80
Nahar fasilÿsindÿn qabaq nþvbÿt÷i Jvakun xösusi hÿbs-
xananûn dÿhlizindÿ fasilÿ vaxtû mayor Mûøinin yanûna ÷aüû-
rûlan øÿxslÿrin siyahûsûnû asdû. Rÿsmi olaraq hesab edi lirdi
ki, bu siyahû özrÿ dustaqlar mÿktublarûn vÿ øÿxsi hesab-
larûna pul kþ÷örmÿlÿri haqqûnda bildiriølÿrin alûnmasû ö÷ön
÷aüûrûlûrlar.
Xösusi hÿbsxanalarda mÿhbuslara mÿktublarûn veril-
mÿsi proseduru sirli bir mÿrasim kimi qurulmuødu. Mÿktubu
754
azadlûqdakû bayaüûlûqla avara po÷talyona vermÿk olmazdû.
Baülû qapû arxasûna mÿktubu ÿvvÿlcÿdÿn þzö oxu muø vÿ
onda he÷ bir gönah vÿ anlaøûlmaz fikirlÿrin olmadûüûna ÿmin-
lik hasil etmiø ruhani ata – kirvÿ onu þyöd-nÿsihÿtlÿrlÿ möøa-
yiÿt edÿrÿk, mÿhbusa øÿxsÿn tÿqdim edirdi. Mÿktub aøkar
a÷ûlmûø øÿkildÿ verilirdi vÿ bununla da bir doüma insan dan
baøqa bir doüma insana önvanlanmûø duyüularûn son intim-
liyi dÿ mÿhv edilmiø olurdu. ×ox ÿllÿrdÿn ke÷ÿn, sitatlar øÿk-
lin dÿ øÿxsi iølÿrÿ kþ÷örölÿn, i÷inÿ senzuranûn ÷irkin vÿ yay üûn
mþhörö vurulan mÿktublar øÿxsi mÿnalarûnû tam itirir vÿ dþv-
lÿt ÿhÿmiyyÿtli vacib sÿnÿd statusu alûrdûlar. (Bÿzi øaraø ka lar-
da bunu o qÿdÿr yaxøû anlayûrdûlar ki, hÿtta mÿk tubu, ömu-
miy yÿtlÿ, mÿhbusun ÿlinÿ vermirdilÿr, ona þz adûna gÿl miø
mÿk tubu kirvÿnin kabinetindÿcÿ oxumaüa, nadir hal larda isÿ
hÿtta iki dÿfÿ, icazÿ verilirdi. Sonra mÿktub dus taq dan alûnûr
vÿ tÿlÿb olunurdu ki, vÿrÿqin son sÿhifÿsindÿ mÿk tubu oxu-
masû barÿdÿ imza etsin; ÿgÿr mÿk tub mÿhbusun arva dûn dan,
ya da ki anasûndan idisÿ, vacib mÿqamlarû yadda saxlamaq
ö÷ön qeydlÿr etmÿyÿ cÿhdlÿr edi lirdi, bu isÿ, dustaq haqqûnda
elÿ bil, Baø Qÿrargah sÿnÿd lÿrinin surÿtini ÷ûxartmaüa
hazûrlaøûrmûø kimi, øöbhÿ lÿr yara dûrdû. Evdÿn gþn dÿ ri lÿn
øÿkillÿrÿ dustaüûn baxmasû faktû da øÿxsi imza ilÿ tÿs diq lÿ nÿn-
dÿn sonra øÿkillÿrin þzlÿri dÿ hÿbs xana iøinÿ tikilirdi.)
Belÿliklÿ, siyahû asûlmûødû vÿ dustaqlar mÿktublarûnû
almaq ö÷ön nþvbÿ tuturdular. Mÿktub almaq yox, dekabr
ayû ö÷ön icazÿ verilmiø mÿktubunu gþndÿrmÿk istÿyÿnlÿr
dÿ nþv bÿyÿ dururdular – bu mÿktublar da kirvÿyÿ øÿxsÿn
tÿq dim olunmalû idi. Bötön bu ÿmÿliyyatlarla pÿrdÿlÿnÿrÿk,
mayor Mûøin þz ÷uüullarû ilÿ maneÿsiz sþhbÿt edÿ, onlarû
qrafik dÿn kÿnar yanûna ÷aüûra bilirdi. Onun kimlÿ daha
÷ox danûødûüû aøkar gþzÿ ÷arpmasûn deyÿ hÿbsxana kirvÿsi
bÿzÿn vicdanlû dustaqlarû da þz kabinetindÿ lÿngidir vÿ
bununla da o birilÿrini ÷aødûrûrdû.
Nþvbÿdÿ hamû bir-birindÿn øöbhÿlÿnir, bÿzÿn isÿ onla rûn
hÿyatlarûnû satanlarûn kimlÿr olduüunu bilsÿlÿr dÿ sÿslÿrini
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
755
÷ûxartmûr, onlarû hirslÿndirmÿmÿk ö÷ön özlÿrinÿ baxûb yal-
taq casûna qûmûøûrdûlar. Sovet hÿbsxana elmi Bþyök Kato nun
tÿcröbÿsinÿ bilavasitÿ ÿsaslanmasa da, onun bir vÿsiy yÿtinÿ
dþnmÿdÿn ÿmÿl edirdi: qullarûn þz aralarûnda hÿd din dÿn
artûq mehriban yaøamalarûna yol vermÿmÿli.
Nahar fasilÿsi zÿngi ÷alûnan kimi dustaqlar isti geyin mÿ-
dÿn, baølarûna papaq qoymadan zirzÿmidÿn hÿyÿtÿ ÷ûxûr vÿ
qa÷a-qa÷a hÿbsxana qÿrargahûnûn qapûsûndan i÷ÿri girir dilÿr.
Sÿhÿr yeni yazûøma qaydasû elan olunduüundan, xösu silÿ
bþyök, tÿxminÿn, qûrx nÿfÿrlik nþvbÿ yaranmûødû vÿ artûq
dÿhlizÿ sûümûrdû. Nþvbÿt÷i kþmÿk÷isi, gicbÿsÿr star øina bötön
göcöndÿn istifadÿ edÿrÿk dÿhlizdÿ qayda yaratmaüa ÷alûøûrdû.
O, iyirmi beø nÿfÿr saydû vÿ qalanlarûna gedib gÿziømÿyi, øam
yemÿyi fasilÿsi vaxtû gÿlmÿyi tapøûrdû, dÿhlizÿ buraxûlmûølarû
isÿ rÿislÿrin kabinetlÿrindÿn aralû divar boyu sûraya dözdö,
þzö isÿ dÿhliz boyu gÿziøib qay daya nÿzarÿt etmÿyÿ baøladû.
Nþvbÿti dustaq bir ne÷ÿ qapû nûn yanûndan ke÷ÿrÿk, mayor
Mûøinin qapûsûnû dþyör, icazÿ alûb i÷ÿri girirdi. O, qayûdandan
sonra isÿ o birisi buraxû lûrdû. Bötön nahar fasilÿsi boyu
starøina dustaqlarûn bu cör hÿrÿ kÿtinÿ rÿhbÿrlik edirdi.
Spiridon mÿktubunu sÿhÿrdÿn almaüa nÿ qÿdÿr ÷alûøsa
da, Mûøin qÿtiyyÿtlÿ mÿktubun ona nahar fasilÿsi vaxtû, hamû
ilÿ bir yerdÿ verilÿcÿyini dedi. Lakin fasilÿyÿ yarûm saat qal-
mûø mayor Øikin Spiridonu istintaq ö÷ön yanûna ÷aüûrdû.
ßgÿr Spiridon ondan tÿlÿb olunan ifadÿlÿri versÿydi, hÿr
øeyi boynuna alsaydû, bÿlkÿ dÿ, mÿktubu almaq ö÷ön vaxtû
qalardû. Amma o danûømûrdû, tÿrslik edirdi – mayor Øikin dÿ
onu bu cör, peøman÷ûlûq ifadÿsi almadan buraxa bil mÿzdi.
Bu iøÿ nahar fasilÿsini dÿ qurban verÿn Øikin (azad ÿmÿk daø-
lar tönlöyÿ döømÿmÿk ö÷ön yemÿkxanaya onsuz da fasilÿ
vaxtû getmirdilÿr) Spiridonu dindirmÿyinÿ davam etdi.
Mÿktublar ö÷ön nþvbÿdÿ birinci Yeddincinin möhÿndis-
lÿrindÿn, onun ÿsas iø÷ilÿrindÿn biri Dûrsin oldu. O, ö÷ aydan
artûq idi, mÿktub almûrdû. ßbÿs yerÿ Mûøindÿn soruøurdu
vÿ hÿr dÿfÿ eyni cavab alûrdû: “yoxdur”, “yazmûrlar”. ßbÿs
756
yerÿ Mamurindÿn xahiø etmiødi ki, axtarûø versinlÿr, amma
axtarûø verÿn olmamûødû. Nÿhayÿt, bu gön adûnû siyahûda
gþrdö, sinÿsindÿki aürûya göc gÿlÿrÿk þzönö birinci ÷atdûrdû.
Ailÿsindÿn bircÿ arvadû qalmûødû, lakin onillik gþzlÿmÿ onu
da, elÿ Dûrsinin þzönö dÿ ÿldÿn salmûødû.
Starøina ÿli ilÿ Dûrsinÿ getmÿk iøarÿsi verdi vÿ bÿyaz
øuluq÷u Ruska Doronin nþvbÿdÿ birinci oldu. Nþvbÿdÿ
yanûnda latûø Xuqonun, sirdaølarûndan birinin, dayandûüûnû
gþrÿn Doronin baøû ilÿ birgÿ uzun sa÷larûnû da yellÿtdi vÿ
gþz vura-vura pû÷ûldadû:
– Gedirÿm pulumu almaüa. Qazandûüûm pullarû.
– Ke÷in! – starøina ÿmr etdi.
Doronin baøûnû aøaüû ÿymiø vÿziyyÿtdÿ geri qayûdan Dûr-
sinin gþröøönÿ cumurmuø kimi þzönö irÿli atdû.
– Hÿ, nÿ oldu? – artûq hÿyÿtÿ ÷ûxandan sonra Dûrsinin iø
yoldaøû Amantay Bulatov ondan soruødu.
Dûrsinin he÷ vaxt qûrxûlmayan sifÿti bir az da uzandû:
– Bilmirÿm. Deyirlÿr, mÿktub var, amma fasilÿdÿn sonra
gÿlin, danûøaq.
– ...raødûlar bunlar! – Bulatov ÿminliklÿ dedi vÿ sömök
eynÿyinin arxasûndan gþzlÿri parûldadû. – Mÿn sÿnÿ ÷ox dan
deyirÿm ki, mÿktublarû gizlÿdirlÿr. Èølÿmÿkdÿn imtina et!
– Èkinci möddÿt yapûødûrarlar, – Dûrsin ah ÷ÿkdi. Onun
beli hÿmiøÿ bökölö, ÷iyinlÿri donqarlaømûø olurdu, baøûnû
isÿ sanki, arxadan nÿ isÿ iri bir øeylÿ vurublarmûø kimi ÷iyin-
lÿrinÿ qûsûrdû.
Bulatov kþks þtördö. Möddÿtinÿ hÿlÿ ÷ox vardû, ona
gþrÿ dÿ belÿ cÿngavÿr idi. Azad olunmaüûna kimi qalan vaxt
azaldûqca dustaüûn qÿtiyyÿti dÿ zÿiflÿyir. Dûrsinin isÿ sonun-
cu ili gedirdi.
Sÿma boz idi, nÿ bir yerindÿ buludlar yûüûlûb töndlÿømÿ-
miødi, nÿ dÿ bir yerindÿn iøûq gþrönmördö. Onun nÿ hön-
dör löyö bilinmirdi, nÿ dÿ qöbbÿsi, torpaüûn özÿrinÿ ÷ÿkilmiø
kirli brezent þrtöyÿ bÿnzÿyirdi. Göclö, rötubÿtli kölÿyin tÿsi-
rin dÿn qar ÷þkör, gþz-gþz olurdu, onun sÿhÿrki bÿyazlûüû
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
757
tÿdricÿn bozluüa ke÷irdi. Gÿzÿnlÿrin ayaqlarû altûnda qonur
söröøkÿn topacûqlar ÿmÿlÿ gÿlirdi.
Gÿzinti isÿ adi qaydasûnda ke÷irdi. Elÿ pis hava ola
bil mÿzdi ki, i÷ÿridÿ boüulan dustaqlar gÿzintidÿn imtina
etsinlÿr. Otaqlarda oturmaqdan bezmiø bu insanlara rötu-
bÿtli kölÿyin belÿ sÿrt dalüalarû da xoø idi – kölÿk insanûn
canûn dan durüunluq havasûnû vÿ beynindÿn durüunlaømûø
fikir lÿri söpöröb aparûrdû.
Gÿzintiyÿ ÷ûxanlarûn arasûnda oyma÷û-tÿrtibat÷û da vur-
nu xurdu. Dustaqlarûn gah birinin, gah da baøqasûnûn qoluna
girÿrÿk bir-iki ÷evrÿ vurur vÿ onlardan mÿslÿhÿt istÿyirdi.
Þzönön hesab etdiyi kimi, vÿziyyÿti lap dÿhøÿtli idi: hÿbsdÿ
olmaüû sÿbÿbindÿn birinci arvadû ilÿ nikaha girÿ bilmÿzdi vÿ
indi o, qeyri-qanuni arvad sayûlûrdû, artûq ona mÿktub yaza
bilmÿzdi; hÿtta daha mÿktub yaza bilmÿyÿcÿyini dÿ yaza
bilmÿzdi, ÷önki dekabr limitindÿn artûq istifadÿ etmiødi.
Hamû da onun dÿrdinÿ øÿrik ÷ûxûrdû. Vÿziyyÿti, doürudan da,
÷ÿtin idi. Lakin hÿr kÿsin dÿrdi þzönÿ daha acû gþrönördö.
Èfrat hisslÿrÿ meyilli, paya kimi höndörboy Kondraøov-
Èvanov gÿziøÿnlÿrin baølarû östöndÿn ÿtrafû seyrÿ edÿ-edÿ
yeriyir, professor ×elnova qatû bir bÿdbinliklÿ söbut etmÿyÿ
÷alûøûrdû ki, insan lÿyaqÿtinin bu cör tapdalandûüû bir øÿraitdÿ
yaøamaüa davam etmÿk þzönö al÷altmaqdan baøqa bir øey
deyil. Hÿr bir cÿsarÿtli insan ö÷ön bu tÿhqirlÿr zÿncirindÿn
÷ox sadÿ bir ÷ûxûø yolu var.
Baøûnda hÿmiøÿki kimi toxunma papaq olan, ÷iyinlÿri
hÿmiøÿki kimi yun øala börönmöø professor ×elnov tÿm-
kinlÿ rÿssama Boetsinin “Mÿhbÿs tÿsÿllilÿri”ndÿn iqtibaslar
gÿtirirdi.
Qÿrargahûn qapûsû aüzûnda ÷uüul ovuna ÷ûxmûø kþnöl lö-
lÿr yûüûømûødû – sÿslÿri bötön hÿyÿti baøûna gþtörmöø Bula-
tov, Xorobrov, xeyirxah vakuum÷u Zemelya, prinsipial ola-
raq döøÿrgÿ sûrûqlûsû geyinÿn baø vakuum÷u Dvoyetyosov,
÷evik, þzönö hÿr yerÿ soxan Pryan÷ikov, almanlarûn lideri
Maks vÿ latûølardan biri.
758
– Þlkÿ þz ÷uüullarûnû tanûmalûdûr! – Bulatov dustaqlarûn
daüûlûømamaq niyyÿtini dÿstÿklÿyÿrÿk tÿkrarlayûrdû.
– Biz bunsuz da onlarû, ÿsasÿn, tanûyûrûq, – kandarda
duran vÿ gþzlÿri ilÿ nþvbÿni izlÿyÿn Xorobrov ona cavab
verdi. Bÿzilÿri haqqûnda yÿqinliklÿ deyÿ bilÿrdi ki, þz Èuda
pullarûnû almaq ö÷ön durublar. ßlbÿttÿ ki, ÷uüullarûn ÿn
bacarûqsûzlarûndan øöbhÿlÿnirdilÿr.
Ruska øÿn halda dÿstÿnin yanûna qayûtdû. Aldûüû pullarû
baøûnûn östöndÿ yellÿmÿkdÿn þzönö göclÿ saxlayûrdû. Bir
yerÿ yûüûøaraq, hamûsû bir yerdÿ pula baxdûlar: mifik Klav-
diya Kudyavseva Ruska Doroninÿ 147 manatlûq pul baratû
gþndÿrmiødi!
Naharadan qayûdan vÿ nþvbÿnin quyruüunda þzönÿ yer
etmiø ober-÷uüul, bötön ÷uüullarûn birincisi Artur Siromaxa
bulanûq nÿzÿrlÿri ilÿ qrupa baxdû. O, hÿr øeyi gþrmÿk vÿr di-
øinÿ tabe olaraq qrupa diqqÿt edir vÿ gþrdöklÿrinÿ hÿlÿ ki
ÿhÿmiyyÿt vermirdi.
Ruska baratûnû aldû vÿ danûøûldûüû kimi, qrupdan uzaq-
laødû.
Ö÷öncö olaraq kirvÿnin yanûna qûrx yaølû, dönÿn qapalû
gÿmidÿ nazirlÿri assenizatorlarla bir tutmaüû tÿklif etmiø,
sonra da uøaq kimi yuxarû ÷arpayûlarda yastûq dþyöøönÿ
baølamûø möhÿndis-energetik girdi.
Dþrdöncö olaraq isÿ otaüa iti yeriølÿ Viktor Lyubimi÷ev
ke÷di. O, gölÿndÿ saülam iri diølÿrini aüardûr, cavan vÿ ya
yaølûlûüûndan asûlû olmayaraq, bötön mÿhbuslara “qardaølar”
deyÿ möraciÿt edirdi. Bu sÿmimi möraciÿtdÿn onun örÿyinin
dÿ tÿmiz olduüu bilinirdi.
Energetik ÿlindÿ a÷ûlmûø mÿktubla kandara ÷ûxdû. Baøû
mÿktubu oxumaüa qarûødûüû ö÷ön ayaüû ilÿ pillÿni yoxladû.
Belÿcÿ, he÷ nÿyi gþrmÿdÿn qûraüa ÷ÿkildi vÿ “ov÷ular”dan
he÷ biri onu narahat etmÿdi. ßynini geyinmÿmiø, papaqsûz,
bötön mÿhrumiyyÿtlÿrÿ baxmayaraq hÿlÿ dÿ cavan qalmûø
sa÷ larûnû kölÿk oynadan bu adam sÿkkizillik ayrûlûqdan son-
ra 41-ci ildÿ altû yaøûnda, onun boynundan asûlûb qopmaq
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
759
istÿmÿyÿn aübÿniz qûzcûüaz ikÿn qoyub cÿbhÿyÿ (oradan da
ÿsirliyÿ, sonuncudan da ki, hÿbsxanaya) getdiyi qûzû Ariad-
nadan mÿktub almûødû. Hÿrbi ÿsirlÿr barakûnda tif bitlÿri
qatûnûn östö ilÿ xûr÷ûltû ilÿ gÿzdiyi vaxtlarda da, bir ÷þm÷ÿ
bulanûq vÿ öfunÿtli horra ö÷ön dþrd saat nþvbÿyÿ durduüu
vaxtlarda da bu sevimli vÿ ÿziz mÿxluqun iøûüû, doürudan
da, Ariadna sapû kimi onu hÿr øeyÿ dþzmÿyÿ, birtÿhÿr saü
qalûb geri qayûtmaüa sþvq edirdi. Vÿtÿninÿ qayûdan kimi isÿ
dÿrhal hÿbsxanaya gþndÿrildi vÿ qûzcûüazûnû gþrÿ bilmÿdi:
o, anasû ilÿ evakuasiyada olduqlarû ×elyabinskdÿ qalmûødû.
Ariadnanûn anasû da kiminlÿsÿ rastlaøandan sonra atasûnûn
saü olduüunu qûzûna uzun möddÿt demÿk istÿmÿmiødi.
Maili, sÿliqÿli, lÿkÿsiz øagird xÿtti ilÿ qûzû ona yazûrdû:
“Salam, ÿziz ata!
Mÿn ona gþrÿ cavab vermirdim ki, nÿdÿn baø-
layacaüûmû vÿ nÿ yazacaüûmû bilmirdim. Bu mÿnim
ö÷ön baüûølanandûr, ÷önki mÿn ÷oxdan sÿni gþr-
mÿmiøÿm vÿ þyrÿømiøÿm ki, mÿnim atam hÿlak
olub. Mÿnÿ hÿtta qÿribÿ gÿlir ki, birdÿn-birÿ mÿnim
dÿ atam oldu.
Sÿn necÿ yaøadûüûmû soruøursan. Hamû kimi
yaøayûram. Mÿni tÿbrik edÿ bilÿrsÿn, komsomola
girdim. Sÿn xahiø edirsÿn ki, nÿyÿ ehtiyacûmûn
oldu üunu yazûm. ßlbÿttÿ, mÿn ÷ox øey istÿyi-
rÿm. Èndi boüazlû qaloø almaq vÿ demisezon palto
tikdir mÿk ö÷ön pul yûüûram. Ata! Xahiø edirsÿn ki,
sÿninlÿ gþröøÿ gÿlim. Bu yÿni belÿ tÿcilidir? Harasa
uzaqlara getmÿk, sÿni axtarûb tapmaq, þzön dÿ
razû laøarsan ki, bir o qÿdÿr dÿ xoøagÿlÿn iø deyil.
Èmka nûn olanda þzön gÿlÿrsÿn. Sÿnÿ iøindÿ mövÿf-
fÿqiyyÿtlÿr arzulayûram. Hÿlÿlik, gþröøÿnÿ qÿdÿr.
Þpörÿm.
Ariadna.
Ata, sÿn “Birinci ÿlcÿk” filminÿ baxmûsan? ×ox
yaxøûdûr! Mÿn birini dÿ buraxmûram”.
760
– Lyubimi÷evi yoxlayacaüûq? – onun ÷ûxmaüûnû gþzlÿ-
yÿn Xorobrov soruødu.
– Nÿ danûøûrsan, Terenti÷! Lyubimi÷ev bizim oülandûr!
– cavab verdilÿr.
Amma Xorobrov dÿrin bir hisslÿ bu adamda nÿ isÿ
duymuødu. Budur, indi dÿ kirvÿnin yanûnda lÿngiyir.
Viktor Lyubimi÷evin a÷ûq iri gþzlÿri vardû. Tÿbiÿt ona
÷evik idman÷û, ÿsgÿr vÿ mÿøuq bÿdÿni bÿxø etmiødi. Hÿyat
onu gÿnclÿr stadionunun qa÷ûø yollarûndan gþtöröb Bava-
ri ya dakû ÿsir döøÿrgÿsinÿ atmûødû. Döømÿnlÿrin rus ÿsgÿr-
lÿ rini saldûqlarû, þz doüma sovet hakimiyyÿtinin isÿ Qûr-
mûzû Xa÷û yaxûn buraxmadûüû bu dar þlöm mÿkanûnda – bu
darûsqal dÿhøÿtlÿr mÿkanûnda yalnûz yaxøûlûq vÿ vic dan kimi
nisbi sinfi anlayûølardan azad insanlar saü qala bilirdilÿr,
o insanlar ki, þzönönkölÿri sata, almanlara tÿrcömÿ÷ilik
edÿ bilirdilÿr, o adamlar ki, döøÿrgÿ nÿzarÿt÷isi olaraq, þz
hÿmvÿtÿnlÿrinin sifÿtlÿrinÿ dÿyÿnÿklÿ vurmaüû bacarûrdûlar,
o øÿxslÿr ki, ÷þrÿk doürayan vÿ ya da aøpaz ke÷ÿrÿk, ac
adamlarûn ÷þrÿklÿrini ÿllÿrindÿn alûb yeyirdilÿr. Saü qalmaq
ö÷ön daha iki imkan vardû – qÿbirqazan vÿ ayaqyolu tÿmiz-
lÿyÿn iølÿmÿk. Qÿbirlÿrin qazûlmasûna vÿ ayaqyolula rûn
tÿmiz lÿn mÿsinÿ gþrÿ nasistlÿr ÿlavÿ bir ÷þm÷ÿ dÿ horra
verir dilÿr. Ayaqyolularû ilÿ iki nÿfÿr mÿøüul idi. Qÿbir qaz-
maüa isÿ göndÿ ÿlli nÿfÿrÿ qÿdÿr adam ÷ûxûrdû. Hÿr gön
onlarla þlö arabasû cÿsÿdlÿri aparûb bir yerÿ tþkördö. Qûrx
ikinci ilin yayûnda nþvbÿ gÿlib qÿbirqazanlara da ÷atdû.
Lyubimi÷ev isÿ hÿlÿ yaøamamûø bÿdÿninin bötön hÿrisliyi
ilÿ yaøamaq istÿyirdi. O qÿrara gÿldi ki, ÿgÿr þlÿrsÿ, sonun cu
þlÿcÿk vÿ artûq nÿzarÿt÷i olmaq ö÷ön razûlaømaya get miødi.
Lakin xoø bir tÿsadöf baø verdi: döøÿrgÿyÿ han sûsa bir burnu
altûnda danûøan politruk
1
gÿldi – ÿsirlÿri kom munistlÿrin
özÿ rinÿ yöröøÿ cûxmaq ö÷ön dilÿ tutmaüa baø ladû. Yazû lûr dû-
lar. Onlarûn arasûnda komsomol÷ular da vardû... döøÿrgÿnin
1
Politruk – sovet ordusunda øÿxsi heyÿtin siyasi hazûrlûьûna mÿsul zabit,
siyasi rÿhbÿr ( рус.: ïîëèòðóê – ïîëèòè÷åñêèé ðóêîâîäèòåëü)
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
761
qapû sû nûn ÷þl tÿrÿfindÿ alman mÿtbÿxi qoyul muødu, kþnöl-
lölÿrÿ “xirt dÿyÿ kimi” sûyûq paylayûrdûlar. Bun dan sonra isÿ
Lyubi mi÷ev legionun tÿrkibindÿ Fransada vuruø muø, Voq-
yþzda möqa vimÿt hÿrÿkatû partizanlarûnû tut maqla mÿøüul
olmuø, daha sonra isÿ Atlantika Sÿddini möt tÿ fiq lÿ rin
höcum la rûn dan qorumuødu. Qûrx beøinci ilin bþyök tutha-
tu tunda hansû yollasa sözgÿcdÿn ke÷ÿ bilmiø, evinÿ qayûdûb
þzö kimi aydûn baxûølû vÿ qûvraq bÿdÿnli bir qûzla evlÿnmiø,
bir ay sonra isÿ ke÷miøinÿ gþrÿ hÿbs edilmiødi. Hÿmin vaxt-
larda hÿbsxanalardan Lyubimi÷evin vaxtilÿ tÿqib etdiyi
“möqavimÿt hÿrÿkatûnûn” rus iøtirak÷ûlarû ke÷irdilÿr. Butûr-
kada domino oynayûr, Fransada ke÷irdiklÿri gönlÿri vÿ
dþyöølÿri xatûrlayûr, yaxûnlarûndan ÿrzaq baülamalarû gþzlÿ-
yir dilÿr. Sonra isÿ hamûya bÿrabÿr øÿkildÿ on il verdilÿr.
Belÿcÿ, bötön hÿyatû Lyubimi÷evi belÿ tÿrbiyÿ etmiø vÿ onu
inandûrmûødû ki, he÷ kÿsin – sûravi partiya özvöndÿn Siyasi
Böro özvönÿ kimi – he÷ bir ÿqidÿsi-zadû olmamûødûr vÿ ola
da bilmÿz, o cömlÿdÿn dÿ onlarû möhakimÿ edÿn adamlarûn.
He÷ nÿdÿn øöbhÿlÿnmÿdÿn, sadÿlþvh baxûølû Viktor
ÿlin dÿ po÷tla gþndÿrilmiø pul baratû kaüûzûna oxøar bir vÿrÿq
tuta raq, nÿinki “ov÷ular” qrupundan yan ke÷mÿk istÿdi,
ÿksi nÿ, þzö onlara yaxûnlaødû vÿ soruødu:
– Qardaølar! Kim nahar edib? Èkinciyÿ nÿ verirlÿr? Get-
mÿyÿ dÿyÿr?
Baøû ilÿ Viktorun ÿlindÿki barat blankûnû gþstÿrÿn Xorob-
rov soruødu:
– Nÿdir, ÷ox pul almûsan? Daha nahara ehtiyacûn yox dur?
– Haradandûr ÷ox! – Lyubimi÷ev ÿlini yellÿdi vÿ blankû
cibinÿ qoymaq istÿdi.
ßvvÿlcÿdÿn cibinÿ ona gþrÿ qoymamûødû ki, hamû onun
qövvÿsindÿn ÷ÿkinirdi vÿ he÷ kÿs ondan hesabat istÿmÿyÿ
cörÿt edÿ bilmÿzdi. O, Xorobrovla danûøarkÿn Bulatov zara-
fat edirmiø kimi ÿyildi, baøûnû yana ÿyib oxudu:
– Fu-u! Min dþrd yöz yetmiø manat! Daha Klimentiadi-
sin yemÿyini bÿyÿnmÿzsÿn!
762
Bunu istÿnilÿn baøqa bir dustaq etmiø olsaydû, Viktor
zarafatla onun alnûna vurar vÿ blankû gþstÿrmÿzdi. Ancaq
Amantayla bunu etmÿk olmazdû, ömumi döøÿrgÿ qanununa
gþrÿ o, tabeliyindÿ olan adamda artûq pulun olduüundan
øöb hÿ lÿn mÿmÿli idi. Lyubimi÷ev þzönö tÿmizÿ ÷ûxartmaüa
÷alûødû:
– Mini harada gþrörsÿn, bax!
Vÿ hamû gþrdö: 147 man. 00 qÿp.
– Maraqlûdûr! Yöz ÿlli gþndÿrÿ bilmÿdilÿr! – Amantay
halûnû dÿyiømÿdÿn dedi. – Onda get, ikinciyÿ ønitsel verirlÿr.
Lakin Lyubimi÷ev yerindÿn tÿrpÿnmÿyÿ vaxt tapma mûø
vÿ Amantayûn sþzö qurtarmamûø, Xorobrov hirsindÿn ÿsmÿ-
yÿ baøladû. Roldan ÷ûxdû.
Unutdu ki, þzönö ÿlÿ almalû, gölömsÿmÿli vÿ ÷uüul
tutmaqda davam etmÿlidir. Unutdu ki, ÿsas mÿsÿlÿ ÷uüul-
larû tanûmaqdûr, onlarû mÿhv etmÿk isÿ mömkön deyil. Þzö
÷uüul lardan zÿrÿr gþrmöø, ÷uüullara gþrÿ bir ÷oxlarûnûn
mÿh vinin øahidi olmuø bu adam gizli satqûnlara a÷ûq cÿl lad-
lar dan da ÷ox nifrÿt edirdi. Yaøûna gþrÿ Xorobrovun oülu
yerindÿ olan, bÿdÿninÿ baxûb heykÿl yapmaüa yararlû gÿnc
kþnöllö yaramaz ÷ûxmûødû!
– Sÿn ÿc-laf-san! – Xorobrov dodaqlarû ÿsÿ-ÿsÿ dedi.
Bizim qanûmûzûn hesabûna vaxtûndan tez ÷ûxmaq istÿyirsÿn?
Sÿnin nÿyin ÷atmûrdû?
Hÿmiøÿ vuruømaüa hazûr dþyöø÷ö olan Lyubimi÷ev
dartûndû, boks÷u zÿrbÿsi endirmÿk ö÷ön ÿlini yana a÷dû.
– Buna bir bax, vyatkalû leø! – xÿbÿrdar etdi.
– Sÿnÿ nÿ olub, Terenti÷! – Xorobrovu qûraüa ÷ÿkmÿk
ö÷ön Bulatov hamûdan tez þzönö ÷atdûrdû. Azman, bi÷imsiz
Dvoyetyosov sol ÿli ilÿ Lyubimi÷evin yana a÷ûlmûø qolundan
mþhkÿm yapûødû.
– Oülan, oülan! – o saymazyana gölömsÿyÿrÿk, sakit,
bÿdÿnin bötönlökdÿ gÿrginlÿømÿsi hesabûna yaranan bir
nÿvaziølÿ dedi. Nÿdir, bÿlkÿ, partiya÷û partiya÷û ilÿ danûøan
kimi danûøaq?
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
763
Lyubimi÷ev kÿskin øÿkildÿ Dvoyetyosova tÿrÿf dþndö,
onun a÷ûq vÿ aydûn gþzlÿri Dvoyetyosovun zÿif, hÿdÿ qÿ sin-
dÿn ÷ûxan gþzlÿri ilÿ toqquødu.
Vÿ Lyubimi÷ev zÿrbÿ vurmaq ö÷ön ikinci ÿlini qaldûr-
madû. Bayquø gþzönÿ bÿnzÿr bu gþzlÿrdÿ vÿ kÿndli ÿlinin bu
tutumu ona anlatdû ki, ikisindÿn biri bu saat, sadÿcÿ, yûxûl-
ma yacaq, meyit olub yerÿ sÿrilÿcÿk.
– Oülan, oülan, – Dvoyetyosov durmadan tÿkrar edirdi.
– Èkinciyÿ ønitseldir. Get, ønitsel ye.
Lyubimi÷ev dartûndû vÿ baøûnû qörurla dik tutaraq trapa
tÿrÿf getdi. Onun qûrmûzû yanaqlarû alûøûb yanûrdû. Xorob-
rovla hesab ÷örötmÿyin yollarûnû axtarûrdû. Hÿlÿ þzö dÿ bil-
mirdi ki, artûq ittiham onu dÿlib. Kiminlÿ istÿsÿ möbahisÿ
etmÿyÿ hazûr idi ki, hÿyatdan baøû yaxøû ÷ûxûr, ÿslindÿ isÿ
mÿlum olurdu ki, hÿlÿ ÷ox øeyi bilmir.
Necÿ þyrÿnÿ bilÿrdilÿr? Haradan?
Bulatov gþzlÿri ilÿ onu þtörÿrÿk, ÿllÿri ilÿ baøûnû tutdu:
– Sÿn bir iøÿ bax! Èlahi! Èndi bÿs kimÿ inanasan?
Bötön bu sÿhnÿ gþzÿ ÷arpmayan tÿrzdÿ baø verdiyin-
dÿn nÿ hÿyÿtdÿki dustaqlar, nÿ dÿ gÿzinti meydan÷asû-
nûn kÿnarlarûnda durmuø iki nÿzarÿt÷i ona fikir vermÿdi.
Yalnûz nþvbÿdÿ durmuø Siromaxa yorüunluqdan qûyûlmûø
gþzlÿri ilÿ qapûnûn arasûndan bötön baø verÿnlÿri gþrdö vÿ
Ruskanûn dediklÿrini xatûrlayandan sonra hÿr øeyi axûra
kimi baøa döødö!
O, narahat olmaüa baøladû.
– Uøaqlar! – þzöndÿn qabaq duranlara möraciÿt etdi,
– mÿn sxemi cÿrÿyan altûnda saxlamûøam. Mÿni nþvbÿsiz
buraxarsûnûz? Tez ÷ûxacaüam.
– Hamûnûn sxemi cÿrÿyan altûndadûr!
– Hamû uøaqlûdûr! – ona gölöølÿ cavab verdilÿr
Buraxmadûlar.
– Gedim sþndöröm! – Siromaxa qayüûlû tÿrzdÿ ucadan
dedi vÿ ov÷ulardan yan ke÷ÿrÿk ÿsas binada gþzdÿn itdi.
Nÿfÿsini dÿrmÿdÿn ö÷öncö mÿrtÿbÿyÿ qalxdû. Amma mayor
764
Øikinin kabineti i÷ÿridÿn baülû idi, qûfûlûn deøiyi dÿ a÷arla
tutulmuødu. Bu, istintaq da ola bilÿrdi. Uzundraz katibÿ ilÿ
gþröø dÿ. Siromaxa taqÿtsizliklÿ geri ÷ÿkildi.
Hÿr dÿqiqÿ kadrlar iføa olunurdu vÿ he÷ nÿ etmÿk dÿ
mömkön deyildi!
Tÿzÿdÿn gedib nþvbÿyÿ durmaq lazûm idi, lakin tÿqib
olunan yûrtûcû instinkti kimÿsÿ yarûmaq istÿyindÿn daha
göclö idi: bu qûzûømûø vÿ hirsli topanûn yanûndan bir dÿ
ke÷mÿk qorxulu idi. Onlar he÷ bir bÿhanÿ olmadan Siro ma-
xaya iliøÿ bilÿrdilÿr. Øaraøkada onu lazûm olandan da yaxøû
tanûyûrdûlar.
Bu arada Mûøinin yanûndan ÷ûxan kimya elmlÿri dok-
toru Orobintsev, gþzöndÿ eynÿk, ÿynindÿ azadlûqda olduüu
kimi bahalû körk, baøûnda bahalû xÿz papaq olan balacaboy
adam (hÿlÿ yatablarda olmamûødû vÿ onu soyundurmaüa
imkan tapmamûødûlar), ÿtrafûna þzö kimi sadÿlþvh insanlarû,
o cömlÿdÿn dÿ dazbaø konstruktoru yûüûb onlara intervö
verirdi. Mÿlumdur ki, insan, ÿsasÿn, inanmaq istÿmÿdiyi øeyÿ
daha ÷ox inanûr. Tÿhvil verilÿcÿk qohumlarûn siyahûsûnûn
donos yox, zÿruri nizamlama tÿdbiri olmasûna inananlar
indi Orobintsevin ÿtrafûna yûüûømûødûlar. Orobintsev sÿliqÿ
ilÿ cûzdûüû siyahûnû aparûb øÿxsÿn þzö tÿhvil vermiødi, þzö
mayor Mûøinlÿ danûømûødû vÿ onun verdiyi izahatû inamla
tÿkrar edirdi: hÿddi-böluüa ÷atmamûø uøaqlarûn hansû qra-
faya yazûlmalû olduqlarûnû, þgey atanûn siyahûda necÿ gþstÿ-
rilmÿli olduüunu baøa salûrdû. Orobintsev øikayÿtlÿndi ki,
arva dûnûn anadan olduüu yer dÿqiq yadûnda deyil. Onda
Mûøin aüzûnû geniø a÷ûb gölmöødö: “Olmaya onu fahi øÿ xa-
na dan gþtörmösönöz?”
Sadÿlþvh dovøanlar Orobintsevi dinlÿyir, ö÷ cþkÿ aüa-
cû nûn yanûnda Abramsonun baøûna yûüûømûø dÿstÿyÿ qoøul-
mur dular.
Doyunca yedikdÿn sonra tÿnbÿl-tÿnbÿl qÿlyanûnû sömö-
rÿn Abramson dinlÿyicilÿrinÿ izah edirdi ki, yazûømaya
qoyu lan bötön bu qadaüalar tÿzÿ øey deyil, hansûsa bir gene-
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
765
ralûn vÿ ya da nazirin dÿyiøilmÿsinÿ kimidir, buna gþrÿ dÿ
sÿbirli olmaq, ruhdan döømÿmÿk, siyahûlarû tÿqdim etmÿk-
dÿn ÷ÿkinmÿk lazûmdûr, sonradan hÿr øey ke÷ib-gedÿcÿk.
Abramsonun gþzlÿrinin anadangÿlmÿ dar uzunsov kÿsiyi
vardû, eynÿyini ÷ûxaranda belÿ tÿÿssörat yaranûrdû ki, bu
adam dustaqlar dönyasûna darûxdûrûcû nÿzÿrlÿ baxûr: hÿr
øey tÿkrarlanûrdû, QULaq Arxipelaqû onu yeni he÷ nÿ ilÿ
tÿÿccöblÿndirÿ bilmirdi. Abramson o qÿdÿr hÿbsdÿ olmuødu
ki, artûq hiss etmÿyi yadûrüamûødû, baøqalarû ö÷ön faciÿ olan
bir øeyi o, adi mÿiøÿt yeniliyi kimi qÿbul edirdi.
Bu arada sayca daha da ÷oxalmûø ov÷ular bir ÷uüul da
tutdular, zarafatyana Èsaak Kaqanûn da cibindÿn 147 manat-
lûq blank ÷ûxardûlar. Pulu onun cibindÿn ÷ûxartmazdan ÿvvÿl
kirvÿdÿn nÿ aldûüûnû þzöndÿn soruødular. Kaqan cavab verdi
ki, he÷ nÿ almayûb, þzö dÿ sÿhvÿn kirvÿnin yanûna ÷aüûrûl-
masûna tÿÿccöblÿnib. Pul göclÿ özÿ ÷ûxarûldûqdan sonra isÿ
onu utandûrmaüa baøladûlar – Kaqan nÿinki qûzarmadû, ÷ûxûb
getmÿyÿ tÿlÿsmÿdi, ÿksinÿ, bötön iføa÷ûlarûn bir-bir pal tar-
larûndan yapûøaraq usandûrûcû, zÿhlÿtþkÿn tÿrzdÿ and i÷mÿyÿ
baøladû ki, bu, tÿmiz anlaøûlmazlûqdûr, o, arvadûndan aldûüû
mÿktubu hamûya gþstÿrÿ bilÿr vÿ hÿmin mÿktubda arvadû
ona po÷tda ö÷ manatû ÷atmadûüû ö÷ön 147 manat gþndÿrmÿyÿ
mÿcbur olduüunu yazûb. Hÿtta dÿrhal onunla akkumulyator
sexinÿ getmÿyi tÿklif etdi ki, arvadûnûn mÿktubunu hamûya
gþstÿrÿ bilsin. Boynundan a÷ûlaraq yerlÿ sörönÿn øÿrfinÿ
belÿ fikir vermÿdÿn pul aldûüûnû niyÿ gizlÿtmÿk istÿdiyini
inandûrûcû bir tÿrzdÿ izah etmÿyÿ baøladû. Kaqana tÿbii bir
suvaøqanlûq xas idi. Onunla danûømaüa baølayandan sonra
doüru dediyini tÿsdiqlÿmÿdÿn vÿ son sþzö onda saxlamadan
qopmaq olmurdu. Kaqanûn ÷arpayû qonøusu Xorobrov onun
xÿbÿr vermÿdiyinÿ gþrÿ hÿbs olunmasû tarix÷ÿsini bildiyi
ö÷ön yetÿrincÿ hirslÿnÿ bilmÿdi vÿ bircÿ bunu deyÿ bildi:
– Eh, Èsaak, Èsaak, ÿclafsan ki, ÿclaf! Azadlûqda minin
dalûnca döømÿdin, burada isÿ yöz ÿlliyÿ gþzön döødö!
Bÿlkÿ dÿ, onu döøÿrgÿ ilÿ mþhkÿm qorxutmuødular?..
766
Èsaak isÿ utanmadan vÿ pÿrt olmadan þzönÿ haqq
qazan dûrmaüa baøladû vÿ ÿgÿr daha bir ÷uüul, bu dÿfÿ latûø,
tutulmasaydû, hamûnû þzönÿ inandûracaqdû. Diqqÿt yayûndû
vÿ Kaqan ÷ûxûb getdi.
Èkinci nþvbÿni nahara ÷aüûrdûlar, birinci nþvbÿ isÿ gÿzin-
tiyÿ ÷ûxûrdû. Trapla ÿynindÿ øinel Nerjin qalxûrdû. O, gÿzinti
hÿyÿti daxilindÿ durmuø Ruska Doronini dÿrhal gþr dö.
Ruska tÿøkil etdiyi ovun gediøini qalibanÿ bir tÿrzdÿ izlÿ-
yir, hÿrdÿn dÿ baxûølarûnû azad ÿmÿkdaølar ö÷ön hÿyÿtÿ vÿ
øosenin hÿyÿtdÿn gþrönÿn vÿ axøam nþvbÿsinÿ gÿlÿn Klara-
nûn avtobusdan döømÿli olduüu hissÿsinÿ yþnÿldirdi.
– Hÿ?! – baøû ilÿ ov÷ulara tÿrÿf gþstÿrÿrÿk Nerjinÿ
gölöm sön dö. – Lyubimi÷ev haqqûnda eøitdin?
Nerjin onun yanûnda dayandû vÿ yöngölcÿ qucaqladû.
– Sÿni atûb-tutmaq lazûmdûr! Amma sÿnÿ gþrÿ qorxuram.
– Ho-ho! Mÿn hÿlÿ tÿzÿ baølayûram, bir gþzlÿ, bu hÿlÿ
harasûdûr!?
Nerjin baøûnû yellÿdi, gölömsöndö vÿ yoluna davam
etdi. Nahara tÿlÿsÿn, özö gölÿn ÷uüullarûn ÿtrafûnda nazik
sÿsi ilÿ doyunca qûøqûr-baüûr salan Pryan÷ikovla rastlaødû.
– Ha-ha, oülan! – onu salamladû. – Siz bötön tamaøanû
buraxmûsûnûz! Bÿs Lev haradadûr?
– Tÿcili iøi var. Fasilÿyÿ ÷ûxmadû.
– Nÿ? Yeddincidÿn dÿ tÿcili? Ha-ha! Belÿ øey olmur.
Qa÷ûb getdi.
He÷ kÿsÿ qarûømayan, baølarû sþhbÿtlÿrinÿ qarûømûø
baøû qûrxûq, hÿmiøÿ baøûa÷ûq gÿzÿn Bobûnin vÿ kirli kep-
kasûnû gþzlÿrinin östönÿ kimi basmûø, ÿynindÿ gþdÿk, yaxa-
lûüû qaldûrûlmûø palto olan balacaboy Gerasimovi÷ þz ÷ev-
rÿ lÿrini cûzûrdûlar. Qûraqdan elÿ gÿlirdi ki, Bobûnin istÿsÿ,
Gera simovi÷i bötþv uda vÿ qarnûnda gizlÿdÿ bilÿr.
Gerasimovi÷ kölÿkdÿn bözöømöødö, ÿllÿrini yan ciblÿ-
rinÿ qoymuødu, sÿr÷ÿyÿ oxøayûrdû, atalar sþzlÿrindÿ deyil-
diyi kimi, örÿyi piøik boyda olan sÿr÷ÿyÿ.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
767
Dostları ilə paylaş: |