66
Nerjinin dalandar Spiridonla dostluq etmÿsini Rubinlÿ
Soloqdin zarafatla “xalqûn arasûna getmÿ” vÿ hÿlÿ Nerjindÿn
dÿ ÿvvÿl Qoqolun, Nekrasovun, Gertsenin, slavyanofillÿrin,
xalq ÷ûlarûn, Dostoyevskinin, Lev Tolstoyun, nÿhayÿt, øÿrlÿn-
miø Vasisuali Loxankinin tapa bilmÿdiklÿri kÿndli hÿqi qÿ ti-
nin axtarûøû adlandûrûrdûlar.
Rubinlÿ Soloqdin þzlÿri bu hÿqiqÿti axtarmûrdûlar, ÷önki
onlarûn Mötlÿq øÿffaf hÿqiqÿtlÿri vardû.
Rubin yaxøû bilirdi ki, “xalq” anlayûøû uydurma bir anla-
yûødûr, qÿbuledilmÿz ömumilÿødirmÿdir, hÿr bir xalq siniflÿrÿ
bþlönör vÿ zaman ke÷dikcÿ, siniflÿr dÿ dÿyiøir. Hÿyatûn
yöksÿk anlamûnû kÿndli sinfindÿ axtarmaq miskin, mÿnasûz
bir iødir, yalnûz fÿhlÿ sinfi axûra qÿdÿr ardûcûl vÿ inqilabidir,
hÿyatûn ali anlamûnû da yalnûz bu sinfin kollektiv÷iliyindÿn
vÿ tÿmÿnnasûzlûüûndan ÿxz etmÿk olar.
Soloqdin lap yaxøû bilirdi ki, “xalq” tarixin hÿr øeyÿ biga-
nÿ olan xÿmiridir vÿ Ruh Azmanûnûn iri, yoüun, amma vacib
ayaqlarû mÿhz bu xÿmirdÿn yapûlûr. “Xalq” cahil vÿ mÿdÿ-
niy yÿtsiz, anadan olduqlarû göndÿn qoøulduqlarû vÿ yalnûz
þlömlÿrindÿn sonra azad oluna bilÿcÿklÿri boyun du ruüu
tam ömidsizliklÿ ÷ÿkÿn qaba varlûqlarûn ömumi adûdûr. Yal-
nûzмювъудлуьунqaranlûqsÿmasûnaсяпялянибcingildÿyÿn
улдузларыхатырладанtÿnhaparlaqøÿxsiyyÿtlÿrþzlÿrindÿali
anlam daøûyûrlar.
Hÿr ikisi dÿ baøa döøördö ki, Nerjin bu xÿstÿlikdÿn
saüa lacaq, yaølanacaq, fikrini dÿyiøÿcÿk.
Doürudan da, Nerjin ÷oxlu ifrat vÿziyyÿtlÿrdÿ olmuø vÿ
bunlardan ÷ûxa bilmiødi.
ßzab ÷ÿkÿn qardaøûna gþrÿ örÿyi aürûyan þtÿn ÿsr rus
ÿdÿ biyyatû onda bötön baøqa oxucularûnda olduüu kimi,
þzön dÿ möd rikliyi, mÿnÿvi saflûüû, mÿnÿvi bþyöklöyö birlÿø-
di rÿn gömöøö sa÷lû Xalqûn gömöø ÷ÿr÷ivÿli obrazûnû forma-
laø dûra bilmiødi.
638
Lakin bu ayrûca idi – kitab rÿflÿrindÿ, haradasa uzaq
kÿnd lÿrdÿ, tarlalarda, on doqquzuncu ÿsrin dolanbaclarûnda
qalmûødû. Þlkÿnin östöndÿn isÿ iyirmi birinci ÿsrin sÿmasû
asûlmûødû vÿ bu sÿma altûndakû Rusiyada belÿ yerlÿr ÷oxdan
idi ki, qalmamûødû.
He÷ bir Rusiya da yox idi – Sovet Èttifaqû vÿ burada
da bþyök bir øÿhÿr. Bu øÿhÿrdÿ Qleb adûnda yeniyetmÿ
bþyöyördö, onun baøûna bolluca elmi uüurlar tþkölördö,
gþrördö ki aülû iti iølÿyir, hÿr øeyi tez baøa döøör, lakin
ondan da tez baøa döøÿnlÿr vÿ ondan da ÷ox bilÿnlÿr var.
Xalq isÿ rÿfdÿ qalmaüûnda davam edirdi, anlam da belÿ idi:
yalnûz beyinlÿrindÿ dönya mÿdÿniyyÿtinin yökönö daøûyan
insanlar, ensiklopedistlÿr, qÿdim dönyanûn bilicilÿri, incÿ sÿ-
nÿtÿ qiymÿt vermÿyi bacaranlar, savadlû vÿ hÿrtÿrÿfli kiøi lÿr
ÿhÿmiyyÿtlidirlÿr. Vÿ se÷ilmiølÿrin sûralarûnda olmaq lazûm-
dûr. Uüursuzlar isÿ, qoy gþz yaøû tþksönlÿr.
Möharibÿ baølandû, Nerjin ÿvvÿl at arabasûna tÿyin
olundu, tÿÿssöflÿ ÷þldÿ at dalûnca qa÷maüa baøladû ki, tutub
yöyÿn lÿsin, belinÿ ÷ûxa bilsin. O, at sörmÿyi bacarmûrdû, qoø-
qudan baøû ÷ûxmûrdû, yabayla ot gþtörÿ bilmirdi, vurduüu
÷ÿki cin altûnda, fÿrasÿtsiz ustaya gölörmöø kimi, mûx da ÿyi-
lirdi. Nerjinin vÿziyyÿti nÿ qÿdÿr acûnacaqlû olurdusa, ÿha tÿ-
sindÿ olduüu özö qûrxûlmamûø, sþyöøkÿn, qÿddar, xoøa gÿl-
mÿz xalq da bir o qÿdÿr bÿrkdÿn hûrtûldayûrdû.
SonraNerjinюзфярасятисайясиндяartilleriyazabitioldu.
Yenidÿncavanlaødû,zirÿklÿødi,qayûølarûnûтарым÷ÿkib-эейин-
мяйяbaøladû,бир÷ubuггырарагонуincÿликлÿyellÿйя-йелляйя
gÿzmÿyиþyrÿndi,ÿlindÿбунданbaøqahe÷biryökolmaзды.
O, yök maøûnûnûn ayaqlûüûnda gedir, ÷ay larû ke÷ÿr kÿn hÿvÿslÿ
sþyöø sþyör, gecÿyarûsû vÿ yaüûø altûnda yöröøÿ hazûr dura raq
sþzÿbaxan, sÿdaqÿtli, ÿmrlÿri hÿvÿslÿ yerinÿ yeti rÿn vÿ buna
gþrÿ dÿ ona xoø olan Xalqû da arxa sûnca apa rûrdû. Onun bu
ki÷i cik xalqû vahid bir tÿk kimi sinÿ sini qaba üa verib ayaüa
dur muø hÿmin o bþyök Xalq haqqûnda siyasi sþh bÿt lÿ rini
diqqÿtlÿ dinlÿyirdi.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
639
Sonra Nerjini hÿbs etdilÿr. Þzö ö÷ön köt vÿ þlöm cöl
zÿr bÿ kimi baøa döødöyö ilk istintaq vÿ yatab hÿbsxana la-
rûn daca, elÿ ilk döøÿrgÿlÿrdÿcÿ bÿzi “se÷ilmiø” insanlarûn
astar tÿrÿfini gþröb heyrÿtlÿndi: mÿhbusun varlûüûnûn mþh-
kÿm lik, iradÿ vÿ dostlara sÿdaqÿtlÿ möÿyyÿn olunduüu vÿ
dost la rû nûn onun da taleyini hÿll etdiyi bu øÿraitdÿ Nerjin
gþr dö ki, bu savadlû, kþvrÿk vÿ zÿrif gþzÿllik xiridarlarû ÷ox
vaxt qorxaq, asanlûqla tÿslim olan vÿ savadlû olduqlarû ö÷ön
etdik lÿri yaramaz hÿrÿkÿtlÿrÿ rÿzil ösullarla haqq qazan dûr-
maüa ÷alûøan insanlar az bir zamanda satqûnlara vÿ dilÿn-
÷i lÿrÿ ÷evrilirlÿr. Þzönö dÿ, az qala, onlara oxøar bir vÿziy-
yÿtdÿ gþrdö. ßvvÿllÿr sûralarûnda olmaüû þzönÿ øÿrÿf saydûüû
adamlardan iyrÿndi, uzaqlaødû. ßvvÿllÿr pÿrÿs tiø etdiyi nÿ
vardûsa, indi hamûsûnû nifrÿtlÿ ÿlÿ salmaüa, hamû sûna gölmÿyÿ
baøladû. Èndi o sadÿlÿømÿyÿ, þzöndÿki son ziyalû lötfkarlûüû vÿ
iradÿsizliyi ÿlamÿtlÿrini aradan qal dûr maüa ÷alûøûrdû. Fasilÿ-
siz uüursuzluqlar dþvröndÿ, ÿzil miø tale yi nin u÷urumlarûnda
Nerjin bu qÿnaÿtÿ gÿldi ki, dön yada yalnûz þz ÿllÿri ilÿ aüac
yonan, metal kÿsÿn, tor paq øum la yan vÿ ÷uqun tþkÿn insan-
lar dÿyÿrlidirlÿr. Èndi Nerjin hÿyat fÿlsÿ fÿsini vÿ mödrikliyi
hÿr øeyi bacaran bu insanlardan þyrÿn mÿk qÿrarûna gÿl miødi.
Belÿliklÿ dÿ, Nerjin ö÷ön ÷evrÿ qapanmûødû, o, þtÿn ÿsrdÿ
dÿb dÿ olmuø xalq arasûna get mÿk anlamûna gÿlib ÷ûxmûødû.
Lakin babalarûmûz ö÷ön ÿl÷atmaz olan spiralûn quyruüu
da qapalû ÷evrÿnin dalûnca gÿlirdi. Savadlû dustaq Nerjinin
on doqquzuncu ÿsrin savadlû mölkÿdar vÿ ÿyanlarûna lazûm
olduüu kimi xalqûn arasûna döømÿsinÿ ehtiyac yox idi,
bunun ö÷ön ona paltarûnû dÿyiømÿk vÿ pillÿkÿn axtarmaq
gÿrÿk deyildi: onu cûrûq pambûq øalvarda, ÿzik-özök kþhnÿ
sûrûq lûda bu xalqûn arasûna atdûlar vÿ normanû yerinÿ yetir-
mÿyini tÿlÿb etmÿyÿ baøladûlar. Sadÿ insanlarûn taleyini
Ner jin lötfkar vÿ rÿhmdil, hÿmiøÿ bu insanlardan fÿrqlÿnÿn
vÿ hÿmiøÿ dÿ onlara yad olaraq qalan aüa kimi bþlöømÿdi,
bunu onlarûn þzlÿri kimi, onlardan fÿrqlÿnmÿyÿn, bÿrabÿr
insan lar arasûnda bÿrabÿr olaraq etdi.
640
Bunu kÿndlilÿrÿ qaynayûb-qarûømaq ö÷ön etmÿdi, gön-
dÿ bir tikÿ ala÷iy qara ÷þrÿk tikÿsini qazanmaq ö÷ön etdi.
Nerjinÿ mismarû döz vurmaüû, taxtanû taxtanûn yanûna oturt-
maüû þyrÿnmÿk lazûm gÿldi. Amansûz döøÿrgÿ dÿrslÿrindÿn
sonra onun gþzlÿrindÿn daha bir pÿrdÿ gþtöröldö. Nerjin
baøa döødö ki, bundan da aøaüû döømÿyinÿ ehtiyac yoxdur
vÿ aøaüûlarda onu he÷ kÿs gþzlÿmir. Mÿlum oldu ki, onun
yanûnda Xalqûn hansûsa bir ÿsaslû, kÿndli östönlöyö yoxdur.
Bu adamlarla bir yerdÿ möhafizÿ÷ilÿrin qûøqûrûqlarû altûnda
qarûn östöndÿ oturan, onlarla birgÿ tikintinin qaranlûq könc-
lÿrindÿ onbaøûdan gizlÿnÿn, onlarla birgÿ øaxtalû havada
araba itÿlÿyÿn vÿ patavalarûnû qurudan Nerjin aydûn gþrdö
ki, bu insanlar he÷ dÿ ondan östön deyillÿr. Onlar aclûüa vÿ
susuzluüa he÷ dÿ Nerjindÿn daha davamlû deyillÿr. Onillik
möddÿtin daø divarû qarøûsûnda ruhÿn ondan mþhkÿm deyil-
lÿr. Yatab vÿ ømon dÿqiqÿlÿrindÿ ondan zirÿk vÿ ehti yatlû
da deyillÿr. ßvÿzindÿ isÿ ÷uüullara qarøû kor vÿ daha sadÿ-
lþvhdörlÿr, mödiriyyÿtin kobud yalanlarûna tez alda nûrlar.
Stalinin onlar ö÷ön imzalamaqdansa yûxûlûb gÿbÿrmÿyinin
östön tutduüu amnistiyanû gþzlÿyirlÿr. ßgÿr hansûsa bir
döøÿrgÿ heyvÿrÿsi gölörsÿ, onlar da gölömsönmÿyÿ tÿlÿ-
sirlÿr. Bir dÿ, xûrda nemÿtlÿrÿ – ÿlavÿ yöz qram qûcqûrmûø
darû yar masûna, eybÿcÿr döøÿrgÿ øalvarlarûna (tÿki bir az
tÿzÿ vÿ ala-bÿzÿk olsun) qarøû olduqca hÿrisdirlÿr.
×ox vaxt onlara hÿyatdan daha fÿrqli olan nÿzÿr nþqtÿsi
÷atmûrdû.
Nerjinÿ isÿ bircÿ øey qalûrdû – þzö olmaq.
Artûq ne÷ÿnci dÿfÿ meyillÿrindÿn xilas olmuø – tamamilÿ,
ya da yox? – Nerjin qÿti baøa döødö ki, Xalqû bu vaxta kimi
he÷ bir yerdÿ oxumadûüû qÿdÿr baøa döøöb: Xalq – he÷ dÿ
bizim dilimizdÿ danûøanlarûn hamûsû demÿk deyil, döha iøûüû
ilÿ niøanlanmûø se÷ilmiølÿr dÿ deyil. Xalq ö÷ön insanlar ÿllÿ-
rinin zÿhmÿtinÿ vÿ tÿhsillÿrinÿ gþrÿ se÷ilmirlÿr.
Yalnûz ruhlarûna gþrÿ.
Ruhunu isÿ hÿr kÿs þzö yaradûr, illÿr boyu.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
641
Þzöndÿ elÿ bir ruh yaratmaq, elÿ bir ruh cilalamaüa
÷alûø maq lazûmdûr ki, insan ola bilÿsÿn. Vÿ bu yolla da xal qû-
nûn bir zÿrrÿsi olasan.
Belÿ ruhu olan insan hÿyatda ÷ox øeyÿ nail olmur, vÿzi-
fÿyÿ, var-dþvlÿtÿ ÷ata bilmir. Mÿhz buna gþrÿ dÿ xalq ÿksÿr
hallarda cÿmiyyÿtin yuxarû pillÿlÿrindÿ durmur.
67
Körÿn, yumrubaø adam olan Spiridonu yaxøû tanûma-
yanlar onun sifÿtindÿki hþrmÿt ifadÿsini istehza ifadÿsindÿn
he÷ dÿ hÿmiøÿ ayûra bilmirdilÿr. Nerjin isÿ øaraøkaya gÿlÿn
kimi bu adama diqqÿt yetirmÿyÿ baøladû. Burada baøqa
fÿhlÿlÿr – xarratlar, ÷ilingÿrlÿr, torna÷ûlar da vardû, lakin
Spiridon onlarûn hamûsûndan kÿskin fÿrqlÿnirdi vÿ mÿhz
onun Xalqûn nömayÿndÿsi olmasû Nerjin ö÷ön øöbhÿsiz idi.
Ondan nÿ isÿ gþtörmÿk olardû.
Lakin bu iødÿ Nerjin ÷ÿtinliklÿ rastlaødû: o, Spiridonla
daha yaxûndan tanûø olmaq ö÷ön bÿhanÿ tapa bilmirdi, hÿlÿ
danûømaüa sþzlÿri dÿ yox idi, iølÿ baülû, ömumiyyÿtlÿ, rast-
laømûrdûlar vÿ baøqa-baøqa otaqlarda yaøayûrdûlar. O qÿdÿr
dÿ bþyök olmayan fÿhlÿ qrupu øaraøkada ayrûca otaqda
olurdu, boø vaxtlarûnû da ayrû ke÷irirdi, Nerjin Spiridonun
yanûna gÿlmÿyÿ baølayandan sonra isÿ Spiridonun þzö dÿ,
onun ÷arpayû qonøularû da yekdil qÿnaÿtÿ gÿldilÿr ki, bu
adam yalquzaqdûr vÿ kirvÿ ö÷ön ov axtarûr.
Spiridon þzönö øaraøkada ÿn axûrûncû adam sayûrdû vÿ
ÿmÿliyyat mövÿkkillÿrinin ona belÿ diqqÿt ayûrmalarûnûn
sÿbÿbini he÷ tÿsÿvvörönÿ dÿ gÿtirÿ bilmirdi, amma yenÿ
dÿ ehtiyatlanûrdû, bilirdi ki, ÿmÿliyyat÷ûlar he÷ leødÿn dÿ
iyrÿnmirlÿr. Nerjin otaüa girÿndÿ Spiridonun özö yalan dan
gölördö, o, qonaüûna ÷arpayûsûnda yer verir vÿ sÿfeh sayaüû
bir ifadÿ ilÿ siyasÿtdÿn olduqca uzaq øeylÿrdÿn – suda
qaynaøan balûüû paya ilÿ vurmaüûn, lal suda onlarûn qÿlsÿ mÿ-
lÿrindÿn tÿnÿk ha÷alarûnû ke÷irtmÿyin, torla balûq tutmaüûn
642
ösullarûndan, þzönön sûüûn vÿ qonur ayû ovuna (aü qalstuklu
qara ayûdan isÿ gÿrÿk þzönö gþzlÿyÿsÿn!) getmÿyindÿn, bal-
lûca otu ilÿ ilanlarû necÿ qovmaüûndan, hansû otu bi÷mÿyin
daha asan olduüundan danûømaüa baølayûrdû. Spiridonun
iyir minci illÿrdÿ Marfa Ustinovnaya (hÿmin vaxtlar Marfa
Usti novna kÿnd klubundakû dram dÿrnÿyindÿ oynayûrdû)
necÿ pÿrÿs tiøkarlûq etmÿsi haqqûnda da hekayÿti vardû. Qûzû
varlû dÿyirman sahibinÿ vermÿk istÿyirdilÿr, o isÿ sev gi sinÿ
gþrÿ Spiridona qoøulub qa÷maüû östön tutmuødu. Möqÿd-
dÿs Pyotr gönöndÿ gizlicÿ toy da etmiødilÿr.
Bu zaman Spiridonun hÿrÿkÿtsiz xÿstÿ gþzlÿri, sanki, sûx
körÿn qaølarû altûndan soruøurdu: “Nÿ gÿzirsÿn, yalquzaq?
ßlinÿ he÷ nÿ ke÷mÿyÿcÿk, þzön gþrörsÿn”.
Doürudan da, baøqa ÷uüul ÷oxdan bezÿr vÿ he÷ cör
ipÿ-sapa yatmaq istÿmÿyÿn øikarûndan ÿl ÷ÿkÿrdi. Hÿr bazar
gönö axøamû Spiridonun yanûna gÿlmÿyÿ he÷ kÿsin sÿbri
÷atmazdû. Lakin ÿvvÿllÿr Spiridonun otaüûna ÷ÿkinÿ-÷ÿkinÿ
girÿn, burada, hÿbsxanada, azadlûqda döøönöb ÷atdûra bil-
mÿ diyi hÿr øeyi ayûrd etmÿk istÿyÿn Nerjin isÿ aylar ke÷dikcÿ
Spiri do nun naüûllarûndan yorulmurdu, ÿksinÿ, Spiridonla
gþröølÿri ona tÿravÿt bÿxø edir, hekayÿtlÿri doüan gönÿøin
øÿfÿqlÿrindÿn canlanmûø ÷ay kÿnarûnda bitÿn yaøûl otlarûn
nÿfÿsini gÿtirir, Rusiyanûn hÿyatûndakû yeganÿ yeddiilliyÿ
– NEP yeddiilliyinÿ aparûrdû. Bu yeddi ilin Rusiya kÿndi nin
hÿya tûnda – sûx meøÿdÿ tikilmiø ilk komadan, Rörikovi÷lÿr-
dÿn dÿ qabaqkû dþvrlÿrdÿn baølamûø son vaxtlarûn kolxoz
quruculuüuna qÿdÿr – bÿnzÿri vÿ bÿrabÿri olmamûødû. Bu
yeddiillikdÿ Nerjin uøaq olmuødu vÿ hÿmiøÿ tÿÿssöf edirdi
ki, bir az ÿvvÿl doüulmayûb. Spiridonun hÿrarÿtli, xûrûltûlû
sÿsini hÿvÿslÿ dinlÿyÿn Nerjin bir dÿfÿ dÿ olsa ikibaølû
sual verÿrÿk siyasÿtÿ ke÷mÿyÿ ÷alûømamûødû. Spiridon da
tÿdricÿn ona inanmaüa, þzö dÿ bilmÿdÿn ke÷miøinÿ baø
vur maüa, yavaø-yavaø daimi ehtiyatlanmadan xilas olmaüa,
alnû nûn dÿrin qûrûølarû hamarlanmaüa, qûrmûzûmtûl özö sakit
bir øÿfÿqlÿ iøûqlanmaüa baøladû. Gþzönön zÿif gþrmÿsi Spiri-
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
643
donun øaraøkada kitab oxumaüûna mane olurdu. Nerjinÿ
uyüunlaøaraq, o, hÿrdÿn “prinsip”, “analoji” kimi sþzlÿr dÿ
iølÿtmÿyÿ baølamûødû. Marfa Ustinovnanûn dram dÿrnÿyindÿ
÷ûxûø etdiyi vaxtlarda sÿhnÿdÿn Yeseninin adûnû eøitmiødi vÿ
bu adû yadûnda saxlamûødû.
– Yesenin? – Nerjin bunu gþzlÿmirdi. – ßladûr! Mÿndÿ
var. Burada. Øaraøkada. Èndi, axû bu, nadir øeydir. – Vÿ
özlöyönÿ aücaqayûn yarpaqlarû ÷ÿkilmiø, balaca kitab÷anû
gÿtirdi. Ona ÷ox maraqlû idi: doürudanmû indi mþcözÿ
baø verÿcÿk, bisavad Spiridon Yesenini baøa döøÿcÿk, onu
dÿyÿr lÿn di rÿcÿk?
Mþcözÿ baø vermÿdi, Spiridon ÿvvÿllÿr eøitdiklÿrindÿn
bircÿ sÿtir dÿ yadda saxlaya bilmÿmiødi, lakin “Tanyuøa
gþzÿl idi”ni vÿ “Xûrman vaxtû”nû dÿrhal dÿyÿrlÿndirdi.
Èki gön sora isÿ mayor Øikin Nerjini ÷aüûrdû vÿ Yeseni-
nin senzura yoxlamasû ö÷ön tÿhvil verilmÿsini tÿlÿb etdi. Ona
kim demiødi – Nerjin bunu bilmÿdi. Kirvÿdÿn ziyan gþr möø
vÿ bir nþv, Spiridona gþrÿ Yesenini itirmiø Qleb onun tam eti-
ba rûnû qazandû. Spiridon ona “sÿn” deyÿ möraciÿt etmÿyÿ baø-
ladû, indi onlar otaqda yox, hÿbsxanadaxili pillÿ kÿnin östön-
dÿ, kimsÿnin onlarû eøidÿ bilmÿyÿcÿyi yerdÿ sþhbÿt lÿ øirdilÿr.
Hÿmin vaxtdan sonra, son beø-altû bazar, Spiridonun
heka yÿtlÿri Nerjinin ÷oxdan hÿsrÿtindÿ olduüu dÿrinlik kÿsb
etmÿyÿ baølamûødû. Axøamlar Nerjinin gþzlÿri qarøû sûn da
bircÿ qum dÿnÿsinin – inqilab vaxtû on yeddi yaøûnda olmuø,
Hitlerlÿ möharibÿ baølayanda isÿ yaøû artûq qûrxû ke÷ miø rus
mujikinin – hÿyatû sÿrgilÿndi. O, hansû sellÿrÿ döø mÿ miødi!?
Spiri do nun hamar baøû hansû lÿpÿlÿr gþrmÿ miødi!? On dþrd
yaøûndan ailÿ baø÷ûsû olmuødu (atasûnû alman cÿb hÿ sinÿ
apardûlar vÿ orada da þldö), qoca kiøilÿrlÿ ot ÷al maüa getmiødi
(“yarûm gönÿ ot ÷almaüû þyrÿndim”). On altû yaøûn da artûq
øöøÿ zavodunda iølÿyirdi vÿ qûrmûzû bay raqlar altûnda toplanûø
yerlÿrinÿ gedirdi. Torpaq kÿnd li lÿrÿ veri lÿn kimi, qa÷ûb kÿndÿ
gÿldi vÿ torpaq payûnû aldû. Hÿmin il anasû vÿ qardaølarû ilÿ
yaxøû tÿr tþkdölÿr vÿ tezliklÿ dÿ þz ÷þrÿklÿri oldu. Amma Milad
644
bayramûndan sonra taxûlû øÿhÿ rÿ dart maüa baøladûlar – elÿ
hey deyirdilÿr: tÿhvil ver! Pasxadan sonra isÿ Spiridonun on
sÿkkiz yaøû tamam oldu, on doqquza ke÷di, onu Qûzûl Ordu-
ya apardûlar. Torpaqdan ayrûlûb orduya getmÿk Spiridona
maraqlû gþrön mÿdi, o da baøqa oülanlarla birgÿ meøÿyÿ qa÷dû
vÿ orada “yaøûllar”a qoøuldu (dÿymÿ bizÿ, dÿymÿrik sizÿ).
Sonra meøÿ dÿ yaøamaq ÷ÿtinlÿødi vÿ aülarûn ÿlinÿ döødölÿr
(elÿ bu arada qûsa möddÿtÿ dÿ olsa aülar gÿlib ÷ûxmûødûlar).
Aülar onlarû sorüu-suala tutmuø, aralarûnda komis sar larûn
olub-olmadûüûnû þyrÿnmÿk istÿmiødilÿr; belÿlÿri yox idi, baø-
÷û larûnû qorxutmaq ö÷ön göllÿlÿdilÿr, o birilÿrinÿ isÿ ö÷rÿngli
kokar da taxmaüû ÿmr edÿrÿk töfÿng verdilÿr. Aüla rûn ordu-
sunda kþhnÿ qayda qalûrdû, ÷arûn vaxtûndakû kimi idi. Bir az
aülarûn tÿrÿfindÿ vuruøandan sonra qûrmûzûlara ÿsir döødölÿr
(elÿ dÿ möqavimÿt gþstÿrmÿdÿn þzlÿri tÿslim oldular). Qûr mû-
zûlar zabitlÿri göllÿlÿdilÿr, ÿsgÿrlÿrÿ isÿ papaq la rûn dakû kokar-
dalarû ÷ûxartmaüû, ÷ÿkmÿ geyinmÿyi ÿmr etdilÿr. Vÿtÿndaø
möha ribÿsi qurtarana kimi dÿ Spiri don qûrmûzûlarûn tÿrÿfindÿ
qaldû. O, Poløada da olmuødu, Poløa dan sonra isÿ ordularû
ÿmÿk ordusuna ÷evrilmiødi, onu he÷ cör evÿ buraxmaq istÿ-
mir di lÿr, sonra Piterÿ apardûlar vÿ ilk hÿftÿdÿcÿ buzun östö ilÿ
han sûsa istehkamû almaüa gþn dÿr di lÿr. Yalnûz bundan sonra
Spiri don evÿ qayûda bildi.
Kÿndÿ yazda qayûtmûødû vÿ dÿrhal da doüma, möhari-
bÿdÿ qoruduüu torpaüûn östönÿ cummuødu.
Möharibÿdÿn hamû kimi qayûtmamûødû: ÿrkþyönlÿø mÿ-
miødi, baøû yellÿ dolu deyildi. Az bir vaxta þzönö tutdu (yaxøû
sahibin hÿyÿtindÿn ke÷, pul taparsan), evlÿndi, at aldû...
O vaxtlar hakimiyyÿtin þzö dÿ ÷aøûb-qalmûødû: axû dþv lÿt
kasûblara arxalanûrdû, insanlar isÿ kasûblaømaq yox, var lan-
maq istÿyirdilÿr, kasûblar da þzlÿrinÿ tÿsÿrröfat dözÿltmÿyÿ
÷alûøûrdûlar – ÿlbÿttÿ ki, iølÿmÿk istÿyÿnlÿri. O vaxtlarû bir
sþz dÿ buraxmûødûlar: intensiv÷i. Bu, tÿsÿrröfatû muzdurlarûn
hesa bûna yox, elmin dediyi kimi, bacarûqla aparmaq demÿk
idi. Spiridon Yeqorov da arvadûnûn kþmÿyi ilÿ intensiv÷i oldu.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
645
Spiridon hÿmiøÿ deyirdi ki, “uüurlu nikah hÿyatûn yarû-
sûdûr”. Marfa Ustinovna da onun ÿsas xoøbÿxtliyi vÿ hÿyatûnûn
baølûca uüuru idi. Arvadûna gþrÿ i÷ki dÿ i÷mirdi, mÿnasûz
toplantûlardan uzaq qa÷ûrdû. Marfa Ustinovna aralarûnda
bir il olmaqla ona ö÷ uøaq doümuødu – iki oüul vÿ bir qûz.
Lakin uøaqlarûn doüulmasû onu ÿrindÿn uzaqlaødûrmamûødû.
O, sÿbirlÿ þz yökönö ÷ÿkirdi – tÿsÿrröfat yaratmaq yökö-
nö! Savadlû qadûn idi, “Þzön þzönÿ aqronom” jurnalûnû oxu-
yurdu; belÿcÿ, Spiridon da intensiv÷i olmuødu.
Èntensiv÷ilÿri rÿübÿtlÿndirirdilÿr, onlara borc pul, toxum
verirdilÿr. Uüur uüur dalûnca gÿlirdi, pul östönÿ pul gÿlirdi,
artûq kÿrpicdÿn ev tikmÿk istÿyirdilÿr, amma aüûllarûna da
gÿlmirdi ki, belÿ xoø gönlÿr ha÷ansa bitÿcÿk. Spiridonun
hþrmÿti vardû, onu vÿtÿndaø möharibÿsi qÿhrÿmanû vÿ kom-
munist kimi iclaslarda hÿmiøÿ qabaqda, bþyöklÿrin yanûnda
oturdurdular.
Elÿ bu arada evlÿri yanûb köl oldu, uøaqlarûnû göclÿ xilas
edÿ bildilÿr. Lötÿ, he÷ nÿyi olmayan öryana ÷evrildilÿr.
Amma kÿdÿrlÿri uzun ÷ÿkmÿdi. Yanmûø ÿmlakû birtÿhÿr
bÿrpa edÿ bilmiødilÿr ki, uzaq Moskvadan tÿzÿ xÿbÿr gÿldi:
qol÷omaqlûqdan salma. Moskvanûn þzönön aüûlsûzlûq edÿrÿk
yetiødirdiyi intensiv÷ilÿrin hamûsûnû daha bir aüûlsûzlûq edÿ-
rÿk qol÷omaq kimi mÿhv etmÿyÿ baøladûlar. Marfayla Spiri-
don sevindilÿr ki, kÿrpic ev tikmÿyÿ ÷atdûrmadûlar.
Ne÷ÿnci dÿfÿ idi ki, tale onlara tapmaca verirdi, bÿlanû
qazanca ÷evirirdi.
QPU
1
-nun möhafizÿsi altûnda tundraya þlmÿyÿ getmÿk
ÿvÿzinÿ Spiridon Yeqorov “kollektivlÿømÿ özrÿ komissar”
tÿyin olundu vÿ camaatû kolxozlara qovmaüa baøladû. Belindÿ
hamûda xof yaradan yekÿ tapan÷a gÿzdirir, qol÷omaq oldu-
olmadû, bþlgö özrÿ ne÷ÿ nÿfÿr lazûm idisÿ, o qÿdÿr adamû
øÿxsÿn þzö, he÷ nÿ gþtörmÿyÿ icazÿ vermÿdÿn evlÿrindÿn
qovur, milisÿ qoøub yola salûrdû.
1
ГPU – Baø Siyasi Èdarÿ. Bir mцddÿt Sovet dþvlÿt tÿhlцkÿsizliyi orqan-
larû belÿ adlanmûødûr. ( rus.: ÃПУ – Ãëàâíîå Пîëèòè÷åñêîå Уïðàâëåíèå)
646
Spiridon hÿyatûnûn nÿ bu, nÿ dÿ baøqa dþnÿmlÿrindÿ asan
anlama vÿ sinfi tÿhlilÿ gÿlmirdi. Nerjin onu qûnamûrdû, daxili
alÿmini qurdalamûrdû, amma baøa döøördö ki, o vaxtlar Spiri-
donun qÿlbindÿ olduqca bulanûq hisslÿr töüyan edirdi. Hÿmin
illÿrdÿ Spiridon i÷mÿyÿ baøladû, þzö dÿ elÿ i÷irdi ki, sanki,
ÿvvÿllÿr bötön kÿnd onun olmuødu, indi dÿ onu i÷kiyÿ verib
pu÷ etmÿk istÿyirdi. O, komissar rötbÿsini qÿbul etsÿ dÿ, vÿzi-
fÿ sini pis icra edirdi. Baxmûrdû ki, kÿndlilÿr mal-qaranû kÿsir-
lÿr, kolxoza girÿndÿ nÿ bir heyvan, nÿ dÿ bir at gÿtirmirlÿr.
Bötön bunlara gþrÿ Spiridonu komissarlûqdan ÷ûxarûb
atdûlar, amma bununla kifayÿtlÿnmÿdilÿr, dÿrhal ona ÿllÿrini
dala tutmaüû ÿmr etdilÿr, iki nÿfÿr tapan÷alû milisioner dÿ,
biri arxasûnda, biri dÿ qabaüûnda, onu hÿbsxanaya apardû-
lar. Mÿhkÿmÿsi lap tez oldu (bizdÿ he÷ vaxt vÿ he÷ kÿsin
mÿh kÿmÿsi uzun ÷ÿkmir). “Èqtisadi ÿksinqilab”a gþrÿ on il
iø kÿsib Belamorkanala, Belamorun tikintisi qurtarandan
sonra isÿ Moskva-Volqa kanalûnûn tikintisinÿ gþndÿrdilÿr.
Kanal larda Spiridon gah yerqazan fÿhlÿ, gah da xarrat
iølÿdi, yemÿyi dÿ pis deyildi, bircÿ narahat÷ûlûüû vardûsa da,
o da sahib siz qalmûø Marfa vÿ ö÷ uøaüû ilÿ baülû idi.
Sonra Spiridonun tÿkrar mÿhkÿmÿsi oldu. Èqtisadi
ÿks inqilab÷ûlûüû “sui-istifadÿ”yÿ dÿyiødilÿr vÿ bununla da
o, sosial cÿhÿt dÿn yad elementdÿn sosial baxûmdan yaxûn
ada ma ÷ev rildi. Spiridonu ÷aüûrûb dedilÿr ki, indi ona þzö-
nö mö ha fizÿ töfÿngi etibar edilir. Hÿlÿ dönÿn adi dustaq olan
Spiri do nun þzö möhafizÿ÷ilÿri sþyördö, þzönömöhafizÿyÿ
isÿ ömu miy yÿtlÿ, nifrÿt edirdi, bir gön o da töfÿng gþtördö
vÿ dönÿnki yol daø larûnû töfÿng altûnda iøÿ aparûb-gÿtirmÿyÿ
baøladû,÷önkиbuyollahÿbsmöddÿtiniazaldavÿevÿayda
qûrx manat pul gþndÿrÿ bilirdi.
Tezliklÿ iki romblu döøÿrgÿ rÿisi onu azad olunmasû
mönasibÿti ilÿ tÿbrik etdi. Spiridon sÿnÿdlÿrini kolxoza
deyil, zavoda aldû, Marfanû uøaqlarû ilÿ ora gÿtirdi vÿ az bir
möddÿtÿ ÿn yaxøû øöøÿ÷i kimi øÿkli øÿrÿf lþvhÿsindÿn asûldû.
O, ÿlavÿ dÿ qalûb iølÿyirdi ki, hÿlÿ yanüûn vaxtû itirdiklÿrinin
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
647
ÿvÿzini qazana bilsin. Artûq yanûnda bostanû olan balaca bir
daxma almaq vÿ uøaqlarûn sonrakû tÿhsili haqqûnda da döøö-
nördölÿr. Möharibÿ baølayanda uøaqlarû on beø, on dþrd,
on ö÷ yaøûnda idilÿr. Tezliklÿ cÿbhÿ onlarûn qÿsÿbÿsinÿ
yaxûn laødû. Hakimiyyÿt, kimi bacarûrdû, øÿrqÿ kþ÷örördö vÿ
onla rûn qÿsÿbÿsini dÿ tam kþ÷örÿ bildilÿr.
Spiridonun taleyinin hÿr dþnÿmindÿ Nerjin ehtiyatlanûr,
gþzlÿyirdi ki, yenÿ bir oyun ÷ûxaracaq. Artûq ehtimal edirdi
ki, döøÿrgÿlÿrdÿn bezmiø Spiridon qalûb almanlarû gþzlÿyÿ
bilÿr. Yox! Èlk vaxtlar bu adam þzönö vÿtÿnpÿrvÿrlik roman-
larûnda olduüu kimi aparmûødû: nÿyi vardûsa, torpaüa bas-
dûr mûødû vÿ zavodun avadanlûüû vaqonlara yöklÿnÿn kimi ö÷
uøaüûnû vÿ arvadûnû fÿhlÿlÿrÿ verilmiø arabaya oturdaraq, “at
þzgÿnin, qam÷û þzgÿnin, qov getsin” deyib minlÿrlÿ baøqa
insanlar kimi Po÷epdÿn döz Kaluqaya kimi ÷ÿkilmiødi.
Lakin Kaluqa yaxûnlûüûnda nÿ isÿ qûrûldû, onlarûn axûnû
par÷alandû, artûq saylarû minlÿrlÿ yox, yözlÿrlÿ oldu, kiøilÿri
elÿ ilk hÿrbi komissarlûqdaca orduya aparmaq istÿdilÿr,
ailÿlÿrinÿ isÿ yollarûna davam etmÿyi tapøûrdûlar.
Spiridon baøa döødö ki, ailÿsindÿn ayrû döømÿli olacaq.
Döz hÿrÿkÿt etdiyinÿ azca da olsa øöbhÿ etmÿyÿrÿk, meøÿdÿ
hamûdan ayrûldû, cÿbhÿ xÿttinin gÿlib ke÷mÿsini gþzlÿdi –
artûq he÷ kÿsin yox, þzönönkö hesab etdiyi vÿ buna gþrÿ dÿ
qorumaüa ÷alûødûüû hÿmin o atla, hÿmin o arabada ailÿsini
geri, Kaluqadan Po÷epÿ gÿtirdi, þz kÿndinÿ qayûtdû vÿ boø
daxmalarûn birindÿ yerlÿødi. Ona dedilÿr: ke÷miø kolxoz
torpaqlarûndan nÿ qÿdÿr istÿyirsÿn gþtör vÿ becÿr. Spiridon
da torpaüû gþtördö, he÷ bir vicdan ÿzabû ÷ÿkmÿdÿn vÿ
möharibÿ haqqûnda mÿlumatlarû izlÿmÿdÿn ÿkib-becÿrmÿyÿ
baøladû. Lap ÿvvÿllÿr, nÿ kolxozlarûn, nÿ dÿ möharibÿnin
olmadûüû vaxtlarda iølÿdiyi kimi iølÿdi.
Partizanlar gÿlib ona deyirdilÿr: hazûrlaø, Spiridon, dþyöø-
mÿk lazûmdûr, yer øumlamaq yox.
– Kimsÿ øumla da mÿøüul olmalûdûr, – Spiridon cavab
verirdi.Torpaqdanayrûlûbgetmirdi.Partizanlûüaонуgöclÿ
648
qovurdular, Spiridon izah edirdi, bu he÷ dÿ elÿ deyildi ki,
guya, cavanlarûn, qocalarûn boüazlarûndan tikÿ ke÷mirdi,
hamû ÿlinÿ bû÷aq alûb almanlarûn östönÿ cummaq istÿyirdi.
Yox. Paraøötlÿ Moskvadan tÿlimat÷ûlar gþndÿrirdilÿr, onlar
da kÿndlilÿri hÿdÿ-qorxu ilÿ meøÿlÿrÿ ÷ÿkirdilÿr, ÷ûxûlmaz
vÿziyyÿtÿ salûrdûlar.
Partizanlar alman motosiklet÷isini þldörmÿk qÿrarûna
gÿldilÿr, þzö dÿ kÿnar bir yerdÿ yox, mÿhz kÿndin ortasûnda.
Onlar almanlarûn qoyduqlarû qaydadan da xÿbÿrdar idilÿr.
Almanlar dÿrhal gÿlib ÷ûxdûlar, hamûnû evlÿrindÿn ÷þlÿ qova-
raq, bötön kÿndi yandûrdûlar.
Spiridon yenÿ ÿmin oldu ki, almanlarla hesab ÷öröt mÿk
vaxtû ÷atûb. Marfanû uøaqlarû ilÿ qaynanasûnûn yanûna apardû vÿ
dÿrhal meøÿyÿ, partizanlarûn yanûna ÷ÿkildi. Spiridona avto-
mat, qumbara verdilÿr, o da vicdanla, torpaqda vÿ zavod da
iølÿdiyi kimi, dÿmir yolunun kÿnarlarûnda alman gþzÿt-
÷ilÿ rini vurmaüa, onlarûn yök karvanlarûnû ÿlÿ ke÷irmÿyÿ,
kþrpö lÿrin partladûlmasûnda partizanlara kþmÿk etmÿyÿ
baøladû. Bayram gönlÿrindÿ isÿ ailÿsinÿ dÿ baø ÷ÿkÿ bilirdi.
Cÿbhÿ isÿ qayûdûrdû. Hÿtta deyirdilÿr ki, bizimkilÿr
gÿlÿn kimi Spiridona partizan medalû da verÿcÿklÿr. Onlarûn
sovet ordusuna qÿbul olunacaüû da elan olunmuødu. Meøÿ
hÿyatlarûnûn sonu yaxûnlaøûrdû.
Marfanûn yaøadûüû kÿnddÿn almanlar bötön sakinlÿri
÷ûxarmûødûlar, bu xÿbÿri ona qa÷ûb gÿlmiø oülu gÿtirmiødi.
Dÿrhal, bizimkilÿrin gÿlib ÷ûxmasûnû gþzlÿmÿdÿn, he÷
kÿsÿ he÷ nÿ demÿdÿn Spiridon avtomatûnû vÿ iki patron
diskini atûb ailÿsinin dalûnca yollandû.
Þzönö birtÿhÿr axûna salaraq, ÿvvÿlki arabasûnda, ÿvvÿlki
atûnû qam÷ûlayaraq, yeni qÿbul etdiyi qÿrarûn dözgönlöyönÿ
hÿmiøÿki kimi ÿmin olaraq, adam dolu yollarla Po÷epdÿn
Slutska qÿdÿr addûmladû.
Nerjinÿ isÿ baøûnû tutub yûrüalanmaq qalûrdû.
– Ay-ay-ay! Bu nÿ mþcözÿdir, Spiridon Danilû÷, baø
verir? Bötön bunlarû mÿn beynimÿ necÿ yerlÿødirim? Sÿn
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
649
axû buzun östö ilÿ Kronøtadta getmisÿn, bizim ö÷ön sovet
hakimiyyÿti qurmusan, adamlarû kolxoza qovmusan...
– Bÿs sÿn necÿ, qurmamûsan?
Nerjin ÷aøûb qalûrdû. Qÿbul olunmuødu ki, sovet haki-
miyyÿtini atalarû qurublar, o vaxt, on yeddi-on sÿkkizdÿ,
bunu hamû tÿntÿnÿ ilÿ deyirdi, xösusi dÿyÿrlÿndirirdi.
Spiridonun dodaqlarûnda istehza sezildi:
– Sÿn qurmusan – fikir vermÿdin? – o ÿl ÷ÿkmirdi.
– Fikir vermÿdim, – Nerjin ö÷illik cÿbhÿ komandirliyi
dþvrönÿ bir dÿ nÿzÿr salaraq, pû÷ûldadû.
– Belÿ dÿ olur... ×ovdar sÿpirik, qanqal ÷ûxûr.
Sosial eksperimenti isÿ davam etdirmÿk lazûm idi. Ner-
jin yalnûz sual verirdi:
– Sonra nÿ oldu, Danilû÷?
Sonra nÿ oldu! ßlbÿttÿ, qa÷ûb meøÿdÿ gizlÿnÿ bilÿrdi,
hÿt ta bir dÿfÿ belÿ dÿ etmiødi, amma iøi bÿd gÿtirdi, qul-
durlara rast gÿldi, qûzûnû onlarûn ÿlindÿn göclÿ ala bildi. Bir dÿ
axûna qarûøûb getdi. Sonra döøöndö ki, daha ona inan ma ya-
caqlar, mötlÿq xatûrladacaqlar ki, partizanlara da ilk göndÿn
qoøulmayûb, sonradan da ki qa÷ûb. Nÿ olursa olsun deyib
Slutska kimi getdi. Orada kþ÷könlÿri vaqonlara mindirir,
Reyn vilayÿtinÿ kimi yemÿk talonlarû verirdilÿr. ßvvÿl øayiÿ
yayûldû ki, guya, uøaqlarla getmÿyÿ qoymayacaqlar vÿ Spi-
ridon vÿziyyÿtdÿn necÿ ÷ûxmaq barÿdÿ döøönmÿyÿ baøladû.
Ancaq hamûnû aparûrdûlar: o da atû vÿ arabanû ataraq ÷ûxûb
getdi. Maynts
1
yaxûnlûüûnda onu oülanlarû ilÿ birlikdÿ zavo-
da tÿyin etdilÿr, qûzûnû vÿ arvadûnû isÿ bauerlÿrin
2
yanûna
gþn dÿr dilÿr.
Zavodda iølÿdiklÿri vaxt bir dÿfÿ alman ustasû Spirido-
nun ki÷ik oülunu vurdu. Spiridon da ÷ox döøönmÿdÿn ÿlindÿ
balta yerindÿn atûldû vÿ ustanûn östönÿ qolaylandû. Alman
reyxinin qanunlarûna ÿsasÿn, ÿgÿr iø qanuna ÷atsaydû, bu
hÿrÿkÿtinÿ gþrÿ Spiridonu göllÿlÿnmÿ gþzlÿyirdi. Ancaq
1
Almaniyada øÿhÿr
2
Кÿndli (alm.)
650
ustanûn hirsi soyudu, qiyam÷ûnûn yanûna gÿlÿrÿk, Spirido-
nun sþzlÿrinÿ gþrÿ, dedi:
– Mÿn þzöm dÿ faterÿm. Mÿn sÿni ferøteye.
Mödiriyyÿtÿ mÿlumat vermÿdi! Tezliklÿ Spiridon bildi
ki, usta elÿ hÿmin sÿhÿr oülunun Rusiyada hÿlak olmasû
xÿbÿrini alûbmûø.
×ox øeylÿr gþrmöø, bþyörlÿrindÿ salamat yer olmayan
Spiridon reynli ustanû xatûrlayaraq, qolu ilÿ gþz yaølarûnû
silir vÿ bundan he÷ bir utanc duymurdu:
– Bundan sonra mÿn daha almanlara hirslÿnmirÿm.
Evimi yandûrmaqlarûnû, mÿnÿ etdiklÿri bötön pisliklÿri bu
fater yaddaøûmdan sildi. Bir insan kimi mÿni baøa döødö
axû! – Bu da alman...
Lakin sþylÿnilÿn hadisÿ bu tÿrs körÿn kÿndlinin haq lû lû-
üû na olan ÿminliyini sarsûtmûø nadir, olduqca nadir hal lar dan
biri idi. Bötön aüûr illÿr boyu, taleyin bötön amansûz dþnÿm-
lÿ rin dÿ qÿrar vermÿ anlarûnda Spiridonun qÿtiyyÿtinÿ he÷ nÿ
tÿsir edÿ bilmÿmiødi. Þz göndÿlik metodikasû ilÿ Spiri don
Mon te nin vÿ Øarronun ÿn yaxøû sÿhifÿlÿrini tÿkzib edirdi.
Spiridon Yeqorovun insan ruhunun vÿ cÿmiyyÿtin ÿn
ali yaøantûlarûnû dÿrk etmÿk baxûmûndan dÿhøÿtli dÿrÿcÿdÿ
avam olmasûna baxmayaraq, onun hÿrÿkÿtlÿri vÿ qÿrarlarû
davamlû gþzöa÷ûqlûqla fÿrqlÿnirdi. ßgÿr tÿsadöfÿn þyrÿnmiø
olsaydû ki, kÿndin bötön itlÿrini almanlar þldöröblÿr, belÿ
øeylÿr dÿ olmuødu, yenÿ dÿ inÿyin kÿsilmiø baøûnû sakitcÿ
qarûn östönÿ qoyardû ki, bunu baøqa vaxt he÷ bir vÿchlÿ
etmÿzdi. He÷ bir vaxt nÿ coürafiyanû, nÿ dÿ alman dilini
þyrÿn mÿmiø olsa da, Elzasda sÿngÿr qazarkÿn baølarûnûn
östönö almûø bÿladan qurtarmaq ö÷ön bþyök oülunu
gþtöröb qa÷mûødû, he÷ kÿsdÿn soruømadan, almanca yazû-
larû oxu madan, göndözlÿr gizlÿnÿrÿk, gecÿlÿr isÿ tanûmadûüû
yerlÿr dÿn ke÷ÿrÿk, doxsan kilometrlik yolu qÿt etmiø vÿ döz
Maynts yaxûn lûüûna, arvadûnûn iølÿdiyi bauerin evinÿ gÿlib
÷ûxmûø, amerikalûlar gÿlÿnÿ kimi ailÿsi ilÿ birgÿ baüda qazûl-
mûø bunkerdÿ oturmuødu.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
651
Hissi qavrayûøûn hÿqiqiliyi meyarlarû ilÿ, idrakûmûzûn
þzöndÿ øeylÿrÿ adekvatlûüû ilÿ baülû ÿbÿdi suallar Spiridonu
he÷ vaxt narahat etmÿmiødi. O ÿmin idi ki, hÿr øeyi sÿhvsiz
gþrör, eøidir, duyur vÿ baøa döøör.
Lÿyaqÿt haqqûnda tÿlimlÿ baülû da Spiridonda hÿr øey adi
vÿ yerinÿ tam uyüun idi. O, he÷ vaxt bþhtan atmamûødû. He÷
vaxt yalandan øahidlik etmÿmiødi. Yalnûz ehtiyac yarananda
sþyöø sþyördö. Ancaq möharibÿdÿ adam þldörmöødö.
Ancaq istÿdiyi qûza gþrÿ dava etmiødi. He÷ bir insandan bircÿ
qûrûq par÷a, bircÿ ÷þrÿk qûrûntûsû da oüurlaya bilmÿzdi, lakin
imkan döøÿn kimi sakit bir ÿminliklÿ dþvlÿtdÿn oüurlayûrdû.
Evlÿnmÿzdÿn qabaq arvadlarûn dalûnca döømÿyinÿ gÿlÿndÿ
isÿ, – döøöncÿlÿrimizÿ hakim kÿsilmiø Aleksandr Puøkin dÿ
boynuna alûrdû ki, bötön ehkamlardan onun ö÷ön ÿn aüûr
olanû “Yaxûnûnûn arvadûnû istÿmÿ” ehkamûdûr.
Èndi, ÿlli yaøa ÷atmûø dustaq, demÿk olar ki, kor, burada,
hÿbsxanada þlmÿyÿ mÿhkum edilmiø Spiridon nÿ möqÿd-
dÿsliyÿ can atmûr, nÿ ruhdan döømör, nÿ peøman÷ûlûq ÷ÿk-
mir, nÿ dÿ (döøÿrgÿ dili ilÿ desÿk) islah olunmaq istÿ mirdi:
bununla belÿ, hÿr gön söpörgÿsini gþtörör, gön ÷ûxan dan
gön batana kimi sÿylÿ hÿyÿti söpörör vÿ bununla da komen-
dant vÿ ÿmÿliyyat mövÿkkili qarøûsûnda hÿyatûnû qoruyurdu.
Hakimiyyÿt necÿ olsa da Spiridon hakimiyyÿtlÿ he÷ vaxt
döz gÿlmirdi.
Spiridonun sevdiyi bircÿ øey vardû – torpaq.
Spiridonun bircÿ øeyi vardû – ailÿsi.
O, göndÿlik hÿyatda iølÿnmÿyÿn “vÿtÿn”, “din”, “sosia-
lizm” sþzlÿri ilÿ ömumiyyÿtlÿ, tanûø deyildi; onun qulaqlarû bu
sþzlÿr ö÷ön baülû olurdu, bu sþzlÿri demÿyÿ dili dþn mördö.
Onun vÿtÿni ailÿsi idi.
Onun dini ailÿsi idi.
Onun sosializmi dÿ ailÿsi idi.
Èdrak, xeyir vÿ ÿbÿdilik tÿbliü edÿn, Spiridonu allah-
laø dû ran bötön yazû÷ûlarû vÿ natiqlÿri, keøiølÿri, sosial-
demokratlarû, azad tÿøviqat÷ûlarû, aü mölkÿdarlarû vÿ qûrmûzû
652
sÿdrlÿri, bir sþzlÿ, bötön þmrö boyu onunla mÿøüul olmaq
istÿmiø hÿr kÿsi Spiridon qeyzlÿ baøûndan edirdi:
– Bÿlkÿ... gedÿsiniz?!
Dostları ilə paylaş: |