53
Bazar gönö axøam saat altûdan sonra, øaraøkada belÿ,
sÿhÿrÿ kimi ömumi istirahÿt baølanûrdû. Mÿhbuslarûn hÿya-
tûn dakû bu xoøagÿlmÿz fasilÿni he÷ cör aradan qaldûrmaq
möm kön deyildi, ÷önki bazar gönö azad ÿmÿkdaølar ancaq
bir nþvbÿ iølÿyirdilÿr. Bu, mÿnfur bir ÿnÿnÿ idi vÿ ona qarøû
möba ri zÿ dÿ mayorlar vÿ polkovnik-leytenantlar aciz idilÿr,
÷önki þzlÿri dÿ bazar gönlÿri axøam iølÿmÿk istÿmirdilÿr.
Tÿkcÿ Mamurin – Dÿmir Maska bu cör boø axøamlardan
qor xurdu. Hÿmin axøamlar azad ÿmÿkdaølarûn hamûsû ÷ûxûb
gedir, möÿyyÿn mÿnada da olsa insan sayûla bilÿcÿk dus-
taq larû isÿ i÷ÿri salûb qapûlarû mþhkÿm baülayûrdûlar, ona isÿ
sur üuc lan mûø vÿ mþhörlÿnmiø qapûlarûn yanûndan ke÷ÿrÿk
insti tu tun boøalmûø dÿhlizlÿrindÿ gÿziømÿk, ya da ki i÷inÿ
ÿlöz yu yan, ÷arpayû vÿ dolab qoyulmuø höcrÿsinÿ qapanmaq
qalûrdû. Mamu rin ÷alûøûrdû ki, Yeddinci bazar gönö axøamlarû
da iølÿsin, amma zonadaxili qarovulu iki dÿfÿ göclÿndirmÿk
istÿmÿyÿn xösusi hÿbsxana mödiriyyÿtinin konservatizmini
he÷ cör dÿf edÿ bilmirdi.
Belÿ ÷ûxûrdû ki, iki yöz sÿksÿn nÿfÿrÿ yaxûn mÿhbus,
mÿh bus ÿmÿyi haqqûnda bötön dÿlil vÿ mÿcÿllÿlÿrÿ zidd ola-
raq, bazar gönö axøamlarû hÿyasûzcasûna istirahÿt edirdi.
Bu, elÿ bir istirahÿt idi ki, naøû adam onu iblisin fikirlÿ øib
tapdûüû iøgÿncÿ kimi dÿ baøa döøÿ bilÿrdi. ×þlön qaranlûüû
vÿ bazar gönlÿrindÿ tÿlÿb olunan ÿlahiddÿ sayûqlûq hÿbsxana
mödiriyyÿtinÿ hÿyÿtdÿ gÿzintilÿr vÿ anbarda kinoseanslar tÿø -
kil etmÿyÿ dÿ icazÿ vermirdi. Yuxarû instansiyalarûn hamûsû
ilÿ birillik yazûømalardan sonra qÿrara gÿlinmiødi ki, “bayan”,
“gitara”, “balalayka”, “dodaq qarmonu”, xösusilÿ dÿ onla-
rûn daha iri nþvlÿri øaraøkada yolverilmÿzdir, belÿ ki, onla-
rûn bir yerdÿ ÷ûxardûqlarû sÿslÿr daø þzöldÿ laüûm atmaüa
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
499
kþmÿk edÿ bilÿr. (ßmÿliyyat mövÿkkillÿri ÷uüul lar vasi tÿ-
silÿ daim dus taq larda ÿldÿqayûrma tötÿklÿrin vÿ ya bala-
ban larûn olub-olmadûüûnû aydûnlaødûrmaüa ÷alûøûr, daraqda
musiqi ifa etmÿ yÿ gþrÿ isÿ onlarû kabinetlÿrÿ ÷aüû rûr vÿ
xösusi proto kol tÿrtib edirdilÿr.) Hÿbsxana yataq xa na sûn-
da radio qÿbul edici lÿrÿ vÿ ÿn kþhnÿ patefonlara icazÿ veril-
mÿsindÿn isÿ he÷ sþh bÿt gedÿ bilmÿzdi.
Doürudur, dustaqlar hÿbsxana kitabxanasûndan istifadÿ
edÿ bilÿrdilÿr, amma xösusi hÿbsxananûn kitab vÿ kitab økaf-
larû almaüa vÿsaiti yox idi. Sadÿcÿ, Rubini hÿbsxana kitab xa-
na ÷ûsû tÿyin etdilÿr (yaxøû kitablar tapa bilÿcÿyini döøö nÿ rÿk
þzö bunu istÿmiødi), ona bir ne÷ÿ yöz cûrûq-sþkök cild – Tur-
genevin “Mumu”su, Mommzenin “Roma tarixi”, Sta so vun
“Mÿktublar”û kimi hÿrÿsi bir dÿrÿdÿn yûüûlma kitab ver di lÿr
vÿ onlarûn dustaqlar arasûnda dþvriyyÿsini tÿøkil etmÿyi tap-
øûr dû lar. Dus taqlar bu kitablarû ÷oxdan oxu yub qurtar mûø dû-
lar, ya da ki onlarû oxumaq istÿmÿyÿrÿk azad ÿmÿkdaølar dan
oxu maüa bir øey vermÿlÿrini xahiø edir dilÿr ki, bu da ÿmÿ liy-
yat mövÿkkillÿrinÿ axtarûølar ö÷ön geniø meydan a÷ûrdû.
Èstirahÿt ö÷ön mÿhbuslara iki mÿrtÿbÿdÿ on otaq, iki
dÿhliz – yuxarû vÿ aøaüû, mÿrtÿbÿlÿri birlÿødirÿn taxta pillÿ-
kÿn vÿ pillÿkÿnin altûndakû ayaqyolu ayrûlmûødû. Èstirahÿtin
mahiy yÿti onda idi ki, dustaqlara he÷ bir mÿhdudiyyÿt
olma dan ÷arpayûlarûna uzanmaüa (i÷ÿridÿki sÿs-köydÿ yata
bilÿr lÿrsÿ, yatmaüa da), ÷arpayûlarûn östöndÿ oturmaüa (stul
yox idi), otaqda gÿzmÿyÿ, bir otaqdan o birisinÿ lap alt pal-
ta rûn da belÿ getmÿyÿ, dÿhlizlÿrdÿ istÿdiklÿri qÿdÿr papi ros
÷ÿk mÿyÿ, ÷uüullarûn yanûndaca siyasÿtdÿn möba hi sÿ lÿr apar-
maüa, he÷ bir sûxûntû vÿ mÿhdudiyyÿt olma dan ayaq yo lun-
dan isti fadÿ etmÿyÿ icazÿ verilirdi. (Yeri gÿlmiø kÿn, uzun
möd dÿt otu ran lar vÿ ayaqyoluna göndÿ iki dÿfÿ komanda
özrÿ gedÿn lÿr azad lûüûn bu nþvönön qÿdrini yaxøû bilÿrlÿr.)
Èsti ra hÿtin bötþv löyö isÿ onda idi ki, bu, hÿr kÿsin þz vaxtû
idi, daha hþku mÿ tin vaxtû deyildi. Buna gþrÿ dÿ istirahÿt
isti ra hÿt kimi dÿ qÿbul olunurdu.
500
Mÿhbuslarûn istirahÿti ondan ibarÿt olurdu ki, aüûr
dÿmir qapûlar ÷þldÿn baülanûrdû vÿ onlarû bir dÿ he÷ kÿs
a÷mûrdû, he÷ kÿs i÷ÿri girmir, he÷ kÿsi ÷aüûrmûr vÿ ora-bura
dart mûrdû. Bu qûsa saatlarda xarici alÿm nÿ bir sÿsi ilÿ, nÿ
bir sþzö ilÿ, nÿ dÿ bir surÿti ilÿ daxilÿ sûza, kiminsÿ ruhunu
hÿyÿ can lan dûra bilmÿzdi. Èstirahÿt mÿhz onda idi ki, bötön
xarici alÿm – Kainat þz ulduzlarû ilÿ, planet þz materiklÿri ilÿ,
pay taxt þz tÿmtÿraüû ilÿ, bötön þlkÿ þz banketlÿri vÿ ÿmÿk
nþvbÿlÿri ilÿ birgÿ – yoxluüa ÷ÿkilirdi, zona fÿnÿrlÿrinin sarû
kor iøûüûnda barmaqlûqlû pÿncÿrÿlÿrdÿn i÷ÿri ke÷ÿ bilmÿyÿn
qara bir okeana ÷evrilirdi.
È÷ÿridÿn DTN-in he÷ vaxt sþnmÿyÿn iøûüû ilÿ dolu ke÷-
miø seminariya kilsÿsinin ikimÿrtÿbÿli, yanlarû dþrd kÿr pic
yarûm qalûnlûüûnda tikilmiø gÿmisi insan talelÿri vÿ sÿhv-
lÿrinin bu qara okeanûnda qayüûsûz vÿ mÿqsÿdsiz özör, þz
illöminatorlarûndan þlgön iøûq sa÷ûrdû. Bazar gönöndÿn
bazar ertÿsinÿ ke÷ÿn bu gecÿdÿ Ay par÷alana, Ukraynada
yeni Alp daülarû ucala, okean Yaponiyanû uda vÿ ya ömum-
dönya tufanû baølana bilÿrdi – gÿmidÿ a÷arlanmûø mÿh-
buslar sÿhÿr yoxlamasûna kimi bötön bunlardan xÿbÿr siz
qalacaqdûlar. Bu vaxt onlarû qohumlarûndan gÿlÿn tele qram-
lar, bezdirici telefon zÿnglÿri, uøaqlarûnûn difteritÿ yolux-
masû vÿ ya gecÿ hÿbsi narahat edÿ bilmÿzdi.
Bu gÿmidÿ özÿnlÿrin fikirlÿri dÿ þzlÿri kimi ÷ÿkisiz idi.
Onlar nÿ ac, nÿ dÿ tox deyildilÿr. Bu insanlarûn xoøbÿxtliyi
yox idi vÿ buna gþrÿ dÿ onu itirmÿkdÿn qorxmurdular.
Onlarûn baølarû xûrda xidmÿti iølÿrÿ, intriqalara, irÿli get mÿk
ö÷ön yollar axtarûøûna qarûømamûødû, ÷iyinlÿrindÿ mÿn zil,
yanacaq, ÷þrÿk vÿ uøaqlar ö÷ön paltar yökö yox idi. Lap
ÿzÿl dÿn bÿøÿriyyÿtin ÿsas hÿzz vÿ ÿzab mÿnbÿyi olan mÿhÿb-
bÿt dÿ onlara nÿ þz hÿyÿcanlarûnû, nÿ dÿ aqoniyasûnû þtörÿ
bilmirdi. Onlarûn hÿbs möddÿtlÿri o qÿdÿr bþyök vÿ uzun
idi ki, he÷ kÿs azadlûüa ÷ûxacaüû il barÿdÿ döøönmördö. Aüûl-
larûna, savadlarûna vÿ hÿyat tÿcröbÿlÿrinÿ gþrÿ gþrkÿmli, he÷
dÿ hÿmiøÿ þz ailÿlÿrinÿ yetÿrincÿ sÿdaqÿtli olmayan, þzlÿ-
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
501
rini dostlarû ö÷ön qorumaüa ÷alûøan kiøilÿr burada ancaq
dostlarûna mÿxsus idilÿr.
Aü tavanlardan, aüardûlmûø divarlardan lampalarûn par laq
iøûüû sözölör, minlÿrlÿ øöasû ilÿ nurlu zÿkalarû iøûq lan dûrûrdû.
Buradan, qaranlûqlarûn i÷i ilÿ þzönÿ ÿminliklÿ yol a÷an
bu gÿmidÿn lÿnÿtÿ gÿlmiø Tarixin dolanbac axûnû tam øÿkil-
dÿ, olduqca höndör bir yerdÿn gþrönÿn kimi bötön tÿfÿr-
röat larû ilÿ, sanki, bu axûna baø vurulmuø kimi, lap dib dÿki
daølara qÿdÿr aydûn gþrönördö.
Bazar gönö axøamlarûnûn bu saatlarûnda materiya vÿ
cisim þzlÿrini insanlara xatûrlatmûrdû. Tavanûn yelkÿnÿbÿnzÿr
qöbbÿsi altûnda kiøi dostluüu vÿ fÿlsÿfÿsi ruhu pÿrvaz edirdi.
Bÿlkÿ dÿ, bu, qÿdim filosoflarûn hamûsûnûn ÿbÿs yerÿ
möÿy yÿnlÿødirmÿyÿ vÿ izah etmÿyÿ ÷alûødûqlarû sÿadÿtin
þzö idi?
54
Èkinci mÿrtÿbÿnin yarûmdairÿvi otaüûnda mehrabûn hön-
dör tavanû altûnda döøöncÿlÿrÿ dalmaq daha rahat idi.
Bu otaqda yaøayan iyirmi beø adam saat altû ö÷ön bir
nÿfÿr kimi yûüûømûødû. Bÿzilÿri þzlÿrini bezdirmiø hÿbsxana
paltarûndan ÷ûxmaüa tÿlÿsÿrÿk alt paltarlarûna kimi soyunub
dÿrhal ÷arpayûlarûna atûlûr (vÿ ya da meymun kimi yuxarû
dûrmaøûr), o birilÿri isÿ kombinezonlarûnû belÿ soyunmadan
÷arpayûlara uzanûr, ÿl-qol ataraq otaüûn bir baøûndan o biri
baøûna dostlarûna bÿrkdÿn nÿsÿ deyir, bÿzilÿri isÿ hÿlÿ he÷
nÿ etmir, bir ayaüûnû gþtöröb o birisini qoyur, oyan-buyana
baxûr, qarøûdan gÿlÿn xoø saatlardan hÿzz almaüa hazûrlaøûr,
onlarû necÿ daha xoø etmÿk barÿdÿ döøönördölÿr.
Bunlarûn arasûnda qara qûvrûmsa÷lû, dustaqlarûn “akku-
mulyator otaüûnûn direktoru” adlandûrdûqlarû Èsaak Kaqan
da vardû. Porsuq kimi hÿr gön on dþrd saat eøÿlÿndiyi qaran-
lûq akkumulyator otaüûnûn zirzÿmisindÿn geniø vÿ iøûqlû
mÿkana ÷ûxdûüûna gþrÿ onun kefi xösusilÿ kþk idi. Kaqan
502
zirzÿmidÿki iøindÿn razû idi, deyirdi ki, döøÿrgÿdÿ qalsaydû,
÷oxdan kÿllÿsini yerÿ qoymuødu (o, bÿzi gop÷ular kimi he÷
vaxt döøÿrgÿdÿ “azadlûqda olduüundan yaxøû” yaøadûüûnû
demirdi).
Yarûm÷ûq tÿhsilli möhÿndis olan Èsaak Kaqan azadlûqda
maddi-texniki tÿchizat özrÿ anbardar iølÿyirdi vÿ sakit, gþzÿ
÷arpmayan hÿyat yaøaya-yaøaya, bþyök xariqÿlÿr dþvrönö
birtÿhÿr baøa vuracaüûna ömid edirdi. O bilirdi ki, sakit
anbardar olmaq daha rahat vÿ sÿrfÿlidir. Tÿbiÿtÿn qapalû
insan olmaqla yanaøû, varlanmaüa qarøûsûalûnmaz ehtiras
sÿviy yÿsindÿ meyilli idi vÿ bununla da mÿøüul olurdu. Han-
sûsa bir siyasi fÿaliyyÿtÿ maraüû yox idi. ßvÿzindÿ anbarda da
bacardûüû kimi øÿnbÿ qaydalarûna ÿmÿl edirdi. Lakin Dþv lÿt
tÿhlökÿsizliyi þz dþyöø arabasûna qoømaq ö÷ön nÿ sÿbÿb-
dÿnsÿ mÿhz Kaqanû se÷di, onu möxtÿlif gizli mÿn zil lÿrÿ vÿ
gþröø yerlÿrinÿ dartmaüa, gizli ÿmÿkdaølûüa cÿlb etmÿyÿ
sÿylÿr gþstÿrmÿyÿ baøladû. Bötön bunlar Kaqana olduqca
iyrÿnc gÿlirdi. Onun þzönÿ tÿklif olunan iøin yara mazlûq
olduüunu birbaøa demÿyÿ cÿsarÿti vÿ cörÿti ÷atmûrdû vÿ
buna gþrÿ dÿ sonu gþrönmÿyÿn sÿbirlÿ susurdu, donqul da-
nûrdû, uzadûrdû, boyun qa÷ûrmaüa ÷alûøaraq, stulun östöndÿ
qur ca lanûrdû. Axûrda isÿ, mÿcburiyyÿt qarøûsûnda qalaraq,
þhdÿ liyÿ qol ÷ÿkmÿli oldu. Mÿsÿlÿ he÷ dÿ onda deyildi ki,
Kaqan adam sata bilmirdi. Þzönÿ pislik etmiø vÿ ya þzönö
al÷alt mûø adamû gþzönö dÿ qûrpmadan ÷uüullaya bilÿrdi.
Lakin þzönÿ qarøû xeyirxah vÿ ya da ona he÷ bir pislik etmÿ-
miø insanlarû ÷uüullamaüa örÿyi gÿlmirdi.
Bu cör bÿd xasiyyÿti ilÿ dÿ Dþvlÿt tÿhlökÿsizliyini qûcûq-
landûrûrdû. He÷ kÿs þzönö bötön bÿlalardan sûüortalaya bil-
mÿz. Bir dÿfÿ onun anbarûnda sþhbÿt oldu: kimsÿ alÿt lÿri
sþyördö, kimsÿ tÿchizatû, kimsÿ dÿ planlaødûrmanû. Èsaak
isÿ he÷ aüzûnû da a÷mûr, kimyÿvi karandaøû ilÿ qai mÿ lÿ rini
yazûrdû. Lakin mÿlum oldu ki (ÿlbÿttÿ, yÿqin, xösusi ola raq
qurmuødular), burada olanlarûn hamûsû bir-birin dÿn xÿbÿr-
÷ilik edib, kimin nÿ dediyini ÷atdûrûblar vÿ hamûsû da onuncu
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
503
bÿndlÿ hÿrÿsinÿ on il aldû. Kaqan da beø özlÿø diril mÿ dÿn
ke÷di, he÷ kÿs onun bircÿ sþz dÿ olsa danûødûüûnû söbut edÿ
bilmÿdi. ßgÿr 58-ci maddÿ azca mÿhdud olsaydû, Kaqanû
buraxmalû olacaqdûlar. Lakin möstÿntiqin ehtiyat ÷ûxûøû da
vardû – elÿ hÿmin maddÿnin 12-ci bÿndi (xÿbÿr vermÿ mÿk).
Xÿbÿr vermÿdiyinÿ gþrÿ Kaqana da hamûya kimi on astro-
nomik il kÿsdilÿr.
Döøÿrgÿdÿn øaraøkaya Kaqan aülûnûn qeyri-adi itiliyi
sayÿ sindÿ döømöødö. “Barak özrÿ bþyöyön möavini” vÿzi-
fÿ sin dÿn qovulduüu vÿ meøÿ qûrmaüa gþndÿrildiyi aüûr
gön lÿrdÿ o, Nazirlÿr Sovetinin sÿdri yoldaø Stalinin adûna
mÿk tub yazdû ki, ÿgÿr ona, Èsaak Kaqana hþkumÿt imkan
yaratsa, torpeda katerlÿrinin radio ilÿ idarÿ olunmasûnûn
ger ÷ÿk lÿødirilmÿsi iøinÿ baølaya bilÿr.
Onun hesabû döz ÷ûxdû. ßgÿr Kaqan yazsaydû ki, vÿziy-
yÿti ÷ox pisdir vÿ xilas olunmasûnû xahiø edir, he÷ kÿs ona
fikir vermÿyÿcÿkdi. Lakin gþrkÿmli hÿrbi kÿøfÿ gþrÿ möÿl lifi
Moskvaya gÿtirmÿyÿ dÿyÿrdi. Kaqanû Marfinoya gÿtirdilÿr vÿ
yaxalûqlarûnda mavi niøanlarû olan möxtÿlif rötbÿli adam lar
onu ideyasûnû hazûr konstruksiyaya ÷evirmÿyÿ tÿlÿs dir mÿ yÿ
baøladûlar. Artûq aü ÷þrÿk vÿ yaü almaüa baølamûø Kaqan isÿ
tÿlÿsmirdi. O, soyuqqanlûlûqla izah edirdi ki, þzö torpe da÷û
deyil vÿ tÿbii ki, belÿ mötÿxÿssisÿ ehtiyacû var. Èki ayûn i÷indÿ
ona torpeda÷û dustaq tapûb gÿtirdilÿr. Kaqan isÿ tam ÿsaslû
olaraq bildirdi ki, gÿmi mexaniki deyil vÿ bu mötÿxÿssisÿ
dÿ ehtiyacû var. Gÿmi mexanikinin (tÿbii ki, dustaüûn) tapûl-
masû vÿ gÿtirilmÿsi daha iki ay ÷ÿkdi. Kaqan ah ÷ÿkdi vÿ
radionun da onun ixtisasû olmadûüûnû dedi. Marfinoda radio
möhÿndislÿri ÷ox idi vÿ onlardan birini dÿr hal Kaqanûn yanû-
na ezam etdilÿr. Kaqan onlarûn hamûsûnû bir yerÿ yûüdû, þzö-
nön ÿlÿsalmada gönahlandûrûlmamaüû ö÷ön tam ciddiyyÿtlÿ
bÿyan etdi: “Budur, dostlar, indi, bir yerÿ yûüûøandan sonra,
ömumi sÿylÿrimiz sayÿsindÿ radio ilÿ idarÿ olunan torpeda
katerlÿri icad elÿyÿ bilÿrdik. Mÿnim bunu hansû yolla daha
yaxøû etmÿklÿ baülû sizÿ mÿslÿhÿt vermÿyim yersizdir”.
504
Doürudan da, ö÷ nÿfÿrin ö÷önö dÿ hÿrbi dÿniz øaraøka sûna
sördölÿr, Kaqan isÿ mövÿqqÿti ola raq akkumulyator labo ra-
to riyasûna dözÿldi vÿ hamû da ona þyrÿødi.
Èndi isÿ Kaqan ÷arpayûsûnda uzanmûø Rubinÿ sataøûrdû,
amma uzaqdan, elÿ mÿsafÿdÿn ki, Rubinin tÿpiyi ona ÷at masûn.
– Lev Qriqori÷, – tam aydûn olmayan tÿrzdÿ, lakin tÿlÿs-
mÿdÿn deyirdi, – sizdÿ ictimai borcun dÿrki hissolunacaq
dÿrÿcÿdÿ zÿiflÿyib. Kötlÿ ÿylÿncÿ gþzlÿyir. Yalnûz siz onu
tÿmin edÿ bilÿrsiniz, siz isÿ gþzönözö kitabdan ayûrmûrsûnûz.
– Èsaak, gedin... – artûq qarnû östÿ uzanmûø vÿ gþy kom-
binezonun östöndÿn ÷iyninÿ döøÿrgÿ sûrûqlûsûnû da ataraq
(Soloq dinlÿ aralarûndakû pÿncÿrÿ “Mayakovski” qÿdÿr a÷ûq
idi vÿ ÷þldÿn tÿmiz qar havasû gÿlirdi) kitab oxuyan Rubin
onu baøûndan etmÿk istÿdi.
– Yox, ciddi deyirÿm, Lev Qriqori÷! – Kaqan qûr-saq qûz
olub ÿl ÷ÿkmirdi. – Hamû sizin istedadlû “Qarüa vÿ töl kö”nö-
zö bir daha eøitmÿk istÿyir.
– Bÿs mÿni kirvÿyÿ kim satdû? Siz yox? – Rubin hirslÿ
cavab verdi.
Þtÿn bazar gönö axøamû camaatû ÿylÿndirÿn Rubin bÿda-
hÿ tÿn Krûlovun “Qarüa vÿ tölkö”sönÿ döøÿrgÿ terminlÿri
vÿ qadûn qulaqlarû ö÷ön nÿzÿrdÿ tutulmamûø ifadÿlÿrlÿ dolu
paro di ya qoømuødu. Tÿmsili ona beø dÿfÿ tÿkrar oxutdular,
son da da möÿllifi atûb-tutdular. Bazar ertÿsi isÿ mayor Mûøin
onu ÿxlaq pozüunluüu ilÿ baülû dindirmÿyÿ baøladû; bir ne÷ÿ
øahid ifadÿsi toplandû, Rubindÿn tÿmsilin ÿsli vÿ izahat alûndû.
Bu gön nahardan sonra Rubin þzö ö÷ön ayrûlmûø otaq-
da iki saat iølÿdi, axtarûlan cinayÿtkar ö÷ön tipik olan “nitq
ahÿngi” ke÷idlÿrini vÿ nitq formantlarûnû se÷di, onlarû gþrö-
nÿn nitq aparatûndan buraxdû, yaø lentlÿri qurutmaq ö÷ön
sÿrdi, bu yeni iøÿ he÷ bir hÿvÿsi olmadan, ilk gömanlarûnû
vÿ øöb hÿlÿrini gþtör-qoy edÿ-edÿ Smolosidovun otaüû sur-
üucla necÿ mþhörlÿdiyini möøahidÿ etdi. Sonra isÿ þröø dÿn
gÿlÿn naxûra bÿnzÿyÿn dustaq sörösönÿ qoøularaq hÿbs xa-
naya qayûtdû.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
505
Hÿmiøÿ olduüu kimi, onun yastûüûnûn, dþøÿyinin, ÷arpa-
yûsûnûn altûnda, dolab÷asûnda ÿrzaq baülamalarû ilÿ bir yerdÿ
þtörölmöø on beødÿn ÷ox ÿn maraqlû saydûüû (tÿbii ki, yalnûz
þzö ö÷ön, bu sÿbÿbdÿn dÿ he÷ kÿsin gþtörmÿdiyi) kitab –
÷incÿ-fransûzca, latûøca-macarca vÿ rusca-sanskritcÿ löüÿt-
lÿr (artûq iki il idi ki, Rubin Engelsin vÿ Marrûn ruhunda
bötön dillÿrdÿki bötön sþzlÿri “ÿl” vÿ “ÿl ÿmÿyi” anlayûøla rûn-
dan ÷ûxaran mþhtÿøÿm bir ÿsÿr özÿrindÿ iølÿyirdi; o bil mirdi
ki, þtÿn gecÿ Diløönaslûq Korifeyi qûlûncûnû artûq Mar rûn
baøû özÿrinÿ qaldûrûb), ×apekin “Salamandralar”û, tama milÿ
mötÿ rÿqqi (yÿni kommunizm tÿrÿfdarû olan) yapon yazû-
÷ûlarûnûn hekayÿlÿri toplusu, “For Whom the Bell Tolls”
(artûq mötÿrÿqqi sayûlmayan Heminqueyi tÿrcömÿ etmÿk-
dÿn ÷ÿkinirdilÿr), Epton Sinklerin he÷ vaxt rus dilinÿ tÿr-
cö mÿ olunma mûø romanû, alman dilindÿ ÷ap olunmuø vÿ
Lorens firmasûnûn qÿnimÿtlÿri sûrasûnda daxil olmuø pol kov-
nik Lourensin memuarlarû vardû.
Dönyada saysûz-hesabsûz ÿn zÿruri, ÿn vacib kitab mþv-
cud idi vÿ bunlarûn hamûsûnû oxumaq ehtirasû Rubinÿ bircÿ
dÿ olsa þz kitabûnû yazmaüa imkan vermirdi. Èndi, gecÿ-
yarûsûndan xeyli ke÷miø, Rubin he÷ dÿ sabahkû iø gönö barÿ-
dÿ deyil, oxumaq, oxumaq, oxumaq barÿdÿ döøönördö.
Amma axøama yaxûn Rubinin hazûrcavablûüû, möbahisÿ
etmÿk ehtirasû xösusilÿ göclÿnirdi – onlarûn cÿmiyyÿtÿ xid-
mÿt ö÷ön sÿfÿrbÿr olunmasûna isÿ ÷ox az øey lazûm idi. Øaraø-
ka da Rubinÿ inanmayan, onu ÷uüul hesab edÿn (he÷ kÿs dÿn
giz lÿt mÿ diyi hÿddÿn artûq marksist baxûølarûna gþrÿ) insan-
lar da vardû – amma burada elÿ adam yox idi ki, onun ÿylÿn-
cÿ lÿr tÿøkil etmÿk qabiliyyÿtinÿ heyran olmasûn.
Yaxøûca mÿnimsÿnilmiø oüru jarqonu ilÿ zÿngin “Qarüa
vÿ tölkö” haqqûnda xatirÿlÿr elÿ canlû ki, indi otaqdakûlarûn
÷oxu Kaqanû dÿstÿklÿyir, Rubindÿn yeni gölmÿli bir øey tÿlÿb
edirdi. Rubin yerindÿn duraraq maüaradan ÷ûxan ayû kimi
qaøqabaqlû halda öst ÷arpayûnûn yaratdûüû sûüûnacaüûndan
÷ûxanda hamû iøini atûb onu dinlÿmÿyÿ hazûrlaødû. Tÿkcÿ
506
yuxarû ÷arpayûdakû Dvoyetyosov ayaq dûrnaqlarûnû tutmaq-
da davam edirdi, kÿsilmiø dûrnaqlar da lap uzaüa u÷urdu.
Bir dÿ yorüanûn altûna girmiø Abramson özönö ÷evirmÿdÿn
oxumaüûnda idi. Qapûnûn aüzûnda isÿ maraqlû tamaøaya
baxmaq istÿyÿn baøqa otaqlarûn sakinlÿri yûüûømûødûlar.
Onlardan biri – tatar Bulatov bÿrkdÿn qûøqûrûrdû:
– Xahiø edirik, Lyova! Xahiø edirik!
Rubin onun ö÷ön ÿziz olan øeylÿrÿ nifrÿt edÿn vÿ ya onlarû
rÿdd edÿn bu insanlarû ÿylÿndirmÿk istÿmirdi; bilirdi ki, yeni
zarafat bazar ertÿsi yeni baø aürûsû, ÿsÿblÿrin dartûlmasû, “Øiø-
kin-Mûøkinin” yanûnda yeni dindirilmÿ demÿk olacaq. Lakin
yaxøû vÿ yerindÿ deyilmiø sþzÿ hÿr øeylÿrini qurban vermÿyÿ
hazûr insanlardan biri kimi o, þzönö saxlaya da bilmirdi.
Rubin yalandan öz-gþzönö turøutdu, iøgözar tÿrz dÿ ÿtrafa
gþz gÿzdirdi vÿ otaüa ÷þkmöø sökutda onun sÿsi eøidildi:
– Yoldaølar! Sizin qeyri-ciddiliyiniz mÿni heyrÿtlÿndirir.
Aramûzda sûrtûq, hÿyasûz, hÿlÿ dÿ iføa olunmamûø cinayÿt-
kar la rûn gÿzdiyi bir vaxtda hansû zarafatdan danûømaq olar?
ßdalÿtli mÿhkÿmÿ sistemi olmadan he÷ bir cÿmiyyÿt ÷i÷ÿk-
lÿnÿ bilmÿz. Bugönkö axøamûmûzûn ki÷ik bir mÿhkÿmÿ pro-
sesi ilÿ baølanmasûnû zÿruri hesab edirÿm. Bir nþv, gim nas-
tika kimi.
– Doürudur!
– Bÿs kimin mÿhkÿmÿsi?
– Kimin olur-olsun! ßsas odur ki döz deyir! – yerdÿn
sÿslÿr gÿldi.
– Maraqlûdûr! ×ox maraqlûdûr! – Soloqdin yerini rahat-
laya-rahatlaya razûlaødû. Bu gön onun istirahÿt etmÿyÿ he÷
vaxt olmadûüû qÿdÿr haqqû vardû. Èstirahÿti isÿ aüûlla etmÿk
lazûmdûr.
Ehtiyatlû adam olan Kaqan baøladûüû oyunun ÷ÿr÷ivÿ dÿn
÷ûxacaüûnû baøa döødö vÿ he÷ kÿsÿ hiss etdirmÿdÿn arxaya
÷ÿkilib ÷arpayûsûna oturdu.
– Kimin mÿhkÿmÿsi olduüunu siz mÿhkÿmÿ araødûrma-
sû nûn gediøindÿ bilÿcÿksiniz, – Rubin elan etdi (þzö dÿ hÿlÿ
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
507
bunu bilmirdi). – Mÿn, yÿqin, prokuror olaram, ÷önki pro-
ku ror vÿzifÿsi mÿndÿ hÿmiøÿ xösusi emosiyalar doüu rub.
(Øaraø ka da hamû bilirdi ki, Rubinin øÿxsÿn nifrÿt etdiyi pro-
ku ror lar var vÿ o artûq beø ildir ki, Ömumittifaq vÿ Baø Hÿrbi
pro ku ror luq larla tÿk bÿtÿk möbarizÿ aparûr.) Qleb! Sÿn mÿh-
kÿ mÿ nin sÿdri olacaqsan. Tez ö÷löyönö formalaødûr – özgþ-
rÿn lik etmÿ yÿn, obyektiv, bir sþzlÿ, iradÿnÿ tam tabe olan
adamlardan.
Nerjin ÷ÿkmÿlÿrini aøaüû tullayaraq, yuxarû mÿrtÿbÿdÿki
÷arpayûsûnda oturmuødu. Bazar gönönön hÿr þtÿn saatû onu
sÿhÿrki gþröødÿn uzaqlaødûrûr, göndÿlik mÿhbus dönyasû
ilÿ daha sûx baülayûrdû. Rubinin tÿklifi onda razûlûq doüurdu.
O, ÷arpayûnûn sörahisinÿ tÿrÿf ÷ÿkildi, ayaqlarûnû millÿrin
ara sûn dan salladû vÿ belÿliklÿ, otaüûn özÿrindÿ yöksÿlÿn tri-
bu naya ÷ûxmûø kimi oldu.
– Hÿ, kim iclas÷û olmaq istÿyir? ×ûxsûn yuxarû!
Otaüa ÷oxlu mÿhbus yûüûømûødû, hamû mÿhkÿmÿyÿ
qulaq asmaq istÿyirdi, amma he÷ kÿs ehtiyatlûlûqdan, ya da
ki gölmÿli vÿziyyÿtÿ döømÿk qorxusundan iclas÷û olmaq
istÿ mirdi. Nerjinin bir tÿrÿfindÿ, öst ÷arpayûda, vakuum÷u
Zemelya uzanmûødû vÿ qÿzet oxumaqla mÿøüul idi:
– Bÿsdir maariflÿndin! Yoxsa dönya hþkmranlûüû fik ri nÿ
döøÿrsÿn. Ayaqlarûnû yûüûødûr. Èclas÷û ol!
Aøaüûdan alqûø sÿdalarû eøidildi:
– Xahiø edirik, Zemelya, xahiø edirik!
Zemelya örÿyiyumøaq adam idi vÿ ÷ox da möqavimÿt
gþstÿrÿ bilmirdi. Dazlaøan baøûnû gölÿ-gölÿ tutacaqlardan
aøaüû salladû?
– Xalqûn el÷isi olmaq – bþyök øÿrÿfdir! Siz nÿ deyirsi niz,
dostlar? Mÿn bunu oxumamûøam, mÿn bacarmûram...
Cavabû øÿn gölöømÿ, “Hamûmûz bacarmûrûq! Hamûmûz
þyrÿnirik” sþzlÿri oldu.
Nerjinin o biri tÿrÿfindÿ Ruska Doronin uzanmûødû.
Soyunub yerinÿ girmiø, baøûnû vÿ ayaqlarûnû da yorüanûn
altûna salmûø, sÿadÿtdÿn mÿstlÿømiø özönö yastûüûn altûnda
508
gizlÿtmiødi. O nÿ þzö kimisÿ gþrmÿk vÿ eøitmÿk istÿmir, nÿ
dÿ istÿmirdi ki, kimsÿ onu gþrsön. Ruskanûn tÿkcÿ cismi
burada idi, fikirlÿri vÿ ruhu isÿ indi evÿ getmÿkdÿ olan
Klaranûn yanûnda idi. Getmÿyinÿ lap az qalmûø Klara toxu-
duüu zÿnbili qurtardû vÿ onu Ruskaya hÿdiyyÿ etdi. Èndi dÿ
Ruska hÿmin zÿnbili yorüan altûnda ÿzizlÿyir, þpördö.
Ruskanû hÿrÿkÿtÿ gÿtirmÿk cÿhdinin ÿbÿs olduüunu baøa
döøÿn Nerjin ikinci nÿfÿr axtararaq boylanmaüa baøladû.
– Amantay! Amantay! – Bulatovu ÷aüûrdû. – Gÿl iclas÷û ol.
Bulatovun eynÿklÿri øþvqlÿ parûldayûrdû.
– Mÿn gÿlÿrdim, amma orada oturmaüa yer yoxdur.
Mÿn qapûnûn yanûnda duraram, komendant olaram!
Xorobrov (o artûq Abramsonun vÿ daha ikisinin baølarûnû
qûrxûb qurtarmûødû, indi dÿ otaüûn ortasûnda alt paltarûna
tþkölÿcÿk sa÷larû tÿmizlÿmÿk ÿziyyÿtindÿn azad olmaq ö÷ön
qurøaüa qÿdÿr soyunmuø yeni möøtÿrisinin baøûnû qûrxûrdû)
bÿrkdÿn dedi:
– Èkinci iclas÷û nÿyÿ lazûmdûr? Hþkm, onsuz da, cibinizdÿ
deyil? Bir nÿfÿrlÿ baøla!
– Bu da doürudur, – Nerjin razûlaødû. – Möftÿxoru niyÿ
saxlamalûyûq ki? Bÿs möttÿhim haradadûr? Komendant! Möt-
tÿhimi gÿtirin! Xahiø edirÿm, sakitlik yaradûn!
Èri möøtöyö ilÿ ÷arpayûnû dþyÿclÿmÿyÿ baøladû. Sþhbÿtlÿr
kÿsilirdi.
– Mÿhkÿmÿ! Mÿhkÿmÿ! – sÿslÿr tÿlÿb edirdi. Tama øa÷û-
larûn bÿzilÿri oturmuø, bÿzilÿri dÿ ayaq östÿ idi.
– ßgÿr gþylÿrÿ ÷ûxaramsa, sÿn orada varsan, ÿgÿr cÿhÿn-
nÿmÿ döøÿrÿmsÿ, sÿn orada varsan, – aøaüûdan, mÿhkÿmÿ
sÿdrinin altûndan Potapovun melanxolik sÿsi eøidildi. – ßgÿr
dÿnizin dÿrin qatlarûnda mÿskunlaøaramsa, orada da sÿnin
ÿlin mÿnÿ ÷atacaq! – (Potapov øÿriÿt dÿrslÿrini gimnaziyada
þyrÿnmiødi, onun dÿqiq möhÿndis baøûnda belÿ katexizis
mÿtnlÿri hÿlÿ dÿ qalmaqda idi.)
Èclas÷ûnûn altûndan isÿ stÿkandakû øÿkÿri qarûødûran qaøûq
sÿsi gÿlirdi.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
509
– Valentulya! – Nerjin zÿhmlÿ sÿsini qaldûrdû. – Sizÿ ne÷ÿ
dÿfÿ deyilib, qaøûüû taqqûldatmayûn!
– Qoy möttÿhim olsun! – Bulatov qûøqûrdû vÿ dÿrhal bir
ne÷ÿ cöt qulluq gþstÿrmÿyÿ hazûr ÿl Pryan÷ikovu alt ÷ar pa-
yûdan ÷ÿkib otaüûn ortasûna gÿtirdi.
– Bÿsdir! – Pryan÷ikov hiddÿtlÿ dartûnûrdû. – Mÿn pro-
ku ror lardan bezmiøÿm! Sizin mÿhkÿmÿlÿrdÿn bezmiøÿm!
Bir insanûn baøqasûnû möhakimÿ etmÿyÿ nÿ haqqû var?
Ha-ha! Gölmÿlidir! Mÿnim sizdÿn zÿhlÿm gedir, oülan!
– o, mÿh kÿ mÿ nin sÿdrinÿ tÿrÿf qûøqûrdû – Mÿn sizi!..
Nerjin mÿhkÿmÿnin tÿrkibini yûüana kimi Rubin artûq
hÿr øeyi fikirlÿødi. Onun tönd-qonur gþzlÿri tapûntû iøûüû ilÿ
alûøûb-yanûrdû. Xeyirxah jestlÿ Pryan÷ikovu ÿfv etdi.
– Buraxûn bu cöcÿni! Bÿøÿri ÿdalÿtÿ olan sevgisi sÿbÿ-
bindÿn Valentulya ancaq dþvlÿt tÿrÿfindÿn tÿyin olunan
vÿkil liyÿ yarayûr. Ona stul verin!
Hÿr bir zarafatûn elÿ bir anû olur ki, bu andan sonra zara-
fat ya bayaüûlaøûr vÿ inciklik gÿtirir, ya da ki gþzlÿnil mÿ dÿn
ilhama ke÷ir. Yorüanû mantiya kimi ÷iyni östöndÿn atmûø
Rubin ayaüûnda corab dolab÷anûn östönÿ ÷ûxdû vÿ sÿdrÿ
möra ciÿt etdi:
– Hÿqiqi dþvlÿt ÿdliyyÿ möøaviri! Möttÿhim mÿhkÿ mÿ-
yÿ gÿlmÿkdÿn boyun qa÷ûrmûødûr, qiyabi möhakimÿ edÿcÿ-
yik. Buyurun, baølayûn!
Qapûnûn aüzûnda, kötlÿnin i÷indÿ körÿnbûü dalandar Spi-
ri don da vardû. Onun yanaqlarû sallanmûø özö sûx qûrûø toru
ilÿ þrtölmöødö, lakin bu torun altûndan hÿr an øÿn ifadÿ özÿ
÷ûxa bilÿrdi. O, øöbhÿ ilÿ mÿhkÿmÿyÿ baxûrdû.
Spiridonun arxasûnda baøûnda yun papaq olan professor
×el novun mumdan dözÿldilmiø kimi uzunsov sifÿti gþrö nördö.
Nerjin xûrûltûlû sÿslÿ elan etdi:
– Diqqÿt, yoldaølar! Marfino øaraøkasû hÿrbi tribunalû-
nûn iclasûnû a÷ûq elan edirÿm. Mÿhkÿmÿ iclasûnda....
– Olqovi÷ Èqor Svyatoslavi÷in iøinÿ baxûlûr... – prokuror
davam etdi.
510
Fikri tutmuø Nerjin yeknÿsÿq-darûxdûrûcû sÿslÿ oxuyur-
muø kimi dillÿndi:
– Olqovi÷ Èqor Svyatoslavi÷in, Novqorod-Seversk vÿ
Putivl knyazûnûn, tÿvÿllödö... tÿxminÿn... iøinÿ baxûlûr. Andûra
qala san sÿni, katib, niyÿ tÿxminÿn?.. Diqqÿt! Mÿhkÿmÿnin
sÿrÿn ca mûn da yazûlû mÿtn olmadûüûndan ittihamnamÿni pro-
ku ror oxuyacaq.
Dostları ilə paylaş: |