir hadisÿ danûøûm? Øaqov hamû ö÷ön danûøûrdû, amma Nadyanû izlÿyirdi. O, ÷ox dan Nadyanûn ondan nÿ istÿdiyi haqda döøönördö. Hÿr bir yeni hadisÿ onun mÿqsÿdini daha ÷ox aøkarlayûrdû... Gah kimin lÿsÿ øahmat oynadûüû vaxt baølarû östöndÿ durur, gah da þzö onunla oynamaq vÿ ondan debötlÿri þyrÿnmÿk istÿyirdi. (Èlahi, øahmat axû vaxtû unutmaüa kþmÿk edir!) Gah þzönön konsertdÿ necÿ ÷ûxûø edÿcÿyinÿ baxmaüa ÷aüûrûrdû. (Bu daha tÿbiidir! Èstÿyir ki, ifasûnû þzönÿ qarøû laqeyd olmayan tamaøa÷û tÿriflÿsin!) Gah Nadyanûn kinoya “artûq” bileti olurdu vÿ onu filmÿ baxmaüa dÿvÿt edirdi. (Ah, bir axøamlûq illöziya – kiminlÿsÿ ikilikdÿ gþrönmÿk istÿyirdi... Kiminsÿ qoluna dÿstÿklÿnmÿk istÿyirdi.) Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 489
Gah ad gönöndÿ ona qeyd dÿftÿr÷ÿsi baüûølayûrdû, lakin bunu ÷ox bacarûqsûz edirdi: dÿftÿr÷ÿni pencÿyinin cibinÿ dör töb qa÷maq istÿyirdi; bu nÿ hÿrÿkÿtlÿr idi? Qa÷maq nÿyÿ lazûm idi? (Ah, utandûüûndan, ancaq utandûüûndan!) O da qa÷ûb dÿhlizdÿ Nadyaya ÷atdû, yalandan hÿdiyyÿsini qaytarmaüa ÷alûødû vÿ bu zaman onu qucaqladû; Nadya ÿllÿri arasûndan ÷ûxmaüa cÿhd etmÿdi, þzönö tutub saxlamaüa imkan verdi. (Ne÷ÿ illÿr idi belÿ øey yaøanmûrdû, ÿl-ayaüû tutulmuødu.) Èndi dÿ portfellÿ vurma oyunu? Hamûyla, hamûyla olduüu kimi, Øaqov onunla da dÿmir tÿmkinini qoruyurdu. Bilirdi ki, bu cör qadûn hekayÿtlÿri necÿ birmÿnalû olmur, sonradan onlardan yaxa qurtarmaq ÷ÿtinlÿøir. Bÿs ÿgÿr tÿnha qadûn kþmÿk istÿyirsÿ, sadÿcÿ, ona kþmÿk etmÿyini xahiø edirsÿ? Kim qadûna belÿ kþmÿkdÿn imtina etmÿk dÿrÿcÿsindÿ ÿyilmÿz ola bilÿr? Èndi dÿ Øaqov þz otaüûndan ÷ûxûb 318-ciyÿ gÿlÿndÿ Nad- ya nûn evdÿ tÿk olacaüûna ÿmin deyildi, hÿm dÿ o hÿyÿ can- la nûrdû. Øurada sÿsvermÿ ilÿ baülû hadisÿyÿ gölsÿlÿr dÿ, bunu nÿzakÿt naminÿ etdilÿr. – Èøûq olacaq, yoxsa yox? – Muza sÿbirsizliklÿ ucadan soruødu.
– Amma mÿn hiss edirÿm ki, danûødûqlarûm sizi he÷ göldörmör. Xösusÿn dÿ Nadejda Èlini÷nanû. Mÿnim gþrÿ bildiyim qÿdÿr, o, qara buluddan da tutqundur. Bilmirÿm nÿ ö÷ön. Sraüagön on manat cÿrimÿ ediblÿr, bu on manata gþrÿ ÿzab ÷ÿkir, heyifsilÿnir. Øaqov bu sþzlÿri deyÿn kimi Nadyanû, sanki, yerindÿn dik atdûlar. O, ÿl ÷antasûnû gþtördö, a÷dû, oradan ÿlinÿ nÿ ke÷disÿ ÷ûxardû, ÿsÿbi halda doüradû vÿ qûrûntûlarû ömumi masanûn östönÿ, Øaqovun qabaüûna atdû. – Muza! Sonuncu dÿfÿ soruøuram, gedirsÿn? – Daøa paltosunu gþtörÿ-gþtörÿ ÿzablû sÿslÿ soruødu.
490 – Gedirÿm! – Muza boüuq cavab verdi, axsaya-axsaya qÿtiyyÿtlÿ paltarasana tÿrÿf getdi. Øaqovla Nadya dþnöb gedÿnlÿrÿ baxdûlar. Arxalarûnca qapû baülananda isÿ Nadyanû qorxu börödö. Øaqov doüranmûø tikÿlÿri gþzlÿrinÿ yaxûnlaødûrdû. Bun- lar daha bir on manatlûüûn xûøûldayan tikÿlÿri idi. Øaqov øinelindÿn ÷ûxdû (Nadya isÿ stulun östönÿ ÷þk- dö), sakitcÿ mebelin yanûndan þtÿrÿk qûza yaxûnlaødû. Boyca Nadyadan xeyli höndör idi. Qûzûn ki÷ik ÿllÿrini þz iri ovuc- larûna aldû. – Nadya! – ilk dÿfÿ onu, sadÿcÿ, adû ilÿ ÷aüûrdû. Nadya isÿ þzöndÿ zÿiflik duyaraq hÿrÿkÿtsiz dayanmûødû. Onluüu cûrarkÿn onu börömöø hirs gÿldiyi kimi dÿ tez yoxa ÷ûxmûødû. Baøûnda qÿribÿ bir fikir oyandû: he÷ bir nÿzarÿt÷i qûraqdan þköz baøû kimi baøûnû ÿyib onlarûn nÿ danûødûqlarûna qulaq asmûrdû vÿ onlar istÿdiklÿri øeydÿn danûøa bilÿrdilÿr. Nÿ vaxt ayrûlacaqlarûnû da þzlÿri möÿyyÿn edÿcÿkdilÿr. Nadya Øaqovun qÿtiyyÿtli, saü vÿ sol tÿrÿflÿrinin bircÿ cizgi ilÿ dÿ olsa fÿrqlÿnmÿdiyi a÷ûq özönö lap yaxûnlûqda gþrördö. Bu sifÿtin a÷ûqlûüû onun xoøuna gÿlirdi. Øaqov barmaqlarûnû boøaltdû, onu qollarû, bluzkasûnûn ipÿyi boyunca sûüalladû. – Nadya!.. – Bu-ra-xûn! – Nadya yorüun vÿ tÿÿssöflö sÿslÿ cavab verdi.
– Bunu necÿ baøa döøöm? – o tÿkid edir, barmaqlarûnû onun dirsÿklÿrindÿn ÷iyinlÿrinÿ tÿrÿf söröødörördö. – Nÿyi baøa döøÿsiniz? – soruødu. Ancaq onun qollarû arasûndan ÷ûxmaüa da cÿhd etmÿdi!.. Belÿ olanda Øaqov Nadyanûn ÷iyinlÿrindÿn tutub onu þzö nÿ tÿrÿf ÷ÿkdi. Sarûmtûl qaranlûq onun sifÿtindÿki qan rÿngindÿ atÿøi gþrön mÿz etmiødi. ßllÿrini sinÿsinÿ dayayaraq itÿlÿdi. – Siz ne-cÿ fikirlÿøÿ bildiniz ki?? Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 491
– Sizdÿn he÷ kÿs baø a÷a bilmÿz! – donquldandû, qûzû buraxdû vÿ pÿncÿrÿyÿ tÿrÿf ÷ÿkildi. Radiatorun i÷indÿ su sakitcÿ øûrûldayûrdû. Nadya titrÿk ÿllÿri ilÿ sa÷ûnû dözÿltdi. Øaqov ÿllÿri ÿsÿ-ÿsÿ papiros yandûrdû. – Siz bilirsinizmi? – sþzlÿri ayûraraq soruødu, – quru- saman-necÿ-yanûr? – Bilirÿm. Alov gþyÿ qalxûr, yerdÿ isÿ köl topasû qalûr. – Gþyÿ! – o tÿsdiqlÿdi. – Köl topasû, – Nadya tÿkrarladû. – Niyÿ bÿs onda quru samana elÿ hey od salûrsûnûz? (Bÿyÿm od salmûødû?.. Axû Øaqov niyÿ onu baøa döøÿ bil- mir?.. Sadÿcÿ, bÿzÿn onun xoøuna gÿlmÿk istÿyir, hÿrdÿnbir. Bircÿ dÿqiqÿliyÿ hiss etmÿk ki, baøqalarûnû sÿndÿn östön tutmadûlar, sÿn hÿlÿ dÿ ÿn yaxøû olaraq qalûrsan.) – Gedÿk! Bir yerÿ! – Nadya tÿlÿb etdi. – He÷ yerÿ getmÿyÿcÿyik, biz burada olacaüûq. Øaqov þz sakit, qÿtiyyÿtli dodaqlarû ilÿ möøtöyön ucun- dan tutaraq papiros ÷ÿkmÿk vÿrdiøinÿ qayûdûrdû vÿ bu vÿrdiø Nadyanûn xoøuna gÿlirdi. – Yox, xahiø edirÿm, gÿlin gedÿk bir yerÿ! – o tÿkid edirdi. – Burada, ya da ki he÷ yerdÿ, – o, amansûzlûqla kÿsdi. – Mÿn sizi xÿbÿrdar etmÿliyÿm: mÿnim niøanlûm var.
Nadya ilÿ Øaqovu hÿr ikisinin moskvalû olmamasû yaxûn- laødûrmûødû. Laboratoriyalarda aspirantlar arasûnda Nad- ya nûn rastlaødûüû moskvalûlar þzlÿrindÿ mþvcud olma yan östön lök lÿrinin, þzlÿrinin dediyi kimi, “Moskva vÿtÿn pÿr- vÿr li yi”nin zÿhÿrini daøûyûrdûlar. Professorlarûn qarøû sûn- dakû uüur la rû na bax mayaraq, Nadya onlarûn arasûnda ikin- ci dÿ rÿcÿli insan kimi fûrlanûrdû. Øaqova – buzqûran gÿminin adi suyu asanlûqla yarûb ke÷ diyi kimi bu möhiti dÿlib ke÷ÿn ÿyalÿtdÿn gÿlmiø insana 492 – o, baøqa cör yanaøa da bilmÿzdi. Bir dÿfÿ, onun yanûn da, oxu zalûnda bir nÿfÿr sötöl elmlÿr namizÿdi Øaqovu al÷alt- maq ö÷ön ilan baøûna oxøar baøûnû yana ÷evirÿrÿk ondan soruø muødu: – Siz þzönöz hansû tÿrÿflÿrdÿnsiniz? Boyca hÿmsþhbÿtindÿn xeyli uca olan Øaqov tÿÿssöf hissi ilÿ ona baxmûø vÿ yavaøca dala-qabaüa yellÿnÿrÿk cavab vermiødi: – Siz orada olmamûsûnûz. Cÿbhÿ tÿrÿfdÿn. Blindajlû qÿsÿ- bÿsindÿn. ×oxdan mÿlumdur ki, hÿyatûmûz tÿrcömeyi-halûmûza illÿr özrÿ qeyri-bÿrabÿr øÿkildÿ daxil olur. Hÿr bir insanûn þz xösusi dþvrö var vÿ mÿhz bu dþvrdÿ o, þzönö daha tam ifadÿ etmiø, daha dÿrindÿn hiss etmiø, daha ÷ox þzönÿ vÿ baø qa la rûna tÿsir etmiø olur. Sonralar insanûn hÿyatûnda hÿtta zahi rÿn vacib hadisÿlÿr baø versÿ dÿ, bunlarûn hamûsû hÿmin o ilk tÿkanûn qabarma vÿ ÷ÿkilmÿlÿrindÿn baøqa bir øey olmur: biz bir dÿfÿ daxilimizdÿ sÿslÿnmiø hÿyat nÿü mÿ sini hÿmiøÿ xatûrlayûr, ondan hÿzz alûr, onu bötön möm kön ÷alarlarda dÿyiødiririk. Uøaqlûüûmûz da bÿzÿn belÿ olur vÿ belÿ olanda da insanlar bötön þmörlÿri boyu uøaq olaraq qalûrlar. Baøqalarûnda isÿ ilk mÿhÿbbÿt olur vÿ mÿhz bu adamlar mÿhÿbbÿtin bir dÿfÿ verildiyi haqda mif lÿr yayûrlar. Bu dþvrdÿ ÿn ÷ox var-dþvlÿt, øþhrÿt, haki miy yÿt qazanmûø insanlar isÿ diølÿri tþkölÿndÿn sonra da damaq- larûnû mar÷ûldada-mar÷ûldada yenÿ dÿ þtöb-ke÷ miø bþyök- lök lÿrindÿn danûøûrlar. Nerjin ö÷ön bu cör dþvr hÿbs xana oldu. Øaqov ö÷ön, cÿbhÿ. Øaqov möharibÿnin hÿr özönö gþrmöødö. Onu möhari- bÿnin ilk ayûndaca orduya aparmûødûlar. Mölki hÿyata isÿ yalnûz qûrx altûncû ilÿ qayûda bilmiødi. Möharibÿnin dþrd ili ÿrzindÿ nadir hallarda sÿhÿr tezdÿn deyÿ bilÿrdi ki, axøama saü ÷ûxacaq: yöksÿk qÿrargahlarda xidmÿt etmirdi, arxaya isÿ ancaq hospitala getmiødi. Qûrx birinci ildÿ Kiyevdÿn vÿ qûrx ikinci ildÿ Dondan geri ÷ÿkilmiødi. Möharibÿdÿ vÿziyyÿt Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 493
tÿdricÿn yaxøûlûüa doüru dÿyiøsÿ dÿ, Øaqov qûrx ö÷öncö, hÿtta qûrx dþrdöncö ildÿ Kovel yaxûnlûüûnda canûnû gþtöröb qa÷maq zÿrurÿti ilÿ özlÿømiødi. Yolkÿnarû arxlarda, suyun yuyub-apardûüû sÿngÿrlÿrdÿ, daüûdûlmûø evlÿrin xarabalûqlarû arasûnda bir qazan÷a øorbanûn, birsaatlûq rahatlûüûn dÿyÿrini bilmiø, hÿqiqi dostluüun vÿ ömumiyyÿtlÿ, hÿyatûn mÿnasûnû dÿrk etmiødi. Èstehkam÷û kapitan Øaqovun yaøantûlarû daha on illÿr boyunca yaddan ÷ûxmayacaqdû. Èndi isÿ insanlarûn ÿsgÿr lÿ- rÿ vÿ baøqalarûna bþlönmÿlÿrindÿn baøqa he÷ bir bþlgönö qÿbul edÿ bilmirdi. Hÿtta hÿr øeyi unutmuø Moskva kö÷ÿ- lÿrindÿ belÿ hesab edirdi ki, yalnûz “ÿsgÿr” sþzö insanûn sÿmimiliyinin vÿ sölhsevÿrliyinin tÿminat÷ûsûdûr. Tÿcröbÿ ona möharibÿ atÿøini dadmamûø insanlara inanmamaüû tÿl- qin edirdi. Möharibÿdÿn sonra Øaqovun yaxûnlarû qalmamûødû, ÿvvÿl lÿr yaøadûüû evciyi isÿ bomba yerlÿ-yeksan etmiødi. Onun nÿyi vardûsa, östöndÿ olan, bir dÿ ki Almaniyadan gÿtir diyi bir ÷amadan qÿnimÿt idi. Doürudur, tÿrxis olun- muø zabitlÿr÷ön mölki hÿyatûn tÿsirlÿrini yumøaltmaq ö÷ön onlara qayûdandan sonra da on iki ay “hÿrbi rötbÿyÿ gþrÿ” mÿvacib, he÷ nÿyÿ gþrÿ maaø þdÿyirdilÿr. Möharibÿdÿn sonra bir ÷ox cÿbhÿ÷ilÿr kimi Øaqov da dþrd il mödafiÿ etdiyi þlkÿni tanûya bilmirdi: gÿnclÿrin yad- daølarûna hÿkk olunmuø bÿrabÿrliyin al dumanlarû ÷oxdan ÷ÿkilib getmiødi. Cansûz sÿfalÿtlÿ getdikcÿ artan sÿrvÿt ara- sûn dakû u÷urumlarda azûb qalmûø þlkÿ qÿddarlaømûø, vic da- nûnû tamamilÿ itirmiødi. Cÿbhÿ÷ilÿr, qûsa möddÿtÿ dÿ olsa, get dik lÿrindÿn daha yaxøû, þlöm tÿhlökÿsi altûnda paklanmûø vÿziy yÿtdÿ qayûtmûødûlar, buna gþrÿ dÿ vÿtÿnlÿrindÿ baø verÿn lÿr, cÿbhÿdÿn xeyli uzaqlarda yetiømiø bu dÿyiøiklik onlar ö÷ön daha gþzlÿnilmÿz olmuødu. Ke÷miø ÿsgÿrlÿrin hamûsû indi burada idi – onlar kö÷ÿlÿri gÿzir, metroda gedirdilÿr, ancaq pis geyinmiødilÿr, kimin ÿlinÿ nÿ ke÷miødisÿ, onu da ÿyninÿ taxmûødû, artûq bir-birini
494 tanûya bilmirdilÿr. Vÿ onlar da þzlÿrinin cÿbhÿ qaydalarûnû yox, burada rastlaødûqlarû qayda-qanunu ali hesab etmÿyÿ baølamûødûlar. Baøûnû tutub fikirlÿømÿyÿ dÿyÿrdi: nÿ ö÷ön dþyöø möø- dök? Bu sualû ÷oxlarû verirdi – ÷oxlarû da tezliklÿ hÿbs xa na- lara döøördö. Øaqov bu sualû vermÿdi. O, ömum ö÷ön ÿdalÿt axtaran vÿ sakitlÿømÿk bilmÿyÿn insanlardan deyildi. Baøa döødö ki, hÿr øey þz axarû ilÿ gedir, bunu daha saxlamaq olmaz – gedÿn maøûnûn ayaqlûüûna tullanmaq, ya da ki bunu etmÿ- mÿk qalûrdû. Aydûn idi ki, icrakom÷unun 1 qûzû ana dan olmasû faktû ilÿ tÿmiz iø ö÷ön yaranmûødû vÿ gedib fab rik dÿ iølÿ mÿ- yÿ cÿkdi. Tÿsÿvvör etmÿk mömkön deyildi ki, vÿzifÿsindÿn mÿh rum edilmiø raykom katibi dÿzgahûn arxasûnda dur- maüa razû olsun. Cÿbhÿdÿ höcum ÿmrini yazanlarûn þzlÿri höcu ma getmÿyÿn kimi, zavodlarda da normalarû onlarû möÿy yÿn edÿnlÿr yerinÿ yetirmirdilÿr. Bu, ÿslindÿ, planetimiz ö÷ön yox, yalnûz inqilabi þlkÿ ö÷ön yeni idi. Aüûr gÿlÿn o idi ki, kapitan Øaqovun ÷oxil lik xidmÿt höququnu, mÿhz þzönön ÿldÿ etdiyi hÿyata qoøul maq höqu- qunu tanûmûrdûlar. Bu höququnu indi bir daha söbuta yetir- mÿli – qansûz savaøda, atÿø a÷madan, qumbara tulla madan – möhasibatlûqdan ke÷irmÿli, gerbli mþhörlÿ tÿs diq lÿtmÿli idi. Hÿm dÿ bu zaman gölömsönmÿli idi. Qûrx birinci ildÿ Øaqov cÿbhÿyÿ elÿ tÿlÿsirdi ki, beøinci kursu bitirmÿk vÿ diplom almaq barÿdÿ he÷ döøönmÿmiødi. Èndi, möharibÿdÿn sonra, bunu etmÿk vÿ namizÿdlik dÿrÿ cÿ- sinÿ yol a÷maq lazûm gÿlirdi. Onun ixtisasû nÿzÿri mexanika idi, hÿmin ixtisasa hÿlÿ möharibÿdÿn ÿvvÿl getmÿk istÿyirdi. O vaxt bunu etmÿk daha asan idi. Möharibÿdÿn sonra isÿ o, elmÿ coøqun mÿhÿbbÿt dalüasû ilÿ rastlaødû – þzö dÿ istÿ- ni lÿn bir elmÿ, maaølar qalxandan sonra – bötön elmlÿrÿ. Nÿ olar, daha bir uzaq sÿfÿr ö÷ön qövvÿlÿrini gþtör-qoy etdi. Almaniyadan gÿtirdiyi qÿnimÿtlÿri xûrda-xûrda bazar da 1 Ècrakom – icraiyyÿ komitÿsi. Sovet dþvrцndÿ hakimiyyÿt orqanû Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 495
ÿritdi. Øaqov kiøi kostyumlarûna vÿ ÷ÿkmÿlÿrinÿ olan dÿyiø- kÿn moda arxasûnca qa÷mûrdû, tÿrxis olunduqda ÿynindÿ olanlarû – uzunboüaz ÷ÿkmÿlÿrini, diaqonal øalvarûnû, yaxa- sûnda dþrd orden plankasû vÿ iki yaralanma niøanû olan ingilis par÷asûndan tikilmiø gimnastyorkasûnû geyinmÿkdÿ davam edirdi. Mÿhz bu cÿbhÿ rayihÿsi Nadyanûn gþzöndÿ Øaqovu onun kimi cÿbhÿ÷i kapitan olmuø Nerjinlÿ yaxûnlaødûrûrdû. Èstÿnilÿn uüursuzluq vÿ tÿhqir qarøûsûnda aciz qalan Nadya þzönö Øaqovun hÿyati mödrikliyi qarøûsûnda uøaq kimi hiss edirdi, onunla mÿslÿhÿtlÿøirdi. (Lakin ona da tÿkidlÿ yalan deyirdi ki, Qleb cÿbhÿdÿ itkin döøöb.) Nadya bötön bunlarûn – kinoya “artûq” biletin, qeydiyyat kitab÷asûna gþrÿ zarafatyana tutaømanûn – nÿ vaxt baø ver- diyini he÷ þzö dÿ bilmÿdi. Èndi isÿ, Øaqov otaüa girÿn kimi, Daøa ilÿ sþz gölÿødirmÿyÿ baølayan kimi hiss etdi ki, onun yanûna gÿlib vÿ mötlÿq nÿsÿ baø verÿcÿk. Bir az ÿvvÿl sûndûrûlmûø hÿyatûna ömidsizliklÿ aülama- sûna baxmayaraq, onluüu cûrandan sonra Nadya canlanmûø, canlû hÿyata hazûr durmuødu. Örÿyi dÿ burada he÷ bir ziddiyyÿt gþrmördö. Øaqov, Nadya ilÿ qûsa oyundan doüan hÿyÿcanû boüaraq lÿng rÿftar tÿrzinÿ qayûtdû. Qûza aøkar bildirdi ki, ÿrÿ get mÿ- yinÿ ömid baülaya bilmÿz. Niøanlû barÿdÿ eøidÿn Nadya ayaqlarûnû göclÿ ÷ÿkirmiø kimi otaqda gÿziødi, gedib pÿncÿrÿnin qabaüûnda durdu vÿ sakitcÿ barmaüû ilÿ øöøÿnin özÿrindÿ øÿkil ÷ÿkmÿyÿ baøladû. Øaqovun ona yazûüû gÿlirdi. Sökutu pozmaq vÿ sadÿcÿ, ona a÷ûq-aøkar izah etmÿk istÿyirdi: he÷ bir ÿlaqÿsi vÿ gÿlÿcÿyi olmayan kasûb aspirant Nadya ona nÿ verÿ bilÿrdi? Onun isÿ payûnû tÿlÿb etmÿyÿ haqqû var (ÿgÿr qabiliyyÿtli adamlarû bizdÿ yarû yolda didib-tþkmÿsÿydilÿr, þz payûnû baøqa yolla da alardû). Fikrini onunla bþlöømÿk istÿyirdi: niøanlûsûnûn tÿnbÿl vÿ mÿnasûz möhitdÿ yaøamasûna bax- ma ya raq, bir o qÿdÿr dÿ pozulmamûødû, aristokratlarûn yaøadûüû zÿngin vÿ qapalû evdÿ yaxøû mÿnzili vardû. Giriødÿ
496 qapû÷û dururdu, bötön pillÿkÿnlÿrÿ xal÷a dþøÿnmiødi, indi Èttifaqûn harasûnda belÿ øey vardû? ßn ÿsasû da o idi ki, bötön mÿsÿlÿlÿr birdÿfÿlik hÿll edilirdi. Bundan daha yaxøûsûnû tapmaq olardûmû? Øaqov bötön bunlarû yalnûz döøöndö, demÿdi. Gicgahûnû pÿncÿrÿnin øöøÿsinÿ sþykÿyÿrÿk gecÿnin qaran- lûüûna baxan Nadya qÿmginliklÿ dedi: – Lap yaxøû. Sizin niøanlûnûz var. Mÿnim dÿ ÿrim. – Ètkin döømöø? – Yox, o, itkin döømÿyib, – Nadya pû÷ûldadû. (Necÿ dÿ ehtiyatsûz øÿkildÿ þzönö iføa edirdi!..) – Ömid edirsiniz ki, o saüdûr? – Mÿn onu gþrmöøÿm... Bu gön... (Þzönö iføa edirdi, qoy onu hÿr yoldan þtÿnin boynun- dan asûlan qûzcûüaz saymasûnlar!) Øaqov az möddÿtdÿ deyi- lÿni dÿrk etdi. O döøönmördö ki, Nadyanû atûblar. O bilirdi ki, “itkin döøÿn” hÿmiøÿ baøqa yerÿ kþ÷örölmöø øÿxs demÿk dir – ÿgÿr belÿ øÿxs geriyÿ, Èttifaqa kþ÷örölördösÿ, onda yalnûz barmaqlûq arxasûna salûnûrdû. O, Nadyaya yanaødû vÿ onun qolundan tutdu: – Qleb?
– Bÿli, – göclÿ eøidilÿcÿk tÿrzdÿ dedi. – Nÿ olub ona? Yatûr? – Bÿli. – Belÿ-belÿ-belÿ! – Øaqov yökdÿn azad olunmuø kimi dikÿldi. Fikirlÿødi. Tez dÿ otaqdan ÷ûxdû. Utancaqlûq vÿ ömidsizlik Nadyanû elÿ börömöødö ki, Øaqovun sÿsindÿ yeni bir øey duymadû. Qoy qa÷sûn. O øaddûr ki, hÿr øeyi a÷ûb dedi. Yenidÿn þz yökö ilÿ tÿk qaldû. Lampanûn mÿftili hÿlÿ dÿ göclÿ qûzarûrdû. Ayaqlarûnû yerlÿ söröyÿn Nadya otaüûn o biri baøûna ke÷di, körkönön cibindÿki ikinci papirosu tapdû, kibrit gþtöröb yan- dûrdû. Papirosun iyrÿnc acûlûüûnda bir lÿzzÿt tapdû... Vÿrdiøsizlikdÿn þskörmÿyÿ baøladû. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 497
Stullarûn birinin östöndÿ Øaqovun atûlûb qalmûø øinelini gþrdö.
Necÿ dÿ sörÿtlÿ otaqdan qa÷dû! Elÿ qorxdu ki, øinelini dÿ yadûndan ÷ûxartdû. Lap sakitlik idi, qonøu otaqdan radio sÿsi gÿlirdi... Listin etöd fa-minorunu ifa edirdilÿr. Cavanlûqda þzö dÿ onu ifa etmiødi – lakin onda musiqini baøa döøördömö?.. Barmaqlar ÷alûr, qÿlb isÿ – disperato – ömidsizliyÿ qÿrq olaraq bu caüûrûøa cavab vermirdi. Alnûnû pÿncÿrÿnin ÷ÿr÷i- vÿ sinÿ sþykÿyÿn, Nadya a÷ûq ÿllÿrinin i÷i ilÿ soyuq øöøÿyÿ toxundu.
Pÿncÿrÿnin qara xa÷ûnda ÷armûxa ÷ÿkilmiø kimi dur- muødu.
Hÿyatûnda balaca isti bir nþqtÿ var idi, indi o da yoxdur. Bir ne÷ÿ dÿqiqÿ ke÷ÿndÿn sonra isÿ bu itki ilÿ dÿ barûødû. Vÿ yenidÿn þz ÿrinin arvadû oldu. O, qaranlûüa baxûr, Matrosskaya Tiøina hÿbsxanasûnûn borusunu tapmaüa ÷alûøûrdû. Disperato! Bu ani coøqunluqla diz östöndÿn durmaq istÿyÿn vÿ yenidÿn diz ÷þkÿn aciz naömidlik! Bu israrlû yöksÿk re-bemol – qûrûlmûø qadûn harayû! Hÿllini tapa bilmÿyÿn haray!.. Kö÷ÿ fÿnÿrlÿrinin sûrasû gÿlÿcÿyin qaranlûüûna aparûrdû, lakin bu gÿlÿcÿyÿ qÿdÿr yaøamaq istÿyi yox idi... Moskva vaxtû ilÿ, etöddÿn sonra elan etdilÿr, axøam saat altûdûr.
Nadya Øaqovu tamamilÿ unutmuødu, o isÿ yenidÿn i÷ÿri girdi, qapûnû dþymÿdÿn. Èki dÿnÿ balaca stÿkan vÿ bir øöøÿ gÿtirmiødi. – Hÿ, ÿsgÿr arvadû! – øux, bir az da qaba tÿrzdÿ dedi. – Qÿm yemÿ. Gþtör stÿkanû. Tÿki baø olsun, xoøbÿxtlik þzö gÿlÿcÿk. È÷ÿk þlölÿrin dirilmÿsi øÿrÿfinÿ! |