Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
74 Øaraøkada sÿhÿr saat yeddidÿ yuxudan dururdular. Bazar ertÿsi “qalx” komandasû verilmÿzdÿn xeyli ÿvvÿl fÿhlÿlÿrin qaldûüû otaüa gÿlÿn nÿzarÿt÷i dalandarû silkÿlÿyib yuxudan oyatdû. Spiridon aüûr-aüûr xoruldadû, ayûldû vÿ gþy lampanûn iøûüûnda nÿzarÿt÷iyÿ baxdû. – Geyin, Yeqorov, leytenant ÷aüûrûr, – nÿzarÿt÷i sakit sÿslÿ dedi. Yeqorov isÿ gþzlÿrini a÷araq, tÿrpÿnmÿdÿn yerindÿ uzan maüûna davam edirdi. – Eøidirsÿn, Yeqorov, deyirÿm, leytenant ÷aüûrûr. – Nÿ olub orada? Altûnûza iø...misiniz? – Spiridon yerin- dÿn tÿrpÿnmÿdÿn soruødu. – Dur, dur, – nÿzarÿt÷i onu silkÿlÿdi. – Bilmirÿm nÿ olub. – E-e-e-h! – Spiridon rahatca gÿrnÿødi, körÿn tök bas- mûø ÿllÿrini baøûnûn arxasûna salaraq lÿzzÿtlÿ ÿsnÿdi. – O gön gÿlÿcÿkmi ki, yerimdÿn durmayûm!.. Saata hÿlÿ ÷ox var? – Tezliklÿ altû olacaq. – Hÿlÿ altû olmayûb?!.. Yaxøû, get. Vÿ uzanmaüûna davam etdi. Nÿzarÿt÷i bir az gþzlÿdi vÿ ÷ûxûb getdi. Gþy lampa Spiridonun yastûüûnûn köncönÿ, yuxarû ÷ar- pa yû dan döøÿn kþlgÿnin qûraüûna kimi iøûq salûrdû. Spiridon belÿcÿ, hÿm iøûqda, hÿm dÿ kþlgÿdÿ, ÿllÿrini baøûnûn arxasûna salûb uzanmûødû vÿ yerindÿn tÿrpÿnmirdi. Yuxusuna axûra kimi baxa bilmÿdiyinÿ tÿÿssöflÿnirdi. O, ÷þr-÷þp qalanmûø arabada gedirdi (÷þr-÷þpön altûnda meøÿbÿyidÿn gizlÿdilmiø odun vardû;) þz meøÿlÿrindÿn þz kÿndlÿrinÿ gedirdi, amma yol ona tanûø gÿlmirdi. Yol tanûø deyildi, lakin Spiridon bu yolun bötön tÿfÿrröatlarûnû – yerin altûndan ÷ûxaraq yolun eninÿ uzanmûø aüac kþklÿrini, nÿ vaxtsa ildûrûmûn ortadan bþldöyö aüacû, balaca øamlûüû vÿ tÿkÿr lÿrin batûb qaldûüû dÿrin qumluüu – hÿr iki gþzö ilÿ aydûn gþrördö (sanki, gþzlÿri he÷ xÿstÿ deyildi). Spiri don payûz- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 699
qabaüû meøÿnin bötön ÿtirlÿrini dÿ duyur, onlarû dÿrindÿn ciyÿrlÿrinÿ ÷ÿkirdi. Ona gþrÿ belÿ edirdi ki, yuxu sunda dustaqlûüûnû, on il hÿbsxanasû, beø il dÿ buruntaüû olduüunu yaxøû yadûnda saxlamûødû, gþrönör, øaraøkadan ÷ûxmûødû, artûq onu axtarûrdûlar, nÿ qÿdÿr ki itlÿri gþndÿrmÿyiblÿr, arva dûna vÿ qûzûna odun aparmalûdûr. Yuxusunda ÿn xoø olan o idi ki, arabaya qoøulmuø at da adi at deyildi, Spiridonda olmuø atlardan ÿn sevim lisi, qûrmûzû madyan Qrivna idi. Bu, onun vÿtÿndaø möha ri bÿ sin- dÿn sonra tÿsÿrröfatû ö÷ön aldûüû ilk at idi. ßgÿr boz dÿri si- nin östö ilÿ kÿhÿr, qûrmûzûya ÷alan tök qarûøûüû olmasaydû, ata boz da demÿk olardû. O, hÿmin bu atûn kþmÿyi ilÿ dir ÷ÿlÿ bilmiødi, Marfa Ustinovnasûnû qa÷ûrûb gizlicÿ kÿbin kÿsmÿ- yÿ aparanda da bu atû ortaya qoømuødu. Èndi dÿ Spiridon arabasûnû sörör vÿ tÿÿccöblÿnirdi ki, Qrivnasû hÿlÿ dÿ saüdûr, ÿvvÿlki kimi cavandûr, ÿvvÿlki kimi bödrÿmÿdÿn arabanû yoxuøa ÷ÿkir, qumun östö ilÿ hÿvÿslÿ yeriyir. Qrivna bötön istÿdiklÿrini qulaqlarû ilÿ deyirdi – uzun, boz, hÿssas qulaq larû ilÿ. Qulaqlarûnû tÿrpÿtmÿklÿ at baøûnû ÷evir mÿdÿn sahibinÿ onu necÿ baøa döødöyönö, ondan indi nÿ istÿnildiyini, bunun þhdÿsindÿn gÿlÿcÿyini deyirdi. Qrivnaya hÿtta uzaq dan qam÷û gþstÿrmÿk onun xÿtrinÿ dÿymÿk demÿk idi. Qrivnanû minÿr kÿn Spiridon he÷ vaxt qam÷û gþtörmÿzdi. Yuxuda az qalûrdû döøöb Qrivnanûn burnundan þpsön, elÿ sevinirdi ki, atû hÿlÿ dÿ cavan qalûb, belÿ getsÿ, möddÿti bitÿ- nÿ kimi dÿ sahibini gþzlÿyÿ bilÿr. ×aya doüru aparan eniø dÿ Spiridon gþrdö ki, arabasû sÿliqÿsiz yöklÿnib, budaq la rûn hÿrÿsi bir tÿrÿfÿ söröøöb vÿ ÷aydan ke÷ÿrkÿn tamam daüûlacaq. Birdÿn hansûsa bir tÿkan Spiridonu arabanûn östöndÿn yerÿ atdû. Bu, onu itÿlÿyÿn nÿzarÿt÷i idi. Èndi dÿ Spiridon yerinÿ uzanaraq tÿkcÿ Qrivnanû yox, hÿyatû boyu mindiyi vÿ iølÿtdiyi onlarla atû (atlarûn hÿr biri canlû insan kimi onun yaddaøûna hÿkk olunmuødu), bir dÿ kÿnardan gþrdöyö minlÿrlÿ baøqa atlarû xatûrlayûrdû. Ona aüûr gÿlirdi ki, he÷ ne÷ÿyÿ, boø yerÿ insanûn birinci
700 kþmÿk÷ilÿrini sûxûb aradan ÷ûxardûlar: bÿzilÿrini arpasûz vÿ ÿlÿfsiz qoyub acûndan þldördölÿr, bÿzilÿrini iødÿ dþyöb þldör- dölÿr, bÿzilÿrini dÿ tatarlara ÿtliyÿ satdûlar. Aüûlla gþrö lÿn iøi Spiridon baøa döøÿ bilÿrdi. Lakin atlarûn niyÿ mÿhv edil diyi ona ÷atmûrdû. O vaxt deyirdilÿr ki, at ÿvÿzinÿ traktor iølÿ yÿ- cÿk. Amma hÿr øey arvadlarûn ÷iyinlÿrinÿ döødö. Mÿgÿr ancaq atlarû mÿhv etmiødilÿr? Spiridonun þzö xutor larda meyvÿ baülarûnû kÿsib doüramamûødûmû ki, insan- larûn itirmÿyÿ bir øeyi qalmasûn, topaya daha rahat girsinlÿr?.. – Yeqorov! – nÿzarÿt÷i qapûnûn aüzûndan qûøqûrdû vÿ bununla daha iki nÿfÿri oyatdû. – Gÿlirÿm dÿ, bir sÿbrin olsun! – Spiridon yalûn ayaqlarûn dþøÿmÿyÿ sallayaraq cavab verdi. Durub radiatorun yanûna getdi ki, qurumuø patavalarûnû gþtörsön. Nÿzarÿt÷inin arxa- sûnca qapû baülandû. Qonøusu dÿmir÷i soruødu: – Hara belÿ, Spiridon? – Aüalar ÷aüûrûrlar. Yediyimin ÿvÿzinÿ iølÿmÿyÿ, – dalan- dar hirsli-hirsli cavab verdi. Evindÿ olarkÿn bekar qalmaüû xoølamayan Spiridon hÿbs xanada sÿhÿr tezdÿn ÷þlÿ ÷ûxmaq istÿmirdi. Hava a÷û la- na kimi zorla oyadûlmaüû dustaüa qarøû ÿn pis hÿrÿkÿt sayûrdû. Øimali Ural döøÿrgÿsindÿ saat beødÿ dururlar. Øaraøkaya øökör etmÿk lazûm gÿlirdi. Uzun ÿsgÿr dolaqlarû ilÿ pambûq øalvarûnûn balaqlarûnû ÿsgÿr ÷ÿkmÿlÿrinÿ sûxûb baülayan Spiridon paltarûnû vÿ ayaq- qa bû larûnû geyinÿndÿn sonra gþy kombinezonunu da ÿyninÿ ke÷irdi, östdÿn qara buølatûnû vÿ qulaqlû papaüûnû geydi, didil miø brezent qayûøla qurøaqlandû vÿ otaqdan ÷ûxdû. Onu östönÿ dÿmir ÷ÿkilmiø qapûdan ÷þlÿ buraxdûlar vÿ daha möøa yiÿt etmÿdilÿr. Spiridon dÿmir nallarûnû sement dþøÿ- mÿ yÿ sörtÿ-sörtÿ yeraltû dÿhlizlÿ getdi vÿ trapla hÿyÿtÿ qalxdû. Qarlû alaqaranlûqda he÷ nÿ gþrmÿyÿn Spiridon ayaqlarû ilÿ ÷ÿrÿk yarûmdan ÷ox qar yaüdûüûnû dÿqiq möÿyyÿn etdi. Demÿli, bötön gecÿni iri qar döømöødö. Qarûn i÷ilÿ ayaqla- rûnы÷ÿkÿ-÷ÿkÿqÿrargahûnqapûsûaüzûndakûiøûüasarûgetdi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 701
Elÿ bu vaxt qÿrargahûn qapûsûnda seyrÿk bûülû nþvbÿt÷i leytenant gþröndö. Tibb bacûsûnûn yanûndan tÿzÿcÿ ÷ûxmûø leytenant ÿtrafdakû qaydasûzlûqdan narahat oldu – ÷oxlu qar yaümûødû – vÿ dalandarû ÷aüûrtdûrdû. Hÿr iki ÿlini qayûøûnûn dalûna salmûø leytenant dedi: – Baøla, Yeqorov, baøla! Þn qapûdan vaxtaya kimi tÿmiz lÿ, qÿrargahdan da mÿtbÿxÿ kimi. Buralarû da... gÿzinti hÿyÿ tini dÿ... baøla! – Hamûsûnû baølasan, he÷ birini qurtara bilmÿzsÿn, – Spi- ri don donquldandû vÿ ayaqlanmamûø qarûn östö ilÿ bel dalûn- ca getdi. – Nÿ? Nÿ dedin? – leytenant zÿhmlÿ soruødu. Spiridon geri dþndö: – Deyirÿm ki, yavol, rÿis, yavol! – (Olurdu ki, almanlar da belÿcÿ “qûr-qûr” edÿrdilÿr, Spiridon da onlara hÿmiøÿ “yavol” deyÿrdi.) Mÿtbÿxdÿ deyÿrsÿn, mÿnÿ bir az kartof þtör sönlÿr. – Yaxøû, sÿn tÿmizlÿ. Spiridon þzönö hÿmiøÿ aüûllû aparûrdû, mödiriyyÿtlÿ möba hisÿ etmirdi, lakin bu gön bazar ertÿsi olduüundan, gþzö nö a÷an kimi belini bökmÿk zÿrurÿtindÿn, evdÿn gÿl- miø vÿ Spiridonun hesab etdiyi kimi, bÿd xÿbÿr gÿtirmiø mÿktub larûn yaxûnlûqda olmasûndan qanû lap qara idi. Tor- paüû ayaqladûüû ÿlli ilin bötön aürû-acûlarû indi sinÿsinÿ yûüûlûb örÿk qûcqûrmasûna ke÷irdi. Gþydÿn daha tþkmördö. Cþkÿlÿr hÿrÿkÿtsiz dayan mûødû. Östlÿrindÿki dÿ dönÿn sÿhÿr ÷þkmöø vÿ gönortaya yaxûn zÿif- lÿ miø qûrov deyildi, gecÿ sÿhÿrÿ kimi yaümûø qar idi. Qaran lûq sÿmaya, yaranmûø sakitliyÿ gþrÿ Spiridon bildi ki, bu qar ÷ox davam gÿtirmÿyÿcÿk. Spiridon qaøqabaqlû halda iøÿ giriødi, amma bir az qûzûødûqdan, ÿlli-altmûø bel qar atdûqdan sonra aram vÿ bir az da hÿvÿslÿ iølÿmÿyÿ baøladû. Spiridon da, arvadû da belÿ idilÿr: örÿklÿrindÿ yûüûlmûø dÿrdi iølÿ unudurdular. Bir az yöngöllÿøirdilÿr.
702 Spiridon yolu ona tapøûrûlan kimi rÿislÿr ö÷ön nþvbÿdÿn vaxtadan tÿmizlÿmÿyÿ baølamadû, bildiyi kimi etdi: ÿvvÿl mÿtbÿxin yolunu tÿmizlÿdi, sonra ö÷ iri faner körÿk enindÿ þz qardaølarû – dustaqlar ö÷ön gÿzinti hÿyÿtindÿki dairÿvi cûüûrû tÿmizlÿdi. Fikirlÿri isÿ qûzû haqqûnda idi. Arvadû da onun kimi þz þmrönö yaøamûødû. Oülanlarû tikanlû mÿftil arxasûnda olsa- lar da, hÿr halda, kiøi idilÿr. Cavanlûqlarûnda bÿrkÿ-boøa döøÿr lÿr, sonra karlarûna gÿlÿr. Amma qûzû?.. Spiridonun bir gþzö he÷ nÿ gþrmÿsÿ, o biri gþzö isÿ onda ö÷ qÿdÿr gþrsÿ dÿ, gÿzinti hÿyÿtini, sanki, þl÷öb-bi÷il- miø kimi döppÿdöz uzunsov dairÿ ilÿ ÿhatÿlÿdi – hÿlÿ sÿhÿr a÷ûl masa da, saat yeddi ö÷ön ilk gÿzinti hÿvÿskarlarû – Pota- povla Xorobrov trapla hÿyÿtÿ qalxdûlar. Onlar mÿhz bunun ö÷ön tezdÿn durmuø vÿ hamûdan qabaq yuyun muø dular. Hava da norma ilÿ verilirdi vÿ ÷ox dÿyÿrli sayûlûrdû. – Nÿ olub, Danilû÷, – Xorobrov, hÿbs edilÿrkÿn ÿynindÿ olmuø sörtölmöø mölki paltosunun yaxalûüûnû qaldûra-qal- dûra soruødu. – Deyÿsÿn, he÷ yatmamûsan? – Yatmaüa qoyurlar ki, ilanlar? – Spiridon ona cavab verdi. ßvvÿlki hikkÿsi artûq ke÷miødi. Bir saatlûq dinmÿz iødÿn sonra zindanbanlar haqqûnda bötön qara fikirlÿri u÷ub daüûlmûødû. Bunu sþzlÿ demÿsÿ dÿ, Spiridon örÿyi ilÿ qÿrar verdi ki, ÿgÿr qûzû þzö þz baøûna iø a÷mûø olsa, demÿli ona da ÷ÿtindir, bir az yumøaq cavab vermÿk lazûm gÿlÿcÿk, daha lÿnÿt lÿmÿk yox. Lakin hÿrÿkÿtsiz sÿhÿr cþkÿlÿrinin beyninÿ saldûüû bu vacib fikir dÿ xûrda fikirlÿr tÿrÿfindÿn sûxûødûrûlmaüa baøladû: haradasa qarûn altûnda qalmûø iki taxtanû gþtörmÿk, söpörgÿni payanûn ucuna bÿrk baülamaq lazûm idi. Azad ÿmÿkdaølarûn minik maøûnlarû ö÷ön nþvbÿdÿn gÿlÿn yol da tÿmizlÿnmÿli idi. Spiridon beli ÷iyninÿ atdû, øaraø ka binasûnûn arxasûna ke÷ÿrÿk gþzdÿn itdi. Yöngöl, qamÿtli, sûrûqlûsûnû soyuq nÿ olduüunu bilmÿyÿn ÷iyinlÿrinÿ atmûø Soloqdin odun yûüûlan tÿrÿfÿ getdi. (Belÿ Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 703
gedÿrkÿn o, sanki, þzönÿ kÿnardan baxaraq deyirdi: “Budur, qraf Soloqdin gÿlir”.) Rubinlÿ dönÿnki mÿnasûz dar tûø ma dan, onun qûcûqlandûrûcû ittihamlarûndan sonra øaraø kada ke÷ir- diyi gecÿlÿr arasûnda ilk dÿfÿ pis yatmûødû, indi isÿ, sÿhÿr tezdÿn, tÿmiz hava, döøönmÿk ö÷ön tÿklik axta rûrdû. Miøar- lanmûø odunu qalmûødû, onu yarmaq kifayÿt edirdi. Berlin alûnarkÿn onu desantûn tÿrkibindÿ tankûn östö- nÿ oturtduqlarû vaxt verilmiø qûzûl ÿsgÿr øineli geymiø (ÿsir- lik dÿn qabaq zabit olmuødu, lakin ÿsir döøÿnlÿrin rötbÿlÿri tanûn mûrdû) Potapov zÿdÿli ayaüûnû ÷ÿkÿrÿk tÿlÿsmÿdÿn Xorobrovla gÿziøirdi. Xorobrov mörgödÿn xilas olub yuyunan kimi daim ayûq vÿ hÿr øeyÿ nifrÿt edÿn diqqÿti arûq döøöncÿlÿrinÿ dÿ hakim kÿsilmiødi. Sþzlÿr onun aüzûndan ÷ûxûr, qaranlûq havada mÿna sûz yerÿ dþvrÿ vuraraq, bumeranq kimi þzönÿ qayûdûr vÿ sinÿ sini par÷alayûrdû. – Fordun konveyerinin fÿhlÿni maøûna ÷evirmÿsi vÿ kapi- talist istismarûnûn vÿhøi ifadÿsi olmasû barÿdÿ oxudu üu muz- dan ÷ox vaxt ke÷mÿyib. Cÿmi on beø ildÿn sonra elÿ hÿmin o konveyer axûn adû ilÿ ÿn yeni istehsalat formasû kimi tanû nûr! 45-ci ildÿ ×an Kay-Øi bizim möttÿfiqimiz idi, 49-cu ildÿ onu devirÿ bildilÿr, sÿn demÿ, yaramaz vÿ qaragöruh÷u imiø. Èndi Nehrunu devirmÿyÿ ÷alûøûrlar, yazûr lar ki, onun Hin distanda qurduüu rejim dÿyÿnÿk reji midir. ßgÿr devirÿ bil sÿ lÿr, yazacaqlar: Seylon adasûna qa÷mûø Nehru göruhu. Yox, ÿgÿr devirÿ bilmÿsÿlÿr, onda Nehru bizim nÿcib dostumuza ÷ev- rilÿcÿk. Boløeviklÿr o dÿrÿcÿdÿ utanmadan vÿziyyÿtÿ uyüun- laøûrlar ki, ÿgÿr Rusiyanû bötþv lökdÿ bir daha xa÷ suyuna ÷ÿk mÿk lazûm gÿlÿrsÿ, yenÿ Marksdan mövafiq gþstÿriø tapa- caqlar, onu ateizmlÿ vÿ beynÿlmilÿl÷iliklÿ uzlaødûracaqlar. Potapov isÿ sÿhÿrlÿr hÿmiøÿ melanxolik ÿhvalda olurdu. Sÿhÿr÷aüû yeganÿ vaxt idi ki, o, mÿhv edilmiø hÿyatû, atasûz bþyöyÿn oülu, onun hÿsrÿti ilÿ quruyub ÷þpÿ dþnÿn arvadû haqqûnda döøönÿ bilirdi. Bundan sonra baøû iøÿ qarûøûrdû vÿ döøöncÿlÿrÿ vaxt qalmûrdû.
704 Èlk baxûødan Xorobrov haqlû idi, ancaq Potapov onun hÿddindÿn artûq ÿsÿbilÿødiyini vÿ Qÿrbi daxili iølÿrimizÿ hakimlik etmÿyÿ ÷aüûrmaüa hazûr olduüunu hiss edirdi. Potapovun þzö hesab edirdi ki, xalqûn hakimiyyÿtlÿ möba- hisÿsi hansûsa (ona mÿlum olmayan) bir yolla yaxûn adam- lar arasûndakû möbahisÿ kimi hÿll olunmalûdûr. Buna gþrÿ dÿ o, zÿdÿlÿnmiø ayaüûnû naqolay tÿrzdÿ qabaüa ataraq, din- mÿz cÿ yeriyir, dÿrindÿn vÿ aram nÿfÿs almaüa ÷alûøûrdû. Onlar gÿzinti hÿyÿtinin ÿtrafûnda dairÿ dalûnca dairÿ vururdular. Gÿzintiyÿ ÷ûxanlarûn sayû artûrdû. Dustaqlar tÿk-tÿk, iki- iki, bÿzÿn dÿ ö÷-ö÷ gÿziøirdilÿr. Sþhbÿtlÿrini möxtÿlif sÿbÿb- lÿrdÿn gizli saxlamaüa, bir-birilÿrinÿ yaxûn olmamaüa, zÿru- rÿt yaranmazsa, bir-birilÿrini þtmÿmÿyÿ ÷alûøûrdûlar. Sÿhÿr tÿzÿ a÷ûlmaüa baølayûrdû. Qar buludlarû ilÿ þrtöl- möø sÿma sÿhÿr øÿfÿqlÿrini yaymaqda gecikirdi. Fÿnÿrlÿr hÿlÿ dÿ qarûn östönÿ sarû dairÿlÿr salûrdû. Havada tÿzÿcÿ yaümûø qar tÿravÿti vardû. Qar ayaqlar altûnda xûøûldamûrdû, yöngölcÿ sûxûlûrdû. Baøûnda fetr ølyapa olan ucaboy, cössÿli Kondraøov ÷iyinlÿrinÿ kimi göclÿ ÷atan balacaboy, baøûna kepka taxmûø otaq qonøusu Gera simo- vi÷lÿ gÿziøirdi. Dönÿnki gþröødÿn sonra þzönÿ gÿlÿ bilmÿyÿn Gerasi- mo vi÷ bazar gönönön sonuna kimi xÿstÿ adamlar kimi ÷ar pa- yûsûndan durmamûødû. Arvadûnûn vida qûøqûrtûsû onu sarsûtmûødû. Demÿli, onun möddÿti bundan qabaq getdiyi kimi gedÿ bilmÿzdi. Nataøa son ö÷ ilinÿ davam gÿtirÿ bilmÿyÿcÿkdi vÿ nÿ isÿ etmÿk lazûm idi. ßrinin aülûna bÿlÿd olan arvadû ona iradla demiødi: “Sÿndÿ indi dÿ nÿ isÿ bir øey var!” Onda isÿ sadÿcÿ, bir øey yox, olduqca qiymÿtli, tula- payûna bu ÿllÿrÿ tÿslim etmÿk istÿmÿdiyi bir øey vardû. ßgÿr ÿlinÿ yöngöl bir iø, vaxtûndan tez azad olmaq ö÷ön xûrda bir øey döømöø olsaydû, onda baøqa vÿziyyÿt alûnardû. Lakin belÿ olmur. Nÿ elm, nÿ dÿ hÿyat bizÿ havayû he÷ nÿ vermir.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 705
Gerasimovi÷ sÿhÿrÿ kimi þzönÿ gÿlÿ bilmÿmiødi. Gÿzin- tiyÿ dÿ zorla ÷ûxmûødû. Soyuqdan bözöøÿrÿk, dÿrhal hÿbs xa- naya qayûtmaq istÿmiødi. Lakin Kondraøov Èvanovla rast laø- mûø vÿ onunla bir dairÿ vurmaüa razûlaømûødû, sonra isÿ baøû qarûømûø, gÿzintisinÿ davam etmiødi. – Ne-cÿ? Siz Pavel Dmitriyevi÷ Korin haqqûnda he÷ nÿ bilmirsiniz? – Kondraøov bu adamû hÿr bir mÿktÿbli tanû yûr- mûø kimi heyrÿtlÿndi. – O-o-o! Deyirlÿr onun “Þtöb-ke÷miø Rusiya” adûnda he÷ kÿsin gþrmÿdiyi, olduqca ecazkar bir rÿsmi var! Bÿzilÿri deyirlÿr, uzunluüu altû metrdir, o birilÿri – on iki metrdir. Onu sûxûødûrûrlar, he÷ yerdÿ sÿrgilÿmirlÿr, bu øÿkli dÿ gizli ÷ÿkilib, þlömöndÿn sonra ola bilÿr ki, bu rÿsmi dÿrhal mþhörlÿyÿcÿklÿr. – Orada nÿ tÿsvir olunub ki? – Baøqalarûnûn dediklÿridir, zamin dura bilmÿrÿm. Deyir- lÿr sadÿ, orta geniølikdÿ rus yoludur, dÿrÿ-tÿpÿli, kÿnarlarû meøÿli. Bu yolla fikirli adamlar gedirlÿr. Hÿr bir sima ayrûlûqda iølÿnib. Elÿ simalar ki, kþhnÿ ailÿ fotoøÿkillÿrindÿ onlara hÿlÿ dÿ rast gÿlinir, ÿtrafûmûzda isÿ daha belÿlÿri qal mayûb. Bu simalar ÿvvÿlki rus kÿndlisinin, ÿkin÷isinin, sÿnÿt karûnûn nurlu simalarûdûr – dik alûnlar, sûx saqqallar, dÿrilÿrinin, baxûølarûnûn vÿ fikirlÿrinin sÿkkizinci onilliyÿ qÿdÿr solmayan tÿravÿti. Bunlar o qûzlarûn simalarûdûr ki, onla rûn qulaqlarûnû biÿdÿb sþzlÿrdÿn qoruyurdular, bunlar rÿqs meydan÷asû ÿtrafûnda þzlÿrini heyvan kimi aparan indiki qûzlarûn sifÿtlÿri deyil. Bu yolla qörurlu qarûlar, ÿyin- lÿrindÿ cöbbÿ keøiølÿr dÿ gedirlÿr. Rahiblÿr. Dþvlÿt Dumasûnûn deputatlarû. Tujurkalû yaøû ke÷miø tÿlÿbÿlÿr. Dönya hÿqiqÿtlÿrini axtaran gimnazistlÿr. ßyinlÿrindÿ ÿsrin ÿvvÿlinin øÿhÿr paltarlarû olan lÿya qÿtli vÿ gþzÿl xanûmlar. Korolenkoya ÷ox oxøayan bir nÿfÿr. Vÿ yenÿ kÿndlilÿr, kÿndlilÿr... ßn dÿhøÿtlisi odur ki, bu adam- lar he÷ cör qruplaødûrûlmayûb. Zamanlarûn ÿlaqÿsi qûrûlmûø- dûr! Onlar danûømûrlar. Bir-birinÿ baxmûrlar, bÿlkÿ dÿ, he÷
706 bir-birini gþrmörlÿr. ×iyinlÿrindÿ yol yökö yoxdur. Onlar gedirlÿr vÿ bu konkret yolla yox, ömumiyyÿtlÿ, gedirlÿr. Onlar bizi tÿrk edirlÿr... Biz onlarû axûrûncû dÿfÿ gþrörök... Gerasimovi÷ birdÿn ayaq saxladû: – Baüûølayûn, mÿn bir az tÿk qalmalûyam! ßlini qaldûrûb ona nÿ isÿ demÿk istÿyÿn rÿssamû tÿrk edÿrÿk, sÿrt øÿkildÿ dþndö vÿ ÿks tÿrÿfÿ getdi. O yanûrdû. Tÿkcÿ rÿsmi þzö ÷ÿkibmiø kimi aydûn øÿkildÿ gþrmÿdi, hÿm dÿ fikirlÿødi ki... Sÿhÿr a÷ûlûrdû. Nÿzarÿt÷i hÿyÿti dolanaraq gÿzintinin baøa ÷atdûüûnû elan edirdi. Yeraltû dÿhlizdÿ qûvraqlaømûø dustaqlar þzönö irÿli ver- mÿk istÿyÿn Rubini itÿlÿmÿli olurdular. Bu gön Rubin yatûb qalmûødû vÿ nÿinki odun doürama üa (Soloqdinlÿ davalarûndan sonra odun doüramaüa get mÿk aülagÿlmÿz gþrönördö), hÿm dÿ sÿhÿr gÿzintisinÿ gecik- miødi. Qûsamöddÿtli söni yuxudan sonra Rubin bÿdÿninin aüûrlaødûüûnû, pambûq kimi yumøalaraq, hissiyyatsûzlaødûüûnû duyurdu. Birdÿ o, istÿdiyi vaxt nÿfÿs almaq imkanû olan insanlar ö÷ön yad olan oksigen ÷atûømazlûüû hiss edirdi. Èndi isÿ hÿyÿtÿ ÷ûxmaüa, bircÿ udum da olsa tÿmiz hava qÿbul etmÿyÿ, bircÿ ovuc da olsa qarla bÿdÿnini sörtmÿyÿ tÿlÿsirdi. Trapûn östöndÿ durmuø nÿzarÿt÷i onu hÿyÿtÿ buraxmadû. Rubin trapûn aøaüûsûnda, sement quyunun i÷indÿ dur- muødu. Bura da bir az qar döømöødö vÿ tÿmiz hava ÷ÿkirdi. Burada, aøaüûda dÿrindÿn nÿfÿs alaraq ÿllÿri ilÿ ö÷ lÿng dairÿvi hÿrÿkÿt etdi, sonra quyunun dibindÿki qarû ovcuna yûüûb özönÿ sörtdö vÿ hÿbsxanaya qayûtdû. Acmûø, artûq vaxtaya kimi maøûn yolunu da qardan tÿmiz lÿmiø gömrah Spiridon da ora yollandû. Hÿbsxana qÿrargahûnda iki leytenant – nþvbÿsini tÿhvil verÿn kvadrat bûülû vÿ nþvbÿni qÿbul edÿn leytenant Jvakun zÿrfi a÷ûb mayor Mûøinin onlar ö÷ön qoymuø olduüu ÿmrlÿ tanûø oldular. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 707
Enlisifÿt, qaba adam olan leytenant Jvakun möharibÿ vaxtû starøina rötbÿsindÿ diviziya cÿlladû vÿzifÿsindÿ xidmÿt etmiødi (bu vÿzifÿ “hÿrbi tribunal yanûnda icra÷û” adlanûrdû) vÿ zabit rötbÿsinÿ kimi gÿlib ÷atmûødû. Bir saylû Xösusi hÿbs- xanadakû yerinin östöndÿ ÿsirdi, kÿmsavad olduüu ö÷ön Mûøi- nin sÿrÿncamûnû iki dÿfÿ oxudu ki, nÿyisÿ qarûøûq salmasûn. Saat doqquza on dÿqiqÿ qalmûø otaqlarû yoxlamaüa get- dilÿr vÿ aldûqlarû tapøûrûüa uyüun hÿr yerdÿ elan etdilÿr: “Bötön dustaqlar ö÷ gön möddÿtinÿ mayor Mûøinÿ aøa üû- dakû forma özrÿ birbaøa qohumlarûnûn siyahûsûnû tÿqdim etmÿ- lidirlÿr: sûra sayû, qohumun soyadû, adû, atasûnûn adû, qohum- luq dÿrÿcÿsi, iø yeri vÿ ev önvanû. Aøaüûdakûlar birbaøa qohum sayû lûrlar: ana, ata, qeydiyyatdan ke÷miø arvad, qey diy yat dan ke÷ miø nikahdan doüulmuø oüul vÿ qûz. Bötön qalan lar – qar- daø lar, bacûlar, xalalar, bibilÿr, dus ta üûn bacûsû vÿ qar daøû uøaq larû, nÿvÿlÿri, nÿnÿlÿri birbaøa qohum sayûl mûrlar. Yanvarûn birindÿn dustaüûn yalnûz siyahûda gþstÿrdiyi bir baøa qohumlarû ilÿ yazûømasûna vÿ gþröømÿsinÿ icazÿ verilÿcÿk. Bundan baøqa, yanvarûn birindÿn aylûq mÿktubun hÿcmi bir qoøa dÿftÿr vÿrÿqindÿn ÷ox olmayaraq möÿyyÿn edilir”. Bu xÿbÿr o qÿdÿr bÿd vÿ amansûz idi ki, insan aülû elan olunanlarû qÿbul etmÿk iqtidarûnda deyildi. Buna gþrÿ dÿ nÿ naömidlik, nÿ dÿ hiddÿt yox idi, Jvakunun sþzlÿri ancaq istehzalû gölöølÿrlÿ möøayiÿt olunurdu: – Yeni ilin möbarÿk! – Bayramûn möbarÿk! – Ku-ku!
– Qohumlarûnûzdan danoslar yazûn! – Xÿfiyyÿlÿr þzlÿri tapa bilmirlÿr? – Bÿs hÿrflÿrin þl÷ölÿri niyÿ gþstÿrilmÿyib? Hÿrflÿrin þl÷ölÿri necÿ olmalûdûr? Jvakun dustaqlarû baø hesabû sayûr, eyni zamanda da sþz atanlarûn kimlÿr olduüunu yadda saxlamaüa ÷alûøûrdû ki, sonradan mayora mÿruzÿ etsin.
708 Dustaqlar hÿmiøÿ narazû olurlar, istÿyirsÿn onlara yax- øûlûq et, istÿyirsÿn dÿ pislik...
Dustaqlar kor-peøman iø yerlÿrinÿ daüûlûøûrdûlar. ×oxdan hÿbsdÿ yatanlar belÿ yeni tÿdbirin qÿddar lû üûn- dan heyrÿtÿ gÿlmiødilÿr. Qÿddarlûq, doürudan da, iki qat idi. Birin cisi onunla baülû idi ki, dustaqlar doümalarû ilÿ yega- nÿ ÿlaqÿ yolunu indi yalnûz onlar haqqûnda danos yaz maqla qoruyub sax laya bilÿrdilÿr. Doümalarûndan ÷ox larû qohum- la rû nûn hÿbs xa na da olduüunu birtÿhÿr giz lÿdÿ bil miø di lÿr vÿ bu da onlarûn iølÿ vÿ mÿnzillÿ tÿmin olunmalarû ö÷ön yega nÿ ösul idi. Qÿddarlûüûn ikinci bir tÿrÿfi dÿ onda idi ki, artûq nikahû rÿsmi qeydiyyatdan ke÷mÿmiø dus taq arvad larû, uøaq larû yaxûn qohumlar siyahûsûndan silinir di lÿr, onlarûn ÿmi vÿ xala uøaqlarûna isÿ yaxûn qohum statu sun dan, ömu- miy yÿtlÿ, imtina edilirdi. Möharibÿdÿn, onun bom bard- man la rûn dan sonra ÿksÿr dustaqlarûn bu imtina edilÿnlÿr siyahûsûna döø möø lÿr dÿn baøqa he÷ kÿsi qalmamûødû. Hÿbsÿ qabaq ca dan hazûr laø maq, vÿsiyyÿt etmÿk, gönahlardan tþvbÿ etmÿk, hÿyatla bötön hesablarû ÷örötmÿk mömkön deyildi vÿ hÿmin sÿbÿbdÿn dÿ ÷oxlarûnûn azadlûqda pas port- la rûna VVAQ-ûn yayüûn mþhörlÿri vurulmamûø yaxûn rÿfi qÿ- lÿri qalmûødû. Èndi bu rÿfiqÿlÿri dÿ yad elan olunurdu... Þlkÿni bötön perimetri boyu ÿhatÿyÿ almûø Dÿmir Pÿr- dÿ nin i÷ÿrisindÿ – Marfino ÿtrafûnda – daha bir ke÷ilmÿz polad pÿrdÿ asûlûrdû. Dþvlÿt iøinin ÿn bþyök hÿvÿskarlarûnûn belÿ ÿllÿri yan- la rûna döømöødö. Zÿng vurulandan sonra lÿng vÿ hÿvÿssiz iøÿ ÷ûxûr, dÿhlizlÿrdÿ topalaøaraq uzun-uzadû papiros ÷ÿkir, sþhbÿt edirdilÿr. Hamûnû ÿsas bir sual maraqlandûrûrdû: necÿ ola bilÿr ki, bu vaxta kimi DTN-in mÿrkÿzi kartotekasûnda dustaqlarûn qohumlarû barÿdÿ bötön mÿlumatlar toplan ma- yûb vÿ sistemlÿødirilmÿyib?
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 709
Sadÿlþvh adamlar Dþvlÿt tÿhlökÿsizliyini qödrÿtli, hÿr øeyi bilÿn vÿ bu cör danos siyahûlarûna ehtiyacû olmayan bir tÿø ki- lat hesab edirdilÿr. Kþhnÿ, gþröb gþtörmöø dus taq lar isÿ tÿm- kinlÿ baø larûnû bulayûrdûlar: deyirdilÿr ki, dþv lÿt tÿh lö kÿ siz liyi dÿ bötön lökdÿ bizim dþvlÿt maøûnû kimi nÿhÿng, asta gÿl vÿ fay- da sûz bir mexanizmdir; DT-dÿki dus taq qohum larû karto te kasû qarû øûq vÿziyyÿtdÿdir; qara meøin qapûlar arxa sûnda oturmuø kadr øþbÿlÿri vÿ xösusi øþbÿlÿr “iki eøøÿ yin arpa sûnû” bþlÿ bil- mir lÿr (onlara hþkumÿtin verdiyi mÿva cib lÿri dÿ bÿs edirdi), say sûz-hesabsûz anketlÿrdÿn mÿlumatlarû se÷ib gþtör mör lÿr; hÿbs xana dÿftÿrxanalarû gþröø vÿ baüla ma la rûn qey diy yatû kitab ÷a la rûn dan lazûmi ÷ûxarûølar etmirlÿr; belÿ liklÿ dÿ, Kli men- tye vin vÿ Mûøinin tÿlÿb etdiklÿri qohum siya hû larû dus taq larûn yaxûnlarûna vurula bilÿcÿk ÿn dÿqiq vÿ þlöm cöl zÿrbÿ olurdu. Dustaqlar belÿ sþhbÿtlÿr edirdilÿr, he÷ kÿs iølÿmÿk istÿ- mirdi.
Lakin mÿhz bu gönön sÿhÿri ilin sonuncu hÿftÿsi baø- layûrdû vÿ institut rÿhbÿrliyinin döøöndöyö kimi, mÿhz bu hÿftÿ ÿrzindÿ 1949-cu ilin vÿ dekabr ayûnûn planlarûnû yerinÿ yetirmÿk ö÷ön qÿhrÿmancasûna sû÷rayûø edilmÿli, 1950-ci il ö÷ön illik, yanvar-mart aylarû ö÷ön röblök, ayrûca yanvar ayû ö÷ön aylûq vÿ bir dÿ, yanvarûn birinci ongönlöyö ö÷ön plan iølÿnib hazûrlanmalû idi. Bu sahÿdÿ kaüûz özÿrindÿ olacaq hÿr øeyi mödiriyyÿtin þzö, konkret iølÿ baülû hÿr øeyi isÿ dustaqlar etmÿli idilÿr. Mÿhz hÿmin sÿbÿbdÿn dustaqlarûn hÿvÿslÿ iøÿ baølamalarû bu gön xösusilÿ vacib idi. Ènstitut komandanlûüûna þz illik iø planûna ÿsasÿn hÿbs- xana komandanlûüûnûn etdiyi sÿhÿrki daüûdûcû anons barÿdÿ he÷ nÿ mÿlum deyildi. He÷ kÿs Dþvlÿt Tÿhlökÿsizliyi Nazirliyini Èncilÿ meyilli hÿyat tÿrzi sörmÿkdÿ tÿqsirlÿndirÿ bilmÿzdi, amma onun fÿa- liy yÿtindÿ bir Èncil cizgisinin olmasû da øöbhÿsiz idi: onun saü ÿlinin, hÿqiqÿtÿn dÿ, sol ÿlindÿn xÿbÿri yox idi. Qûrxûldûqdan sonra tÿravÿtlÿnmiø özöndÿ gecÿ øöbhÿ- lÿ rin dÿn ÿsÿr-ÿlamÿt belÿ qalmamûø mayor Roytman mÿhz
710 planla baülû mÿlumatlandûrma ö÷ön Akustika labora to ri ya- sûnda iølÿyÿn bötön dustaqlarûn vÿ azad ÿmÿkdaølarûn möøa- virÿsini ÷aüûrmûødû. Roytmanûn uzunsov vÿ aüûllû sifÿti zÿnci dodaqlarûna bÿnzÿr øiøkin dodaqlarla tamamlanûrdû. Ona he÷ vaxt lazûm olmamûø ÷iyin qayûøû arûq sinÿsini þrtÿn enli gim- nas tyorkanûn östö ilÿ yþndÿmsiz bir tÿrzdÿ asûlûb qalmûødû. Roytman þzönö tox tutmaq, tabe÷iliyindÿ olan ÿmÿk daølarû hÿvÿslÿndirmÿk istÿyirdi, amma hÿr yerÿ yayûl maqda olan daüûlma, ÷örömÿ havasû bu otaüa da nöfuz etmiødi: otaüûn orta sûnda vokoderin boøalmûø yeri gþz aürû dûrdû; akus tika tacû nûn incisi sayûlan Pryan÷ikov da yox idi; Smo lo si dovla ö÷öncö mÿrtÿbÿdÿ baülû qapû arxasûna ÷ÿkil miø Rubi nin dÿ yeri boø idi; nÿhayÿt, Roytmanûn þzö dÿ labo ra to ri ya dakû iølÿrini tez qurtarmaüa vÿ ora getmÿyÿ tÿlÿsirdi. Azad ÿmÿkdaølardan isÿ naharadan sonra yenÿ kiminsÿ ÿvÿzinÿ nþvbÿt÷ilik edÿn Simo÷ka yox idi. He÷ olmasa, o yox idi! He÷ olmasa, bu fakt Nerjini bir az sakitlÿødirirdi! Qûza iøarÿlÿrlÿ vÿ mÿktublarla izahat vermÿli olmayacaqdû. Möøavirÿ ÷evrÿsindÿ Nerjin yaylû sþykÿncÿkli stuluna yayxanaraq, ayaqlarûnû o biri stulun aøaüû ÷ÿnbÿri östönÿ qoyub oturmuødu. Vaxtûnûn ÷oxunu pÿncÿrÿyÿ baxmaqla ke÷irirdi. Pÿncÿrÿnin arxasûnda, gþrönör, rötubÿtli qÿrb kölÿyi qalx mûødû. Kölÿk buludlu sÿmanû qurüuøun rÿnginÿ boya- mûødû, yerdÿki qar ÿrimÿyÿ, boøalmaüa baølamûødû. Havada da bir mÿnasûz, ÷örök mölayimlÿømÿ baø verirdi. Nerjin yuxusunu ala bilmÿmiødi, sifÿti øiøib sallanmûødû, bozumtul iøûqda özöndÿki qûrûølar daha kÿskin bilinirdi. O, mÿhbuslarûn ÷oxuna tanûø olan bazar ertÿsi sÿhÿri nin hisslÿrini yaøayûrdû, sanki, hÿrÿkÿt etmÿyÿ, yaøamaüa göcö qalmamûødû. Èldÿ bir dÿfÿ gþröømÿk nÿ demÿkdir! Son gþröølÿri dönÿn olub. Döøönörsÿn: ÿn tÿcili, ÿn vacib nÿ vardûsa, qabaq cadan deyilib! Bu gön isÿ artûq?.. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 711
Bunu nÿ vaxt ona deyÿ bilÿcÿkdi? Mÿktubmu yazsûn? Belÿ øeyi necÿ yaza bilÿrsÿn axû? Èø yerini bildirmÿk olarmû?.. Dönÿnkindÿn sonra bunsuz da aydûndûr: olmaz. Necÿ izah edÿsÿn: sÿnin haqqûnda mÿlumatlarû verÿ bilmÿdiyim ö÷ön yazûømanû kÿsmÿk lazûmdûr? Axû zÿrfin östöndÿki önvanûn þzö artûq donos olacaq! Ömumiyyÿtlÿ, he÷ nÿ yazmasûn? Bÿs belÿ olanda o nÿ fikirlÿøÿcÿk? Dönÿn ona baxûb gölömsönördöm, bu gön isÿ þmörlök susacaüam? Mÿngÿnÿ hissi. Þzö dÿ hansûsa bir poetik-mÿcazi yox, nÿhÿng ÷ilingÿr mÿngÿnÿsi. Ènsan boynunu sûxûb sax la maq ö÷ön diø-diø yonulmuø mÿngÿnÿ. Bÿdÿnini sûxan mÿn gÿ nÿ- nin tÿzyiqindÿn nÿfÿsi tutulurdu. ×ûxûø yolu tapmaq mömkön deyildi! Pis idi hÿr øey! ßdÿbli insan olan Roytman uzaüû pis gþrÿn hÿlim gþzlÿri ilÿ eynÿk-anastiqmatlarûnûn arxasûndan baxûr, rÿis sÿsinÿ oxøamayan, yorüun vÿ yalvarûølû sÿsi ilÿ elÿ hey planlardan, planlardan, planlardan danûøûrdû. Ancaq sÿpdiyi toxumlar daøa döøördö. Stullarûn, masalarûn sûx ÿhatÿsindÿ havasûz vÿ hÿrÿkÿt siz qalmûø, ÷ilingÿr mÿngÿnÿsinin diølÿri arasûnda sûxûlan Ner- jin qÿmgin, dodaqlarûnû sûxûb oturmuødu. Qûyûlmûø gþzlÿri laqeyd liklÿ qara ÷ÿpÿrÿ, pÿncÿrÿsinin döz qabaüûnda bitmiø gþzÿt÷i qöllÿsinÿ dikilmiødi. Onun sakit vÿ hÿrÿkÿtsiz sifÿtinin arxasûnda isÿ hirs qay nayûrdû. Èllÿr ke÷ÿcÿk, bu gön onunla bir yerdÿ elanû eøidÿnlÿr, bötön bu qaøqabaqlû, qeyzlÿnmiø, kimisi ruhdan döømöø, kimisi dÿ hiddÿtlÿ coøub-daøan insanlardan bÿzilÿri qÿbir- lÿrÿ uzanacaq, bÿzilÿri yumøalacaq, ö÷öncölÿri isÿ dustaq ke÷miølÿrini unudacaq, onu asanlûqla tapdalayacaq, dþr- dön cölÿri isÿ hÿr øeyi ÿksinÿ ÷evirÿcÿk, hÿtta deyÿcÿklÿr ki, bötön bunlar qÿddarlûq yox, zÿrurÿt idi vÿ ola bilÿr ki, onlar- dan he÷ biri bugönkö cÿlladlarûna onlarûn insan örÿk lÿri ilÿ necÿ rÿftar etdiklÿrini xatûrlatmayacaq!
712 Daü uca olanda dolanûb, dÿrd bþyök olanda unudub ke÷irlÿr. Unutqanlûq – insan tÿbiÿtinin heyrÿtamiz keyfiyyÿti dir! On yeddidÿ nÿyÿ and i÷diklÿrini unutmaq, iyirmi sÿk kiz dÿ nÿ vÿd etdiklÿrini yaddan ÷ûxartmaq. Èlbÿil kötlöklÿ, itaÿt- karlûqla pillÿ-pillÿ aøaüû döømÿk – lÿyaqÿtdÿ dÿ, azadlûq da da, geyimdÿ dÿ, qidalanmada da – bundan yaddaø bir az da gþdÿlir, – ÷alada, dÿlmÿ-deøikdÿ, yarûqlardan birin dÿ giz- lÿn mÿk, birtÿhÿr þmrönö baøa vurmaq istÿyi daha da göc- lÿnir. Bötön bu adamlarûn ÿvÿzinÿ Nerjin þz vÿzifÿsini, þz tÿyi- natûnû daha göclö duymaüa baølayûrdû. O, þzönön he÷ vaxt mÿqsÿddÿn yayûnmamaq, soyumamaq, he÷ vaxt unut ma- maq qabiliyyÿtindÿn xÿbÿrdar idi. Vÿ hÿr øeyÿ, hÿr øeyÿ – iøgÿncÿli istintaqlara gþrÿ, döøÿr- gÿlÿrdÿ acûndan þlÿnlÿrÿ vÿ bugönkö elana gþrÿ – hamû sûnûn xatirÿsinÿ dþrd dÿnÿ yaddaø mûx÷asû! Onlarûn yalan larûna gþrÿ ÿllÿrinÿ vÿ dizlÿrinÿ dþrd mûx÷a – nÿ qÿdÿr ki Gönÿø sþnmÿyib, nÿ qÿdÿr ki Yer adlû planetdÿ hÿyat don ma yûb – qoy asûlûb qalsûnlar, öfunÿt yaysûnlar. Vÿ ÿgÿr bu dþrd mûx÷anû ÷almaüa baøqa bir kimsÿ tapûl- masa, Nerjin þzö onlarû ÷alacaq. Yox, ÷ilingÿr mÿngÿnÿsindÿ sûxûlmûø adamûn yadûna Pir- ronun skeptik gölöøö döøÿ bilmÿz. Nerjinin qulaqlarû Roytmanûn dediklÿrini eøidirdi. Yal nûz rÿisi “sosialist þhdÿliklÿri”, “sosialist þhdÿliklÿri” sþzlÿrini tÿk rarlamaüa baølayanda birdÿn iyrÿndi vÿ sÿksÿndi. Plan- larla birtÿhÿr barûøa bilmiødi. Planlarû hiylÿ ilÿ tÿrtib edirdi. ×alûøûrdû ki, illik planûn onlarla sanballû maddÿlÿrinin dalûn- da bþyök iølÿr durmasûn: iø qismÿn gþrölmöø olsun, bþyök sÿylÿr tÿlÿb etmÿsin, ya da ilüûm kimi xÿyali bir øey olsun. Ancaq hÿr dÿfÿ onun ÿla yonduüu, rÿndÿlÿdiyi plan tÿs diqÿ verilÿndÿ onu Nerjinin imkanlarûnûn son hÿddi kimi tÿs diq- lÿyirdilÿr vÿ dÿrhal da qÿbul edilmiø hÿddÿ tamamilÿ zidd olaraq, siyasi mÿhbusun hisslÿrinÿ istehza edirlÿrmiø kimi Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 713
ona hÿmin plana þz ÿli ilÿ qarøûlûqlû elmi sosialist þhdÿ÷iliyini dÿ ÿlavÿ etmÿyi tÿklif edirdilÿr. Roytmandan sonra bir azad ÿmÿkdaø, sonra isÿ bir dus- taq ÷ûxûø etdi. Adam Veniaminovi÷ soruødu: – Bÿs siz nÿ deyirsiniz, Qleb Vikenti÷? Dþrd mûx÷a! – Nerjin bunlara nÿ deyÿ bilÿrdi ki? O, sualdan diksinmÿdi. Beyninin qaranlûq aüuøunda sûxûb gizlÿtdiyi dÿmir mûx÷alarû özÿ ÷ûxarmadû. Onlarûn vÿhøi amansûzlûüûna qarøû hiylÿgÿrliyi dÿ vÿhøi olmalûdûr! Ner jin bu ÷aüûrûøû gþzlÿyirmiø kimi dÿrhal yerindÿn durdu, sifÿ tinÿ adi maraq ifadÿsi verdi: – Qûrx doqquzuncu ilin planû artikulyasiya qrupu tÿrÿ- findÿn bötön gþstÿricilÿr özrÿ vaxtûndan ÿvvÿl yerinÿ yeti- ril miødir. Hazûrda mÿn fraza-sual artikulyasiyasûnûn nÿzÿri- ehtimali ÿsaslarûnûn riyazi iølÿnmÿsi ilÿ mÿøüulam vÿ hÿmin iøi mart ayûna kimi baøa ÷atdûracaüam ki, bu da frazalarda elmi artikulyasiyaya imkan verÿcÿk. Bundan ÿlavÿ, birinci kvar talda, Lev Qriqoryevi÷in olmayacaüû halda belÿ, mÿn insan sÿslÿrinin cihazlû-obyektiv vÿ tÿsviri-subyektiv tÿsni- fatûnû geniølÿndirÿcÿyÿm. – Bÿli, bÿli, sÿslÿrin! Bu ÷ox vacibdir! – Nerjinin sþzlÿ- rindÿ fonoskopiya ilÿ baülû döøöncÿlÿrinÿ uyüunluq gþrÿn Roytman onun sþzönö kÿsdi. Nerjinin ciddi vÿ solüun sifÿti elm, artikulyasiya elmi fÿdai sinin hÿyatûndan xÿbÿr verirdi. – Yarûøû da canlandûrmaq lazûmdûr, bunun da kþmÿyi olacaq, – Nerjin ÿminliklÿ dedi. – Sosialist þhdÿliklÿrini dÿ verÿrik, yanvarûn birinÿ kimi. Hesab edirÿm ki, gÿlÿn il þtÿn ildÿ olduüundan daha ÷ox vÿ yaxøû iølÿmÿliyik. (Þtÿn ildÿ isÿ o he÷ nÿ etmÿmiødi.) Daha iki dustaq ÷ûxûø etdi. Onlarûn Roytmanûn vÿ icla sûn qarøûsûnda bu gön sÿhÿr sonuncu ailÿ hissindÿn mÿh rum edil- mÿlÿri sÿbÿbindÿn planlar haqqûnda döøönÿ bilmÿ dik lÿ rini, ÿllÿ- rinin iøÿ yatmadûüûnû a÷ûb sþylÿmÿlÿri daha tÿbii olardû, ancaq bþyök ÿmÿk sû÷rayûøûna kþklÿnmiø mödiriyyÿtin onlardan
714 gþzlÿdiyi bu deyildi. ßgÿr kimsÿ bunu demiø olsay dû, Royt- man ÷aøûb-qalar, incik tÿrzdÿ gþzlÿrini dþyÿrdi. Èclas isÿ ÿvvÿl- cÿ dÿn nÿzÿr dÿ tutulmuø xÿtt özrÿ getmÿ yin dÿ davam edÿcÿkdi. Èclas baøa ÷atdû. Roytman pillÿlÿri iki-iki ÷ûxûb ö÷öncö mÿr tÿ bÿyÿ cumdu, tam mÿxfi otaqda iølÿyÿn Rubinin qapû- sûnû dþydö. Orada isÿ artûq tÿxminlÿr øþlÿlÿnir, maqnit lentlÿri möqa- yisÿ edilirdi.
Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|