Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
83 Hÿyat uürunda möbarizÿ ilÿ mÿøüul olmadûüû, rÿislÿrin xoøuna gÿlmÿk vÿ ya iølÿmÿk ö÷ön sÿy gþstÿrmÿdiyi, þzönön bÿbir gÿrginliyini zÿiflÿtdiyi mÿqamlarda Artur Siromaxa söst, amma qÿdd-qamÿtli, sifÿti anqajementlÿrdÿn 1 usanmûø artist sifÿtinÿ bÿnzÿyÿn, boz-bulanûq, sanki, kÿdÿrlÿ ÿhatÿ- lÿn miø gþzlÿri olan cavan oülana ÷evrilirdi. Artûq iki nÿfÿr dustaq hirsli vaxtlarûnda Siromaxanû özö- nÿ ÷uüul adlandûrmûødû – hÿr ikisi dÿ qûsa zamanda yatabla yola salûnmûødû. Bunu ucadan demÿyÿ daha cörÿt etmir di lÿr. Ondan qorxurdular. Axû ÷uüulla özlÿødirmÿlÿr olmur. Ola bilÿr ki, dustaq qa÷ûøûnûn, terrorun, ösyanûn, hazûr lan ma sûn- da ittiham edilsin, þzönön bundan xÿbÿri olmur, ona, sadÿcÿ, øey-øöyönö yûüûødûrmaüû ÿmr edirlÿr. Döøÿr gÿ yÿ gþndÿrir- lÿr? Ya da istintaq hÿbsxanasûna aparûr lar? – bunu bilmir. Ènsan tÿbiÿti belÿdir, tiranlar vÿ zindanbanlar da bun dan yaxøû istifadÿ edirlÿr: nÿ qÿdÿr ki insan satqûnlarû iføa etmÿk vÿ kötlÿni qiyama ÷aüûrmaq, ya da ki þz þlömö ilÿ baø qa la- rûna nicat vermÿk iqtidarûndadûr – hÿlÿ ömid þlmÿyib, hÿlÿ xoøbÿxt sonluüa inanûr, nemÿtlÿrin miskin qalûqlarûndan yapûø ma üûna davam edir – buna gþrÿ dÿ belÿ adamlar qara- din mÿz vÿ möti olurlar. Tutulduqdan, yûxûldûqdan sonra, artûq itirmÿyÿ he÷ nÿyi qalmadûqda isÿ bu cör insan qÿhrÿ- ma na dþnÿ bilÿr – onun gecikmiø hikkÿsini yalnûz tÿkadam- lûq kameranûn daø qutusu ram edÿ bilÿr. Ya da ki, artûq elan olunmuø edamûn nÿfÿsi onu dönyÿvi iølÿrÿ laqeyd edÿ bilÿr. 1 Anqajement – mцÿyyÿn mцddÿt ÿrzindÿ tamaøa gþstÿrmÿk ц÷цn mцqa- vilÿ ilÿ artist ÷aьûrmaq Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 779
Bÿzilÿri Siromaxanû birbaøa iføa edÿ, donos östöndÿ tuta bilmÿsÿlÿr dÿ, onun ÷uüul olduüunu øöbhÿ altûna almûr, bu adam dan aralû olmaüa ÷alûøûrdûlar, baøqalarû isÿ onunla dost- luq etmÿyÿ, voleybol oynamaüa, arvadlardan danûømaüa östön lök verirdilÿr. Baøqa ÷uüullarla da belÿ davranûrdûlar. Belÿ cÿ, øaraøkanûn hÿyatû özdÿn sakit gþrönördö, ÿslindÿ isÿ bura da gþzÿgþrönmÿz þlöm-dirim savaøû gedirdi. Artur isÿ tÿkcÿ arvadlardan danûømûrdû. “Forsaytlar haq qûn da saqa” onun sevimli kitablarûndan idi, ÿsÿr barÿdÿ yetÿ rin cÿ aüûllû fikirlÿr sþylÿyirdi. (Bu da doüru idi ki, Siro- ma xa he÷ bir ÷ÿtinlik ÷ÿkmÿdÿn Qolsuorsini ÿzik-özök detek tiv lÿrlÿ dÿ ÿvÿzlÿyÿ bilirdi.) Arturun musiqi duyumu da yaxøû idi, musiqidÿ ispan vÿ italyan motivlÿrindÿn xoøu gÿlirdi, Verdinin, Rossininin ÿsÿrlÿrindÿn par÷alarû fitlÿ ÷ala bilirdi, azadlûqda olanda isÿ, hÿyatûn boøluüunu hiss edÿrÿk, ildÿ bir dÿfÿ konservatoriyaya da baø ÷ÿkirdi. Siromaxalar kasûb da olsa, hÿr halda, zadÿgan nÿslindÿn idilÿr. ßsrin ÿvvÿllÿrindÿ Siromaxalardan biri bÿstÿkar olmuø du, baøqasû cinayÿt iøi özrÿ katorqaya döømöødö. Daha bir Siromaxa isÿ qÿtiyyÿtlÿ inqilaba gÿlmiødi vÿ ×K-da xid mÿt edirdi. Artur hÿddi-böluüa ÷atandan sonra, maraqlarûna vÿ tÿlÿ bat larûna gþrÿ, sÿrbÿst vÿsaitÿ malik olmaq zÿrurÿti ilÿ özlÿødi. Hisli-paslû yaøayûø, hÿr gön sÿhÿrdÿn axøama kimi tÿr tþkmÿk, ayda iki dÿfÿ mÿvacib kimi aldûüû, vergilÿrlÿ vÿ istiqrazlarla he÷ÿ endirilÿn qÿpik-quruøu saymaq onun iøi ola bilmÿzdi. Kinoya gedÿrkÿn bötön tanûnmûø qadûn artist lÿri yanûnda tÿsÿvvör edir, Dina Durbina ilÿ bir yer dÿ Argentinaya necÿdÿ mÿmnuniyyÿtlÿ sÿfÿr edÿcÿyini tÿsÿv- vö rönÿ gÿtirirdi. ßlbÿttÿ, bu cör hÿyata yol tÿhsildÿn, institutdan ke÷- mirdi. Artur hansûsa baøqa, rahat yerdÿyiømÿlÿrlÿ, yöksÿ- liø lÿrlÿ dolu bir qulluq axtarûrdû vÿ hÿmin o qulluq da onu sûna yûrdû. Onlar, belÿcÿ, rastlaødûlar. Bu qulluq ona bötön vasi tÿ lÿri istÿdiyi miqdarda vermÿsÿ dÿ, möharibÿ vaxtû
780 sÿfÿrbÿrlikdÿn canûnû qurtardû, demÿli – hÿyatûnû xilas etdi. Aüûlsûz insanlarûn gilli sÿngÿrlÿrdÿ qûcqûrdûqlarû zaman Artur rahatca “Savoy” restoranûna gÿlir, uzunsov sifÿtindÿ qûr mû zûya ÷alan hamar yanaqlarû iøûldayûrdû. (Restoranûn kan da rûn dan i÷ÿri qÿdÿm qoyduüun bu mÿqamûn þz lÿzzÿti var: isti, mÿtbÿx ÿtirlÿri ilÿ dolu hava sÿni, sanki, yumøaq aüu øuna alûr, sÿn dÿ þzönÿ masa se÷irsÿn!) Arturun daxilindÿ hÿr øey onun döz yolda olduüundan xÿbÿr verirdi. Xoøuna gÿlmÿyÿn o idi ki, insanlar arasûnda belÿ xidmÿt al÷aqlûq sayûlûrdû. Bu baøa döømÿmÿkdÿn vÿ ya paxûllûqdan irÿli gÿlirdi! Bu cör xidmÿt edÿ bilmÿk qabiliyyÿtli insanlar ö÷ön idi, möøahidÿ etmÿk bacarûüû, yaddaø, ÷eviklik, iti aüûl, þzönö baøqa adam kimi aparmaq, oynamaq bacarûüû tÿlÿb edirdi – bu, artistik iø idi. Bÿli, onu gizlÿtmÿk lazûm idi, bu iø sirsiz mömkön deyildi – lakin tÿkcÿ texnoloji prinsipinÿ gþrÿ, bir nþv, qaynaq÷ûya qoru- yucu øöøÿ lazûm olan kimi. Yoxsa Artur he÷ bir vÿchlÿ giz- lÿn mÿzdi: ÿxlaqi baxûmdan bu iødÿ ayûb bir øey yox idi! Bir dÿfÿ, he÷ cör þz bödcÿsinÿ sûüûøa bilmÿyÿn Artur dþvlÿt ÿmla kûna gþzö döømöø bir dÿstÿyÿ qoøuldu. Onu tutdular. Artur qÿtiyyÿn incimÿdi: gönahkar þzö idi, gÿrÿk ÿlÿ ke÷mÿ- yÿydi. Tikanlû mÿftil arxasûnda ilk göndÿncÿ þzönö yenÿ dÿ ÿvvÿlki xidmÿtindÿ kimi hiss etdi, burada olmasû isÿ hÿmin xidmÿtin yeni formasûndan baøqa bir øey deyildi. ßmÿliyyat mövÿkkillÿri dÿ onu diqqÿtdÿn kÿnarda qoy- madûlar: Siromaxa meøÿ qûrmaüa gþndÿrilmÿdi, mÿdÿni-tÿr- biyÿ hissÿsindÿ iøÿ qoyuldu. Bu, döøÿrgÿdÿ yeganÿ iøûq yeri, yeganÿ guøÿ idi ki, hÿr kÿs yatmazdan ÿvvÿl yarûm saat lûüa da olsa bura gÿlib þzönö adam kimi hiss edÿ, qÿzet lÿri vÿrÿqlÿyÿ, ÿlinÿ gitara gþtörÿ, øeirlÿri vÿ ya ÿvvÿlki inanûl- maz hÿyatlarûnû xatûrlaya bilÿrdi. Döøÿrgÿ Øöyöd Pami do ro- vi÷ lÿri (oürular islaholunmaz ziyalûlarû belÿ adlan dû rûr dû lar) bura can atûrdûlar; artist ruhlu, hÿr øeyi baøa döøÿn Artur isÿ þz paytaxt xatirÿlÿri, hÿr øey barÿdÿ þtÿri dÿ olsa danûø maq bacarûüû ilÿ burada lap yerindÿ idi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 781
Az vaxt ÿrzindÿ bir ne÷ÿ nÿfÿr tÿkbaøûna fÿaliyyÿt gþs- tÿrÿn tÿøviqat÷ûnû; bir antisovet ruhlu qruplaømanû; hÿlÿ hazûr lanmaüûna baølanmamûø, lakin artûq döøönölmöø iki qa÷ûøû; sabotaj naminÿ döøÿrgÿ mÿntÿqÿsindÿ, guya, dus taq- larûn möalicÿsini uzadan, yÿni onlara xÿstÿxanada istirahÿt ö÷ön imkan yaradan hÿkimlÿri iføa etdi. Onlarûn hamûsû ikinci möddÿtlÿrini aldûlar, Arturun isÿ Ö÷öncö Øþbÿ xÿtti ilÿ iki ili gþtöröldö. Marfinoya döøÿndÿ Artur burada da ÿvvÿlki iøinÿ xilaf ÷ûx madû. Hÿr iki mayor-kirvÿlÿrin sevimlisinÿ vÿ øaraøka nûn ÿn qorxunc ÷uüuluna ÷evrildi. Lakin Arturun danoslarûndan istifadÿ edÿn mayorlar sir lÿrini ona a÷mûrdûlar, indi dÿ Siromaxa bilmirdi ki, Doro- ninlÿ baülû yeniliyi bilmÿk kimÿ daha ÷ox vacibdir, Doronin kimin xÿbÿr÷isidir. Ènsanlarûn ÿsasÿn naøökör vÿ özödþnök olmalarû haq- qûn da ÷ox yazûlûb. Ancaq baøqa cör dÿ olur! Ruska Doronin þz ikili mÿqsÿdini aüûlsûzlûq edib ö÷ nÿfÿr dustaüa yox, ÿn azû, iyirmi nÿfÿrÿ etibar etmiødi. Bunu bilÿnlÿrdÿn hÿrÿsi yenÿ bir ne÷ÿsinÿ danûømûødû vÿ Doroninin sirri øaraøka sakin lÿrinin yarûsûna bÿyan olmuødu, bu haqda otaqlarda a÷ûq-a÷ûüûna danûøûrdûlar, – øaraøkada hÿr beø-altû nÿfÿrdÿn biri ÷uüul olsa da, onlardan he÷ birinin he÷ nÿdÿn ya xÿbÿri olmadû, ya da ki, xÿbÿrlÿri olsa da, he÷ biri gÿlib mÿlumat ver mÿdi! Hÿtta ÿn gþzöa÷ûq, ÿn hÿssas burun yiyÿsi olan baø ÷uüul Artur Siromaxa da bu gön sÿhÿrÿ kimi he÷ nÿ bilmirdi! Èndi isÿ onun da ÷uüul øÿrÿfinÿ toxunulmuødu: kabinet- lÿ rindÿ oturmuø ÿmÿliyyat÷ûlar gþzdÿn qa÷ûrtdûlar, bÿs onun þzönÿ nÿ olmuødu? Bilavasitÿ onun þz tÿhlökÿsizliyi zÿrbÿ altûna döømöødö; baøqalarû kimi onun da cibindÿ pul baratû tuta bilÿrdilÿr. Doroninin xÿyanÿti Siromaxa ö÷ön qulaüûnûn dibindÿ a÷ûlan atÿø kimi idi. Doronin zirÿk döømÿn ÷ûxdû; onu eyni zirÿkliklÿ dÿ vurmaq lazûmdûr! (Fÿlakÿtin miqyasûnû hÿlÿ tÿsÿvvörönÿ gÿtirÿ bilmÿyÿn Artur döøöndö ki, Doronin tÿzÿ-tÿzÿ, dönÿn, ya da bu gön özÿ ÷ûxûb.)
782 Lakin Siromaxa kabinetlÿrÿ döøÿ bilmirdi! Þzönö itir- mÿk, Øikinin baülû qapûsûna soxulmaq vÿ hÿtta qapûsûna belÿ tez-tez yaxûnlaømaq olmazdû. Mûøkinin yanûna isÿ nþv- bÿ idi! Saat ö÷ zÿngi ilÿ nþvbÿni daüûtdûlar, amma ÿn zûqqa vÿ ÿn tÿrs dustaqlar qÿrargahûn dÿhlizindÿ hÿlÿ dÿ nþv bÿt÷i ilÿ sþz gölÿødirirdilÿr (Siromaxa özöndÿ iztirab ifadÿsi qarnûnû tutaraq feldøerin yanûna ke÷di vÿ qrupun daüûlûø- masûnû gþzlÿmÿyÿ baøladû) – Mûøinin yanûna artûq Dûrsin ÷aüûrûlmûødû. Siromaxanûn hesablamasûna gþrÿ Dûrsin kirvÿ- nin yanûnda lÿngimÿmÿli idi – o isÿ hÿlÿ dÿ i÷ÿridÿ oturur, otu rurdu. Lehimlÿyicilÿrin töstösö, kanifol vÿ ÷ertyoj iyin- dÿn baø ÷atlayan Yeddinciyÿ bir saat gecikmÿyinÿ gþrÿ Mamu ri nin narazûlûüûna sÿbÿb olacaüûnû bilÿrÿk vÿ bununla baülû riskÿ gedÿrÿk, Siromaxa ÿbÿs yerÿ Mûøinin Dûrsini burax masûnû gþzlÿyirdi. Adi nÿzarÿt÷ilÿrin dÿ qarøûsûnda þzönö aøkarlamaq olmaz- dû! Sÿbri tökÿnÿn Siromaxa yenidÿn ö÷öncö mÿrtÿ bÿyÿ, Øiki nin yanûna qalxdû. Bu dÿfÿ Øikinin qapûsû aüzûndakû qaran lûq tamburada onun bÿxti gÿtirdi: qapûnûn arasûndan dalan da rûn tÿkrarsûz, øaraøkada yeganÿ olan xûøûltûlû sÿsini eøitdi vÿ øÿrtlÿødiklÿri kimi qapûnû dþydö. Qapû a÷ûldû, dar kan dar da Øikin gþröndö. – ×ox tÿcilidir! – Siromaxa pû÷ûltû ilÿ dedi. – Bir dÿqiqÿ, – Øikin cavab verdi. Yöngöl yeriølÿ, i÷ÿridÿn ÷ûxan dalandarla özbÿöz gÿlmÿ- mÿk ö÷ön, Siromaxa uzun dÿhlizÿ ÷ÿkildi, dÿrhal da iøgözar tÿrzdÿ geri qayûtdû vÿ Øikinin qapûsûnû dþymÿdÿn itÿlÿdi. 84 “Torna÷û dÿzgahû haqqûnda iø” özrÿ birhÿftÿlik istin taq- dan sonra da hadisÿnin mahiyyÿti mayor Øikinÿ qaranlûq qalûrdû. Möÿyyÿn edÿ bildiyi bircÿ o olmuødu ki, a÷ûq-pillÿ- vari økivli, arxa dayaüû ÿllÿ irÿli verilÿn, supportu isÿ hÿm ÿllÿ, hÿm dÿ ÿsas möhÿrrikin kþmÿyi ilÿ hÿrÿkÿtÿ gÿtirilÿn, Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 783
yerli sÿnaye tÿrÿfindÿn Birinci Dönya möharibÿsinin qûz üûn ÷aüûnda – 1916-cû ildÿ istehsal olunmuø bu dÿzgah Yako- novun ÿmrinÿ ÿsasÿn elektrik möhÿrrikindÿn ayrûl mûø vÿ bu øÿkildÿ dÿ 3 saylû laboratoriyadan mexaniki emalat xa- na ya verilmiødi. Tÿrÿflÿrin dÿzgahûn daøûnmasû ilÿ baülû razû lûüa gÿlÿ bilmÿmÿlÿri sÿbÿbindÿn laboratoriyanûn þz göcö nÿ onu zirzÿminin dÿhlizinÿ döøörmÿsi, oradan da ÿllÿ sörö mÿklÿ trap vasitÿsilÿ hÿyÿtÿ qaldûrûlmasû vÿ ema- lat xana binasûna gÿtirilmÿsi ÿmr olunmuødu (dÿzgahûn zir- zÿmiyÿ döøörölmÿsinin daha asan yolu da var idi, lakin bu halda dustaqlarû øosedÿn vÿ parkdan gþrönÿn þn hÿyÿtÿ buraxmaq lazûm gÿlÿcÿkdi ki, bu da tÿhlökÿsizlik vÿ sayûqlûq baxûmûndan yolverilmÿz idi). Aydûndûr ki, indi, dözÿlmÿz hadisÿ baø verÿndÿn sonra, Øikin daxilÿn þzönö dÿ qûnaya bilÿrdi: belÿ vacib istehsalat ÿmÿliyyatûna ÿhÿmiyyÿt vermÿmiø vÿ øÿxsÿn þzö ona nÿza rÿt etmÿmiødi. Tarixi perspektivdÿ xadimlÿrin sÿhvlÿri hÿmiøÿ gþzÿ gþrönÿn olur – mÿsÿlÿ isÿ onlarû etmÿmÿkdÿn ibarÿtdir! Belÿ alûndû ki, tÿrkibindÿ bir rÿisin, bir nÿfÿr kiøi ÿmÿk- daøûn, bir nÿfÿr ÿlilin vÿ bir nÿfÿr qûzûn olduüu 3 saylû labo- ratoriya þz göcö ilÿ dÿzgahû söröyöb apara bilmÿzdi. Bu sÿbÿb dÿn dÿ, tam mÿsuliyyÿtsiz øÿkildÿ, möxtÿlif otaqlardan on nÿfÿr dustaq miqdarûnda tÿsadöfi adamlar yûüûlmûødû (Onla rûn siyahûsûnû da he÷ kÿs tutmamûødû! Hadisÿdÿn bir ay ke÷ÿn dÿn sonra mayor Øikinÿ ifadÿlÿri tutuødurmaqla øöb- hÿli øÿxs lÿrin tam siyahûsûnû tÿrtib etmÿk ö÷ön xeyli qöv vÿ sÿrf etmÿk lazûm gÿlmiødi) vÿ bu on nÿfÿr dustaq aüûr dÿz- gahû beletajdan pillÿkÿnlÿ zirzÿmiyÿ döøörtmöødö. Lakin ema lat xana (hansûsa texniki mölahizÿlÿrÿ gþrÿ onun rÿisi bu dÿz ga hûn dalûnca döømÿmiødi) nÿinki vaxtûnda iø÷i qöv- vÿsi gþn dÿr mÿ miø, hÿtta gþröø yerinÿ dÿzgahû qÿbul etmÿk ö÷ön nÿza rÿt÷i dÿ yollamamûødû. Sÿfÿrbÿr olunmuø on nÿfÿr dus taq dÿz gahû zirzÿmiyÿ döøörÿndÿn sonra rÿhbÿr siz lik øÿrai tinÿ döø möø vÿ daüûlûømûødû. Dÿzgah isÿ yolu kÿsÿ rÿk bir ne÷ÿ gön dÿ zir zÿ mi nin dÿhlizindÿ qalmûødû (Øikinin
784 þzönön dÿ ona ayaüû iliømiødi). Nÿhayÿt, dÿzgahûn dalûnca mexa niki ema lat xa na dan adamlar gÿldilÿr, onun gþv dÿ sin- dÿki ÷atû gþr dö lÿr vÿ bunu bÿhanÿ edÿrÿk daha ö÷ gön, yÿni mÿc bur edi lÿ nÿ kimi, dÿzgahû gþtörmÿdilÿr. Gþvdÿdÿki hÿmin bu baøûbÿlalû ÷at “Èø”in a÷ûlmasû ö÷ön ÿsas olmuødu. Bÿlkÿ dÿ, bu ÷ata gþrÿ yox, ayrû bir sÿbÿb- dÿn dÿzgah bu gönÿ kimi dÿ iølÿmirdi (Øikin belÿ bir rÿy dÿ eøitmiødi), lakin ÷atûn mÿnasû onun þzöndÿn daha bþyök vÿ geniø idi. ×at o demÿk idi ki, institutda hÿlÿ dÿ iføa olunma- mûø döømÿn qövvÿlÿr fÿaliyyÿt gþstÿrir. ×at hÿm dÿ o demÿk idi ki, institutun rÿhbÿrliyi dustaqlara kor-koranÿ inanûr vÿ cinayÿtkarcasûna sÿhlÿnkarlûq edir. Èstin ta qûn uüurla apa- rû la caüû, cinayÿtkarûn vÿ onun ÿsl mÿq sÿd lÿ ri nin möÿy yÿn edilÿcÿyi halda nÿinki bÿzi adamlarû cÿza lan dûr maq, baøqa la- rûna xÿbÿrdarlûq etmÿk, hÿm dÿ kollektivdÿ bþyök tÿrbiyÿvi iø aparmaq da olardû. ßn nÿhayÿt, mayor Øiki nin peøÿ kar lûq heysiyyatû bu mÿøum kÿlÿfin a÷ûlmasûnû tÿlÿb edirdi. Amma bunu etmÿk asan deyildi. Försÿt ÿldÿn veril- miødi. Dÿzgahû daøûmûø dustaqlar artûq sþzlÿrini bir yerÿ qoymuø, cinayÿtkarcasûna razûlûüa gÿlmiødilÿr. Daøûnmada bircÿ nÿfÿr dÿ olsun azad ÿmÿkdaø iøtirak etmÿmiødi (bu da dÿhøÿtli sÿhv idi). On nÿfÿr daøûyûcûnûn arasûnda cÿmi bir nÿfÿr xÿbÿr÷i olmuødu, o da he÷ nÿyÿ yaramayan, yeganÿ xidmÿti yaxalûqlara doüranmûø dþøÿkaüû ilÿ baülû dоnos olmuø ÿfÿlin biri idi. Чuüulun kþmÿk edÿ bildiyi yeganÿ mÿsÿlÿ on nÿfÿrin siyahûsûnûn bÿrpa edilmÿsi oldu. Qalan mÿsÿlÿlÿrdÿ isÿ, on dustaüûn onu da cÿzasûz qalacaqlarûna hÿyasûzcasûna ömid edÿrÿk tÿsdiqlÿyirdilÿr ki, zirzÿmiyÿ kimi dÿzgahû bötþv halda aparûb ÷atdûrûblar, pillÿkÿndÿ dÿzgahû gþvdÿsi östÿ söröklÿmÿyiblÿr, pillÿlÿrdÿ onu zÿrblÿ ÷ûrpmayûblar. Onlarûn ifadÿlÿrindÿn belÿ ÷ûxûrdû ki, mÿhz ÷at ÿmÿlÿ gÿlÿn yerdÿn, arxa dayaqdan he÷ kÿs tutmamûødû, hamû gþvdÿdÿn økivlÿrin vÿ øpindellÿrin altûndan yapûømûødû. Hÿqiqÿt axtarûøûnda olan mayor bir ne÷ÿ dÿfÿ dÿzgahûn vÿ yökdaøûyanlarûn onun ÿtrafûna dözölmÿsi sxemini ÷ÿkmiødi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 785
Lakin istintaqûn gediøindÿ tÿqsirkarû tapmaqdan torna÷û sÿnÿ tinin incÿliklÿrinÿ yiyÿlÿnmÿk daha asan gþrönördö. Ziyan karlûqda olmasa da, hÿr halda, ziyankarlûq niyyÿtinin olma sûnda tÿqsirlÿndirilÿ bilÿcÿk yeganÿ bir adam var idisÿ dÿ o da möhÿndis Potapov idi. Ö÷saatlûq dindirilmÿdÿn bezÿ- rÿk, aüzûndûn qa÷ûrtmûødû: – ßgÿr mÿn sizin bu tÿknÿnizi xarab etmÿk istÿsÿydim, pod øipniklÿrinÿ bir ovuc qum tþkÿrdim, vÿssalam! Gþv dÿ- sini sûndûrmaüûn nÿ mÿnasû vardû?! Qatû tÿxribat÷ûnûn bu sþzlÿrini Øikin dÿrhal protokola yazdû, lakin Potapov onu imzalamaqdan imtina etdi. Hazûrki tÿhqiqatûn ÷ÿtinliyi onda idi ki, Øikinin ÿlindÿ hÿqiqÿtin þyrÿnilmÿsinin adÿti vasitÿlÿri – tÿkadamlûq kame- ra, karser, øapalaqlama, karser qidalanmasûna ke÷irilmÿ, gecÿ dindirmÿlÿri vÿ hÿtta elementar istintaq altûnda olanla- rûn möxtÿlif kame ralarda yerlÿødirilmÿsi imkanû yox idi. Øaraø ka da dus taq lar tam göclÿri ilÿ iølÿmÿli, bunun ö÷ön isÿ nor mal qida lan malû vÿ yatmalû idilÿr. Hÿr halda, øÿnbÿ gönö Øikin dustaqlarûn birindÿn eti raf qopara bilmiødi ki, onlar sonuncu pillÿlÿri döøÿrkÿn dar qapû- dan ke÷ÿ bilmirdilÿr, bu zaman qabaqlarûna ÷ûxan dalan dar Spiridon “Dayanûn, qardaølar, bir yerdÿ aparaq!” deyÿ qûø- qûrdû vÿ arxa dayaq tÿrÿfdÿn dÿzgahûn gþvdÿsindÿn yapûødû. Kÿlÿfin ucundan yapûøan Øikin bu gön, bazar ertÿsi, döyö nö a÷maq istÿdi vÿ Knyaz Èqor özÿrindÿ mÿhkÿmÿ haqqûnda sÿhÿr tezdÿn gÿlmiø iki dоnosa fikir vermÿdi. Nahar fasilÿsi ÿrÿfÿsindÿ körÿn dalandarû yanûna ÷aüûrdû – o da hÿyÿtdÿ iølÿdiyi kimi – ÿynindÿ sûrûqlûsû, beli brezent qayûøla qurøanmûø halda gÿlib ÷ûxdû, yekÿqulaq papaüûnû ÷ûxardaraq, aüasûnûn yanûna torpaq istÿmÿyÿ gÿlmiø klassik mujik kimi tÿqsirkar tÿrzdÿ ÿllÿri ilÿ onu ÿziødirmÿyÿ baø- ladû. Þzö dÿ yerÿ atûlmûø rezin ayaqaltûnûn östöndÿn dur- muø du ki, dþøÿmÿni islatmasûn. Spiridonun qurumamûø ÷ÿk mÿlÿrinÿ tÿrs-tÿrs baxan Øikin onu ayaq östÿ qoydu, þzö isÿ kresloya oturarub sakitcÿ möxtÿlif kaüûzlarû gþzdÿn
786 ke÷irmÿyÿ baøladû. Arabir, axûr ki, qÿfÿsÿ döømöø qana hÿris yûrtûcû Yeqorovun cinayÿtlÿri haqqûnda oxuduqlarûna heyrÿtlÿnirmiø kimi tÿÿccöblö nÿzÿrlÿrini Spiridonun östönÿ salûrdû (onlarûn elminÿ gþrÿ, mÿhbusun psixikasûna daüûdûcû tÿsir gþstÿrmÿk ö÷ön bötön bunlarû etmÿk zÿruri idi). Baülû kabinetdÿ yarûm saat sökut pozulmadû, nahar fasilÿsi zÿnginin ÷alûnmasû aydûn eøidildi, Spiridon isÿ bu zÿngdÿn sonra evdÿn gÿlmiø mÿktubunu almaq istÿyirdi. Øikin dÿ bu zÿngi eøitmirdi: qalûn qovluqlarû tÿlÿsmÿdÿn bir yerdÿn gþtöröb baøqa yerÿ qoyur, yeøiklÿrin birindÿn nÿyi isÿ ÷ûxarûr, o biri yeøiyÿ qoyur, qaøqabaqlû halda möxtÿlif kaüûzlarû oxuyur vÿ yenidÿn ÿldÿn döømöø, beli bökölmöø, tÿqsirkar gþrkÿmindÿ durmuø Spiridona tÿÿccöblÿ baxûrdû. Spiridonun ÷ÿkmÿlÿrindÿn son damcûlar rezin ayaqal tû- nûn östönÿ axûb qurtardû, ÷ÿkmÿlÿri qurudu vÿ Øikin ona dedi: – Bir yaxûn gÿl gþröm! – (Spiridon yaxûnlaødû.) – Dayan. Bax bunu tanûyûrsan, ya yox? – o, ÿynindÿ alman mundiri olan baøûa÷ûq cavan bir adamûn fotoøÿkilini gþstÿrdi. Spiridon ÿyildi, gþzönö qûydû, özr istÿdi: – Mÿn, bilirsiniz, vÿtÿndaø mayor, bir az kor kimiyÿm. Verin onu bir az o yan-bu yana ÷evirim... Øikin icazÿ verdi. Qûllû papaüûnû bir ÿlindÿ saxlayan Spiri- don o biri ÿli ilÿ øÿkli gþtördö, beø barmaüûnûn beøi ilÿ onun qûraqlarûndan tutdu, pÿncÿrÿ iøûüûnda oyan-buyana ÷evirdi, hissÿ-hissÿ baxûrmûø kimi sol gþzönön qarøûsûndan ke÷irdi. – Yox, – rahatlûqla nÿfÿs aldû. – Gþrmÿmiøÿm. Øikin fotoøÿkili geri qÿbul etdi. – ×ox pis, Yeqorov, – kÿdÿrlÿ dedi. – Ènkar etmÿk sizin ö÷ön ancaq pis ola bilÿr. Nÿ olar, ÿylÿøin, – uzaqdakû stul- lardan birini gþstÿrdi. – Sþhbÿtimiz uzun ÷ÿkÿcÿk, ayaq östÿ durmaüa göcön ÷atmaz. Vÿ yenÿ kaüûzlara baxmaüa baøladû. Susurdu. Spiridon addûm-addûm stulun yanûna ÷ÿkildi, ÿylÿødi. Papa üûnû ÿvvÿl qonøu stulun östönÿ qoydu, amma bu yum- øaq, östönÿ dÿri ÷ÿkilmiø stulun tÿmizliyini gþrÿndÿn sonra Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 787
gþtöröb dizlÿrinin östönÿ qoydu. Yumru baøûnû ÷iyinlÿrinÿ ÷ÿkdi, azca ÿyildi vÿ bötön gþrkÿmi ilÿ itaÿtkarlûq ifadÿ etmÿ yÿ baøladû. Þzlöyöndÿ isÿ sakitcÿ fikirlÿøirdi: “Ah ilan! Ah kþpÿk! Bÿs mÿktubu nÿ vaxt alacaüam? Tÿsa dö fÿn o, sÿndÿ deyil ki?” Øikinin oyunu hÿyatûnda iki istintaq vÿ bir tÿkrar istin- taq, minlÿrlÿ mÿhbus gþrmöø Spiridona gön kimi aydûn idi. Lakin onu da bilirdi ki, yalandan þzönö deyilÿnlÿrÿ ina- nan kimi gþstÿrmÿk lazûmdûr. – Ömumilikdÿ, sizinlÿ baülû yeni materiallar daxil olmuø dur, – Øikin aüûr-aüûr nÿfÿsini dÿrdi. – Almaniyada, gþrö nör, oyunlardan ÷ûx-mû-sû-nûz!.. – Bÿlkÿ, hÿmin adam he÷ mÿn deyilÿm! – Spiridon onu sakit lÿødirdi. – Biz, Yeqorovlar, inanûrsûnûz, vÿtÿndaø mayor, Alma niyada mil÷ÿk kimi idik. Deyirdilÿr ki, Yeqorovlardan biri hÿtta generaldûr! – Necÿ yÿni siz deyilsiniz, necÿ siz deyilsiniz!? Spiri- don Danilû÷, buyurun, – Øikin barmaüû ilÿ qovluüu gþstÿrdi. – Tÿvÿllödönöz dÿ, hÿr øey. – Tÿvÿllödöm dÿ? Onda mÿn deyilÿm! – Spiridon ÿmin- liklÿ dedi. – Mÿn almanlara rahatlûüûm ö÷ön yalandan ö÷ il ÷ox demiødim. – Hÿ! – Øikin xatûrladû, onun sifÿti iøûqlandû, sÿsindÿki istin- taq aparmaq zÿrurÿtindÿn doüan aüûrlûq ÷ÿkildi, kaüûz la rûn hamûsûnû kÿnara ÷ÿkdi. – Nÿ qÿdÿr yadûmdan ÷ûxmayûb, deyim. Sÿn, Yeqorov, on gön bundan ÿvvÿl, yadûndadûr, tor na÷û dÿz- ga hûnû aparmaüa kþmÿk etmiødin? Pillÿkÿndÿn zirzÿmiyÿ. – Bÿli-bÿli, – Spiridon tÿsdiqlÿdi. – Bÿs dÿzgahû nÿ vaxt ÷ûrpmûsûnûz? – hÿlÿ pillÿkÿndÿ ikÿn, yoxsa artûq dÿhlizdÿ olanda? – Kimi? – Spiridon tÿÿccöblÿndi. – Biz dalaømamûøûq. – Dÿzgahû! – Kimi! – Nÿ danûøûrsûnûz, vÿtÿndaø mayor, dÿzgahû niyÿ sûndûr- ma lûyûq axû? Bÿlkÿ, o, kimisÿ bezdirib, ya necÿ?
788 – Mÿn þzöm dÿ mÿÿttÿl qalmûøam niyÿ sûndûrûblar? Bÿlkÿ, ÿllÿrindÿn salûblar? – Nÿ danûøûrsûnûz, salûblar! Döz pÿncÿlÿrindÿn, ehtiyatla, kþrpÿ uøaq kimi gþtörmöøök. – Sÿn þzön harasûndan tutmuødun? – Mÿn? Burasûndan, demÿli. – Harasûndan? – Yÿni þz tÿrÿfimdÿn. – Sÿn arxa dayaqdan tutmuødun, yoxsa øpindeldÿn? – Vÿtÿndaø mayor, mÿn bu sþzlÿri baøa döømörÿm, ora- da sizÿ gþstÿrÿrÿm! – papaüûnû yanûndakû stulun östönÿ atdû, ayaüa durdu vÿ dÿzgahû kabinetin qapûsûndan i÷ÿri salûr mûø kimi dþndö. – Mÿn, demÿli, döødöm, belÿ? Dal-dalû. Onlarûn ikisi isÿ qapûda iliømiødi – hÿ? – Kimlÿr ikisi? – Kim bilir onlarû, mÿnim onlarla øÿrikli uøaqlarûm yox- dur. Mÿnim lap hirs tÿpÿmÿ vurdu. Dayan! – qûøqûrdûm, – qoy mÿn dÿ tutum! Andûr nÿ boyda idi! – Hansû andûr? – Baøa döømörsÿn? – Spiridon ÷iyni östöndÿn hirslÿ soruødu. – Apardûüûmûzû deyirÿm. – Dÿzgah? – Hÿ dÿ, dÿzgah! Mÿn hop edib tutdum! Bax, belÿ. – O gþstÿrdi, aøaüû ÿyilib göc verdi. – Biri yana ÷ÿkildi, o birisi birtÿhÿr dörtöldö, ö÷ nÿfÿrÿ niyÿ dÿ saxlamaya san? Fu-u! – belini dözÿltdi. – Eh, bizdÿ kolxoz vaxtû bun dan da aüûr øeylÿr daøûmûøûq. Sÿnin dÿzgahûn altû arvad ö÷ön su i÷mÿk kimi øeydir, bir verst apararlar. Haradadûr o dÿzgah? Gedÿk, ÿylÿncÿ xatirinÿ qaldûrarûq! – Demÿli, yerÿ salmamûsûnûz? – mayor hÿdÿ ilÿ soruødu. – Yox, deyirÿm axû! – Bÿs kim sûndûrdû? – Axûr ki, baøûna daø saldûlar, hÿ? – Spiridon mat qaldû. – Hÿ-ÿ... – Dÿzgahû necÿ apardûqlarûnû gþstÿrib qurtarandan sonra tÿzÿdÿn stula oturdu vÿ diqqÿt kÿsildi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 789
– Yerindÿn gþtördöyönöz zaman salamat idi? – Nÿyi gþrmÿmiøÿmsÿ onu deyÿ bilmÿrÿm, ola bilsin, sûnûq idi. – Yerÿ qoyanda bÿs necÿ idi? – Bax onda salamat idi! – Gþvdÿsindÿ ÷at vardû? – He÷ bir ÷at-zad yox idi, – Spiridon ÿminliklÿ dedi. – Sÿn bunu necÿ gþrdön axû, kor øeytan? Sÿn ki korsan? – Mÿn, vÿtÿndaø mayor, kaüûz iølÿrindÿ koram, bu belÿdir, tÿsÿrröfatda isÿ gþrörÿm. Baxûn, siz, baøqa vÿtÿndaø zabitlÿr dÿ, hÿyÿtdÿn ke÷ÿndÿ papiros kþtöklÿrini hara gÿldi atûrsûnûz, mÿn isÿ tÿmiz yûüûødûrûram, lap aü qarûn östöndÿn dÿ hamûsûnû gþtörörÿm. Komendantdan soruøun. – Nÿ deyirsiniz? Dÿzgahû yerÿ qoyandan sonra xösusi olaraq ona baxmûsûnûz? – Bÿs necÿ? Èødÿn sonra papiros ÷ÿkirdik, bunsuz olmur. Dÿzgahû øappûldatdûq. – Øappûldatdûnûz? Nÿ ilÿ? – ßlimizlÿ, belÿcÿ, bþyrönö, qûzüûn atûn bþyrönö øap pûl- da dan kimi. Möhÿndislÿrdÿn biri hÿlÿ dedi: “Yaxøû dÿz gah- dûr! Mÿnim babam torna÷û olub, belÿsindÿ iølÿyib”. Øikin ah ÷ÿkib aü vÿrÿq gþtördö. – Sÿnin boynuna almamaüûn ÷ox pisdir, Yeqorov. Pro- tokol yazacaüûq. Aydûndûr ki, dÿzgahû sÿn sûndûrmûsan. Belÿ olmasaydû, tÿqsirkarû gþstÿrÿrdin. Bunu inandûrûcû sÿslÿ dedi, lakin daxili ÿminliyi artûq yox idi. Vÿziyyÿti idarÿ edÿn þzö olsa da, dindirmÿni þzö aparsa da, dalandar hÿr øeyÿ hÿvÿslÿ vÿ tÿfÿrröatlarû ilÿ cavab versÿ dÿ, ilk istintaq saatlarû, uzun-uzadû susmaüû da, fotoøÿkillÿr dÿ, sÿsini oynatmaüû da, dÿzgahla baülû qûz üûn sþhbÿtlÿri dÿ hÿdÿr yerÿ getmiødi; özöndÿn sÿmimi tÿbÿs söm ÷ÿkilmÿyÿn, ÷iyinlÿrinin donqarû dözÿlmÿyÿn bu körÿn dustaq ÿgÿr dÿr- hal tÿslim olmamûødûsa, bundan sonra he÷ olmayacaqdû. Spiridon isÿ þzlöyöndÿ, hÿlÿ general Yeqorovdan danû øan- da, ÿla baøa döømöødö ki, onu Almaniyaya gþrÿ ÷aüûrmayûblar,
790 fotoøÿkil dÿ boø oyundur, kirvÿ nÿyi isÿ gizlÿ dir, mÿhz dÿz- gaha gþrÿ ÷aüûrûb-÷aüûrmasaydû, onda mþcö zÿ olardû – o biri on nÿfÿri bötþv bir hÿftÿ, kallarû tþkölÿnÿ kimi silkÿ lÿ miø- dilÿr. Bötön þmrö boyu hakimiyyÿti aldat maüa þyrÿø miø bu adam indi dÿ asanlûqla maraqlû bir ÿylÿn cÿyÿ giriødi. Amma bötön bu boø sþhbÿtlÿr onu ÷ox inci dirdi. Bir dÿ: Øikinin kabineti isti vÿ quru idi, lakin hÿyÿt dÿki iøi Spiri- donun ÿvÿzinÿ he÷ kÿs gþrmördö, bötön iø tþkö löb sabaha qalûrdû. Vaxt belÿcÿ ke÷di, naharûn qurtardûüûnû bildirÿn zÿng dÿ ÷alûndû, Øikin isÿ Spiridonu yalan ifadÿ vermÿyÿ gþrÿ 95-ci maddÿ özrÿ mÿsuliyyÿt daøûyacaüû haqqûnda qol ÷ÿkmÿyÿ mÿcbur etdi, suallarûnû yazmaüa, kaüûza kþ÷örÿrkÿn onun cavablarûnû tÿhrif etmÿyÿ baøladû. Bu zaman qapû dþyöldö. Kötbeyinliyi ilÿ onu bezdirmiø Yeqorovu yola salan Øikin ilan kimi ÷evik, iki sþzlÿ vacib olanû demÿyi bacaran Siromaxanû qÿbul etdi. Siromaxa sÿssiz iti addûmlarla otaüa girdi. Gÿtirdiyi sarsûdûcû yenilik vÿ ÷uüullar arasûnda ÿlahiddÿ yeri Siro ma- xanû mayorla bÿrabÿrlÿødirirdi. O, dalûnca qapûnû þrtdö vÿ Øikinÿ a÷ara ÿl uzatmaüa imkan vermÿyÿrÿk, ÿlini dramatik tÿrzdÿ irÿli uzatdû. Siromaxa oynayûrdû. Baøa döøölÿcÿk tÿrz- dÿ, amma qapûnûn dalûndan eøidilÿ bilmÿsini istisna edÿcÿk dÿrÿcÿdÿ yavaødan mÿlumat verdi: – Doronin yöz qûrx yeddi manatûnû hamûya gþstÿrir. Lyu- bimi÷evi, Kaqanû, daha beø nÿfÿri iføa etdi. Dÿstÿ øÿklindÿ toplaøûb hÿyÿtdÿ tuturdular. Doronin sizinkidir?.. Øikin kitelinin yaxalûüûndan yapûødû vÿ boynunu azad edÿ rÿk, dartdû. Gþzlÿri, sanki, hÿdÿqÿlÿrindÿn ÷ûxmûødû. Yoüun boynu qonur rÿng almûødû. Þzönö telefona tÿrÿf atdû. Hÿmiøÿцстцнлцк,þzöndÿnrazûлыгщиссинибилдирянsifÿtiindi чыльынлыгifadÿedirdi. Siromaxa addûmla yox, yumøaq sû÷rayûøla Øikini qabaq- ladû, telefonun dÿstÿyini gþtörmÿyÿ qoymadû. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 791
– Yoldaø mayor! – o xatûrlatdû (dustaq kimi o, “yoldaø” deyÿ bilmÿzdi, bunu dost kimi deyirdi), belÿ yox! Ona hazûr- laømaüa imkan vermÿyin! Bu,elementarhÿbsxanahÿqiqÿtiidi!–Бunudaxatûr- latmaq lazûm gÿlirdi! Dal-dalû geri ÷ÿkilÿrÿk vÿ arxasûndakû mebeli gþrör möø kimi manevr edÿrÿk, Siromaxa qapûya tÿrÿf ÷ÿkildi. Gþz lÿ- rini mayordan ÷ÿkmirdi. Øikin su i÷di. – Mÿn gedim, yoldaø mayor? – Siromaxa, demÿk olar, soruømadû. – Nÿ þyrÿnsÿm axøamöstö, ya da sabah sÿhÿr. Øikinin hÿdÿqÿsindÿn ÷ûxmûø gþzlÿrinÿ mÿna qayûtma üa baølamûødû. – ßclafûn doqquz qramû ÷atmûr! – ilk sþzlÿri fûsûltû ilÿ ÷ûxdû. – Tÿøkil edÿrÿm! Siromaxa xÿstÿnin yanûndan ÷ûxûrmûø kimi sÿssizcÿ ÷þlÿ ÷ûxdû. ßqidÿsinÿ gþrÿ etmÿli olduüu øeyi etmiødi vÿ mökafat istÿmÿyÿ tÿlÿsmirdi. O, ÿmin deyildi ki, Øikin DTN-in mayoru qalacaq. Nÿinki Marfino øaraøkasûnûn, ömumiyyÿtlÿ, Orqanlarûn tarixindÿ bu, fþvqÿladÿ hadisÿ idi. Dovøanlarûn þlmÿk höququ vardû, amma möbarizÿ aparmaq höququ yox idi. Øikinin þz yanûndan yox, dÿhlizdÿki institut özrÿ nþv bÿt- ÷i nin telefonundan Vakuum laboratoriyasûnûn rÿisinÿ zÿng edildi vÿ Doroninÿ tÿcili möhÿndis-polkovnik Yakonovun yanûna gÿlmÿk ÿmri verildi. Göndöz saat dþrd olmasûna baxmayaraq, Vakuum labo- ra to ri yasûnda yuxarû iøûqlar ÷oxdan yandûrûlmûødû. Labo ra to- riya rÿisi yerindÿ deyildi vÿ dÿstÿyi Klara gþtördö. Axøam nþv bÿ sinÿ hÿmiøÿkindÿn gec, indicÿ gÿlmiødi, Tamara ilÿ sþh bÿt edirdi vÿ Ruska ondan alovlu nÿzÿrlÿrini ÷ÿkmÿsÿ dÿ, ona tÿrÿf he÷ dþnöb baxmamûødû. Telefonun dÿstÿyini hÿlÿ qûrmûzû ÿlcÿyini ÷ûxarûlmamûø ÿli ilÿ gþtördö, baøûnû aøaüû salûb cavab verdi, Ruska isÿ onun ö÷ addûmlûüûndakû naso su- nun yanûna ke÷ÿrÿk, gþzlÿrini qûza zillÿdi. Bu gön hamû øam
792 yemÿyinÿ gedÿndÿn sonra bu baøû necÿ qucaqlayacaüûnû, þpÿcÿyini tÿsÿvvörönÿ gÿtirirdi. Klaranûn yaxûnlûüû onu ÿtra- fûnda baø verÿnlÿri gþrmÿyÿ qoymurdu. Klara baøûnû qaldûrdû (Ruskanû axtarmûrdû, onun burada olmaüûnû hiss edirdi!) vÿ dedi: – Rostislav Vadimovi÷! Sizi tÿcili Anton Nikolayevi÷ ÷aüûrûr. Onlarû gþrör vÿ eøidirdilÿr, baøqa cör demÿk olmazdû, lakin gþzlÿri ÿvvÿlki kimi deyildi! Onlarû, sanki, dÿyiø miø di- lÿr! Özÿrilÿrinÿ þlö bir cansûzlûq ÷þkmöødö... Mexaniki olaraq ÷aüûrûøa tabe olan Ruska möhÿndis- pol kov nikin yanûna bu cör gþzlÿnilmÿz ÷aüûrûøûn nÿ demÿk oldu üu barÿdÿ yox, Klaranûn gþzlÿrindÿki ifadÿ haqqûnda döøö nördö. Qapûnûn aüzûndan bir dÿ dþnöb ona baxdû, gþr- dö ki, qûz da onun dalûnca baxûr vÿ boylandûüûnû gþröb tez gþz lÿ rini ÷ÿkdi. Vÿfasûz gþzlÿr. Qorxu ilÿ ÷ÿkdi. Ona nÿ ola bilÿrdi?.. Tÿkcÿ Klara barÿdÿ döøönÿ-döøönÿ, adÿti ehtiyatlûlûüûnû unudaraq, gþzlÿnilmÿz suallara cavab vermÿk ö÷ön hazûrlaø- maüû, höcumlara hazûr olmaüû tÿlÿb edÿn dustaq qanununu yadûndan ÷ûxararaq, nþvbÿt÷inin yanûna qalxdû, nþvbÿt÷i dÿ Yakonovun qapûsûnûn qabaüûnû kÿsdi, ona qara tamburun dÿrin liyindÿki mayor Øikinin qapûsûna tÿrÿf getmÿyi iøarÿ etdi. Siromaxanûn mÿslÿhÿti olmasaydû, Øikin þzö Vakuum laboratoriyasûna zÿng etsÿydi, Ruska dÿrhal pis bir øey ö÷ön ÷aüûrûldûüûnû baøa döøÿrdi, he÷ olmasa on nÿfÿr dos tu na dÿyÿrdi, onlarû xÿbÿrdar edÿrdi, nÿhayÿt, Klara ilÿ sþh bÿtÿ nail olardû, ona nÿ olduüunu þyrÿnÿrdi, þzö ilÿ ona qarøû coøqun inam aparar vÿ ya þzö dÿ verdiyi vÿddÿn azad olardû: bunu indi, kirvÿnin qapûsû aüzûna ÷atandan sonra baøa döødö. Ènstitut özrÿ nþvbÿt÷inin yanûnda artûq tÿrÿd död etmÿk, geri qayûtmaq olmazdû, bu, øöbhÿ doüura bilÿrdi. Rus ka dþnöb pillÿkÿnlÿ aøaüû qa÷maq istÿdi, lakin artûq tele fonla ÷aüû- rûlmûø sabiq cÿllad leytenant Jvakun yuxarû qalxûrdû. Ruska Øikinin yanûna ke÷di. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 793
Bir ne÷ÿ addûm atûb i÷ÿri girÿnÿ kimi þzönö ÿlÿ aldû, sifÿtinin ifadÿsini dÿyiødi. Axtarûøda olduüu iki il ÿrzindÿ etdiyi mÿøqlÿrin, tÿbiÿtin ona bÿxø etdiyi ÿlahiddÿ bir avantörist dahiliyi sayÿsindÿ he÷ bir ÿtalÿtÿ yol vermÿdÿn i÷indÿ töüyan edÿn tufanû boü- du, yeni fikirlÿr vÿ yeni tÿhlökÿlÿr ÷evrÿsinÿ daxil oldu, uøaq sadÿlþvhlöyö, qayüûsûz bir aydûnlûqla gÿlmÿyi barÿdÿ mÿlu- mat verdi: – Ècazÿ verirsiniz? Eøidirÿm sizi, vÿtÿndaø mayor. Øikin sinÿsini masanûn östönÿ qoyaraq, aøaüû salladûüû ÿlini isÿ qam÷û kimi yellÿyÿrÿk, qÿribÿ bir pozada oturmuødu. Doronini gþrÿndÿ ayaüa durdu vÿ hÿmin bu qam÷û ÿliylÿ aøaüûdan yuxarû onun sifÿtinÿ zÿrbÿ endirdi. O biri ÿliylÿ dÿ qolaylandû! Lakin Doronin qapûya tÿrÿf qa÷dû, mödafiÿyÿ durdu. Aüzûndan qan gÿlirdi, bÿyaz sa÷larû gþzönön östönÿ döømöødö. Artûq onun sifÿtinÿ toxunmayan qûsaboy Øikin diølÿrini qûcûrdaraq qabaüûnda durub onu hÿdÿlÿyir, aüzûnûn kþpö- yönö daüûdûrdû: – ßclaf! Satûrsan? Hÿyatûnla vidalaø, Èuda! Èti göllÿlÿyÿn kimi göllÿlÿyÿcÿyik! Zirzÿmidÿ göllÿlÿyÿcÿyik. Artûq iki il yarûm idi ki, ÿn humanist þlkÿdÿ þlöm hþkmö lÿüv edilmiødi. Nÿ mayorun þzö, nÿ dÿ onun iføa olunmuø xÿbÿr÷isi bununla baülû he÷ bir illöziya qurmurdular: lazûm- sûz adamû göllÿlÿmÿkdÿn savayû nÿ etmÿk olar? Sa÷larû pûrtlaøûq Ruska vÿhøi kimi gþrönördö, gþz qaba- üûnda øiømÿyÿ baølamûø dodaüûndan axan qan ÷ÿnÿsin dÿn sözölördö. O, þzönö øax tutdu vÿ hÿyasûzcasûna cavab verdi: – Göllÿlÿmÿyÿ gÿlincÿ, hÿlÿ döøönmÿk lazûmdûr, vÿtÿn- daø mayor. Sizi dÿ oturdacaüam. Dþrd aydûr, hÿtta toyuqlar sizÿ gölör, siz isÿ maaø alûrsûnûz? Sþkÿcÿklÿr poqonlarûnûzû! Göllÿlÿmÿklÿ baülû isÿ hÿlÿ döøönmÿk lazûmdûr...
|