70
Ènnokenti, Dotnara ilÿ birgÿ taksidÿ evÿ qayûdanda artûq
gecÿ yarûsûndan ke÷miødi.
Boøalmûø kö÷ÿlÿrÿ evlÿrin gþröntölÿrini aüardan, hÿr
tÿrÿfÿ sökut vÿ yuxu yayan qar yaüûrdû. Bu gön qaynata-
sûnûn evindÿ arvadûnûn gþzlÿnilmÿz itaÿtkarlûüûndan doü muø
mehribanlûq hissi indi dÿ, baøqalarûnûn gþzlÿrindÿn uzaq-
da da ke÷mÿmiødi. Dotti ara vermÿdÿn bugönkö mÿc li sin
iøti rak ÷ûlarûndan, Klaranûn ÿrÿ verilmÿsi ilÿ baülû ÷ÿtinlik-
lÿrdÿn, ömid lÿrdÿn danûøûrdû, – Ènnokenti ona sÿmimiyyÿtlÿ
qulaq asûrdû.
672
O dincÿlirdi. Son gönlÿrin he÷ bir höduda sûümayan
gÿrginliyindÿn dincÿlirdi vÿ nÿ ö÷önsÿ þzönö bu sevdiyi,
bezdiyi, lÿnÿtlÿdiyi, atdûüû, ona xÿyanÿt etmiø, bötön bunlara
baxmayaraq da ondan ayrûlmaz, hÿyatû boyu ona yol yoldaøû
olmuø bu qadûnla hiss etdiyindÿn yaxøû he÷ kÿslÿ hiss
etmirdi.
Döøönmÿdÿn arvadûnûn ÷iyinlÿrini qucaqladû.
Belÿcÿ gedirdilÿr.
Þzönön rÿdd etdiyi bu qadûnûn tÿmaslarû indi onun
qÿl bindÿ xoø gþynÿrti yaradûrdû. Gþzlÿrini ÿyib ona baxdû.
Onun dodaqlarûna baxdû. Yeganÿ, qovuømanûn uzadûla, uza-
dûla, uzadûla bilinÿcÿyi, he÷ vaxt doymadûüû dodaqlarûna.
Ènno ken ti nin ÷ox nadir hallarda belÿ olduüunu, demÿk
olar ki, bunun he÷ vaxt olmadûüûnû da bilmÿyÿ imkanlarû
olmuø du. Onun imkanû olmuødu ki, istÿdiyi keyfiyyÿtlÿrin
hamû sûnûn bir qadûn da cÿmlÿnmÿsinin mömkönsözlöyönö
anlasûn. Möx tÿlif qadûnlarûn dodaqlarûnû, sa÷larûnû, ÷iyin-
lÿ rini, dÿrisini vÿ baøqa bir ÷ox øeylÿrini bir yerÿ yûümaq
lazûm gÿlirdi, tÿbiÿt isÿ bunu etmÿk istÿmirdi. Bir dÿ ruhi
÷ûr pûn tû larûnû, mÿnÿviyyatlarûnû, aüûllarûnû vÿ adÿtlÿri.
Ona hÿr øeyin verilmÿdiyini Dottiyÿ baüûølamaq olardû.
He÷ kÿsdÿ hÿr øey olmur. Onda olan da az deyil.
Birdÿn aülûna bir fikir gÿldi: ÿgÿr bu qadûn he÷ vaxt onun
arvadû, mÿøuqÿsi olmasaydû, a÷ûq-a÷ûüûna onunku olma-
saydû, onu avtomobildÿ belÿcÿ qucaqlasaydû, o da itaÿt kar-
lûqla evinÿ getsÿydi – onda bu qadûna qarøû nÿ hiss edÿrdi?
Onda bu qadûnû baøqa ÿllÿrdÿ, ÷ox ÿllÿrdÿ olduüuna gþrÿ
niyÿ gönahlandûrmazdû? ßgÿr bu qadûn onun arvadûdûrsa –
bu tÿhqirdirmi?
Ènnokentinin daxilindÿ vÿhøi, mÿnfur bir duyüu da
olurdu: belÿ olanda arvadû onu daha ÷ox þzönÿ cÿlb edirdi.
Bunu indi dÿ hiss etdi.
Vÿ ÿlini ÷ÿkdi.
ßlbÿttÿ, hÿr halda, onun dalûnca döødöklÿrini, indi evdÿ
ona pusqu qurulduüunu döøönmÿkdÿn belÿ daha rahat idi.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
673
Pillÿkÿnöstö meydan÷ada. Bÿlkÿ dÿ, mÿnzilin i÷indÿ, onlar
ö÷ön qapûnû a÷maq, i÷ÿri girmÿk ÷ÿtin deyildi.
O hÿtta aydûn tÿsÿvvör dÿ etdi: mÿhz belÿdir! Artûq
mÿnzildÿ gizlÿnib onu gþzlÿyirlÿr. Qapûnû a÷an kimi þzlÿrini
otaqlardan dÿhlizÿ atacaq vÿ onu tutacaqlar.
Arxa oturacaqda he÷ nÿdÿn xÿbÿri olmayan Dottini
qucaqlayûb oturduüu bu dÿqiqÿlÿr, bÿlkÿ dÿ, onun azad
hÿya tûnûn son dÿqiqÿlÿri idi.
Bÿlkÿ, ona bÿzi øeylÿri demÿk vaxtû ÷atmûødû?
Arvadûnû kÿdÿrlÿ, hÿtta nÿvaziølÿ sözdö, – Dotti dÿ bu
baxûøû dÿrhal qÿbul etdi, onun öst dodaüû olduqca xoø bir
tÿrzdÿ, maral dodaüû kimi sÿyridi...
Èki-ö÷ sþzlÿ ona nÿ deyÿ bilÿrdi – hÿtta taksi söröcösö
olmasaydû, onunla hesablaøandan sonra belÿ? Deyÿcÿkdi
ki, vÿtÿnlÿ hþkumÿti qarûøûq salmaq olmaz?.. Bu cör fþvqÿl-
bÿøÿr silahû azüûn rejimin ÿlinÿ vermÿk olmaz? Bizim þlkÿ-
mizÿ hÿrbi qödrÿt, ömumiyyÿtlÿ, lazûm deyil – yalnûz bu
halda yaøaya bilÿrik?
Bunu hakimiyyÿtdÿ olanlarûn he÷ biri baøa döømÿz. Aka-
demiklÿr dÿ baøa döømÿzlÿr! Xösusilÿ dÿ bu bombanûn özÿ-
rindÿ cûzma-qara edÿnlÿr. Bÿzÿnib-dözÿnmiø vÿ pal-pal tara
hÿris diplomat arvadû nÿ baøa döøÿ bilÿrdi ki?
Bir dÿ þzönÿ Dottinin bir yþndÿmsiz vÿrdiøini – sÿmimi
sþhbÿti yersiz, yanlûø, qaba bir iradla pozmaq vÿrdiøini xatûr-
latdû. Onda incÿlik yoxdur, he÷ vaxt olmamûødûr – insan
þzön dÿ he÷ vaxt olmamûø bir øeyi necÿ bilÿ bilÿr axû?..
Liftlÿ qalxarkÿn arvadûnûn özönÿ baxûrdû. Meydan÷ada
da he÷ nÿ demÿdi. A÷arûn biri ilÿ qûfûlû a÷dû, ingilis qûfûlûnû,
sþvq-tÿbii ilÿ ÷ÿkildi, arvadûnû qabaüa buraxdû: belÿ ÷ûxûrdû
ki, onu tÿlÿyÿ gþndÿrirdi! Bÿlkÿ dÿ, onu birinci tutsalar
daha yaxøûdûr? O he÷ nÿ itirmir, þzö isÿ gþrÿcÿk vÿ ... – yox,
qa÷mayacaq, amma ÿlavÿ beø saniyÿ döøönÿcÿk!..
Dotti i÷ÿri girdi, iøûüû yandûrdû.
He÷ kÿs östlÿrinÿ atûlmadû. Yad øinellÿr asûlmamûødû.
Dþøÿmÿdÿ sÿliqÿsiz izlÿr yox idi.
674
Bu hÿlÿ he÷ nÿyi söbut etmirdi. Hÿlÿ otaqlarûn hamûsûna
baxmaq lazûmdûr.
Artûq örÿyi deyirdi ki, he÷ kÿs yoxdur! Èndi isÿ rÿzÿni
÷ÿkmÿli, ikincini dÿ! He÷ bir halda qapûnû a÷mamalû!
Yatûblar, yoxdurlar...
Hÿlim tÿhlökÿsizlik aüuøunu ona a÷ûrdû.
Tÿhlökÿsizliyindÿ vÿ sevincindÿ Dotti dÿ iøtirak edirdi.
O, minnÿtdarlûq hissi ilÿ arvadûna paltosunu soyunmaüa
kþmÿk etdi.
Arvadûbaøûnûelÿÿydiki,boynunuнdalû,sa÷larûnûnÿla-
hiddÿ naxûøû gþröndö, birdÿn tþvbÿ edirmiø kimi aydûn sÿslÿ
dedi:
– Dþy mÿni. Mujiklÿr arvadlarûnû dþyÿn kimi... Yaxøûca dþy.
Gþzlÿrini geniø a÷araq ona baxdû. Dotti zarafat etmirdi.
Özöndÿ aülamaq ifadÿsi yaranmûødû, yalnûz ona xas bir ifa-
dÿ: Dotti baøqa qadûnlar kimi sÿrbÿst axûnla aülamûrdû, onun
gþzlÿri bircÿ dÿfÿ yaøarûrdû vÿ dÿrhal da quruyurdu, lap ÷ox,
zölmÿt boøluüa qÿdÿr quruyurdu.
Ènnokenti isÿ mujik deyildi. Arvadûnû dþymÿyÿ hazûr
deyildi. Bunun mömkönlöyö barÿdÿ he÷ döøönmördö.
ßlini onun ÷iyninÿ qoydu:
– Sÿn niyÿ belÿ qaba olursan?
– Mÿni ÷ox aürûdanda qaba oluram. Baøqasûnû da aürû-
dûram vÿ onun dalûnda gizlÿnirÿm. Dþy mÿni.
Belÿcÿ, kþmÿksiz durdular.
– Dönÿn vÿ bu gön mÿnÿ elÿ ÷ÿtindir, elÿ aüûrdûr...
– Ènno kenti øikayÿtlÿndi.
– Bilirÿm, – artûq peøman÷ûlûqdan hþkmÿ ke÷ÿn Dotti
øirÿli, øirÿli dodaqlarû ilÿ pû÷ûldadû.
– Mÿn sÿni sakitlÿødirÿrÿm.
– ×ÿtin, – ÿri qÿtiyyÿtsizliklÿ gölömsöndö. – Bu sÿnin
ixti ya rûnda deyil.
– Hÿr øey mÿnim ixtiyarûmdadûr, – Dotti cingildÿyÿn
sÿslÿ inandûrmaüa baøladû vÿ Ènnokenti dÿ inandû. – ßgÿr sÿni
sakitlÿødirÿ bilmÿyÿcÿyÿmsÿ, mÿhÿbbÿtim nÿyÿ gÿrÿkdir?
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
675
Ènnokenti artûq onun dodaqlarûna qÿrq olmuødu, ÷ox
sevdiyi ke÷miøÿ qayûdûrdû.
Örÿyindÿki tÿhlökÿ sûxûntûsû baøqa, øirin bir sûxûntûya
ke÷irdi.
Onlar ayrûlmadan, pusqu axtarmaüû unudaraq, otaqlarû
ke÷dilÿr.
Artûq doüma kainatûna qÿrq olmuø Ènnokenti daha öøö-
mördö. Dotti onu börömöødö.
71
Øaraøka, nÿhayÿt ki, yatdû.
Gþy lampalarûn iøûüûnda özlÿrini yastûüa sûxaraq vÿ ya da
baølarûnû yastûüa sþykÿyÿrÿk yatan iki yöz sÿksÿn dustaqdan
kimi sÿssiz nÿfÿs alûr, kimi bezdirici sÿslÿ xoruldayûr, kimi
isÿ qûzûnmaq ö÷ön bözöøÿrÿk, ya da istidÿn östönö a÷araq,
rabitÿsiz sþzlÿr danûøûr, qûøqûrûrdû. Binanûn iki mÿrtÿbÿsin-
dÿ ikimÿrtÿbÿli ÷arpayûlarda yatmûø dustaqlardan yaølûlar
doü ma la rûnû, cavanlar qadûnlarû, kimi dÿ itirdiyini yuxuda
gþrör dö. Bÿzilÿrinin yuxusuna qatarlar, bÿzilÿrinin yuxu-
su na kilsÿ, bÿzilÿrinin dÿ yuxusuna þzlÿrini möhakimÿ
etmiø hakim lÿr girirdi. Yuxular möxtÿlif idi, amma onlarûn
he÷ birin dÿ yuxu gþrÿnlÿr mÿhbus olduqlarûnû yadlarûndan
÷ûxar mûr dû lar vÿ ÿgÿr yuxuda yaøûl ÷ÿmÿndÿ ya da øÿhÿrdÿ
gÿzi øir di lÿr sÿ, demÿli, nÿ isÿ baø vermiødi, onlar hÿbsdÿn
qa÷ mûødûlar, indi onlarûn izinÿ döømöødölÿr. Lonqfellonun
“Mÿhbusun yuxusu”nda tÿsvir etdiyi xoøbÿxt unutqanlûq
onlara möyÿssÿr olmurdu. Haqsûz hÿbsin vÿ on-on iki
illik mÿhkumluüun sarsûntûsû, qarovul itlÿrinin höröømÿsi,
möha fizÿ÷i ÷ÿkiclÿri vÿ döøÿrgÿ zÿnginin cingiltisi hÿyatûn
bötön qatlarûndan, bötön ikincidÿrÿcÿli vÿ hÿtta ÿzÿli ins-
tinktlÿrdÿn ke÷ÿrÿk onlarûn iliklÿrinÿ iølÿmiødi, belÿ ki,
yatmûø mÿhbus ÿvvÿl hÿbsxanada olduüunu yadûnda saxla-
yûr, bundan sonra yanmaüûnû vÿ töstönö duyur, bundan
sonra yanüûn baøladûüûnû dÿrk edir vÿ yerindÿn sû÷rayûr.
676
Rötbÿsindÿn mÿhrum edilmiø Mamurin tÿk adamlûq ota-
üûnda yatûrdû. Nÿzarÿt÷ilÿrin istirahÿtdÿ olan nþvbÿsi dÿ yatûr-
dû. Onlarla birgÿ nþvbÿ ÷ÿkÿn nÿzarÿt÷ilÿr dÿ yatûrdûlar. Tibb
mÿn tÿ qÿ sindÿki nþvbÿt÷i feldøer qadûn da axøam kvad rat bûülû
ley te nanta möqavimÿt gþstÿrsÿ dÿ, indi onunla dar diva nûn
östön dÿ yatmûødû. Vÿ nÿhayÿt, özönÿ dÿmir ÷ÿkil miø qapû nûn
yanûn dakû ÿsas pillÿkÿnöstö meydan÷adakû bÿstÿ boy nÿza-
rÿt÷i dÿ he÷ kÿsin onu yoxlamadûüûnû gþrÿn dÿn, bir-iki dÿfÿ
tele fonla zum mer gþndÿrÿndÿn sonra arxa yûn laøaraq, daha
bala ca pÿncÿrÿdÿn xösusi hÿbs xana nûn dÿh li zi nÿ bax mûr vÿ
baøûnû dolab÷anûn östönÿ qoyub oturduüu yerdÿcÿ yatûrdû.
Marfinoda hÿbsxana qanunlarûnûn donuqlaødûüû bu anû
gþzlÿyÿn iki yöz sÿksÿn birinci dustaq gecÿnin bir vaxtûnda
iøûqdan gþzlÿrini qûyûb ÷ÿkmÿlÿri ilÿ yerÿ tþkölmöø papiros
kþtöklÿrini basa-basa sakitcÿ yarûmdairÿvi otaqdan ÷ûxdû.
O, ÷ÿkmÿlÿrini birtÿhÿr, patavasûz ayaüûna ke÷irmiødi, alt
pal tarûnûn östöndÿn ÷iyinlÿrinÿ özölöb haldan döømöø cÿb-
hÿ÷i øineli atmûødû. Qara saqqalû pûrtlaømûødû, seyrÿk sa÷ larû
ÿmgÿ yindÿn möxtÿlif tÿrÿflÿrÿ tþkölmöødö, özöndÿ izti rab
ifadÿsi vardû.
Yatmaq ö÷ön etdiyi bötön cÿhdlÿri hÿdÿr getmiødi.
Yerin dÿn durub gÿziømÿk ö÷ön dÿhlizÿ ÷ûxmûødû. Bu ösuldan
artûq birinci dÿfÿ deyildi ki, istifadÿ edirdi: gÿziøÿrkÿn onun
ÿsÿb lÿri sakitlÿøir, gicgahûnû yandûrûb-yaxan vÿ ciyÿrini doü-
rayan aürûlar azalûrdû.
Gÿzintiyÿ hÿvÿssiz ÷ûxmûødû, hÿmiøÿki adÿtinÿ sadiq qala-
raq, þzö ilÿ bir cöt kitab da gþtörmöødö vÿ onlardan biri nin
arasûna “Mölki Mÿbÿdlÿr Layihÿsi”nin ÿlyazma-qara la ma sûnû
vÿ ucu pis yonulmuø karandaø da qoymuødu. Bötön bunlarû,
bunlardan da ÿlavÿ yöngöl tötön qutusunu vÿ trub ka sûnû kirli
masanûn östönÿ qoyan Rubin øinelini ÿllÿri ilÿ saxlaya raq,
aram addûmlarla dÿhlizdÿ var-gÿl etmÿyÿ baøladû.
O baøa döøördö ki, hÿbsdÿ he÷ kÿsin gönö xoø ke÷-
mir – nÿ he÷ nÿyÿ gþrÿ tutulanlarûn, nÿ dÿ döømÿn olub
döømÿnlÿri tÿrÿfindÿn tutulanlarûn. Þz vÿziyyÿtini isÿ (bir
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
677
dÿ Abramsonun vÿziyyÿtini) o aristotelsayaüû faciÿvi hesab
edirdi. Rubinÿ zÿrbÿni hÿr øeydÿn ÷ox sevdiyi ÿllÿr vur muø-
du. Hÿr øeyÿ biganÿ vÿ quru adamlar onu ömumi iøi lazûm
olandan ÷ox sevdiyinÿ gþrÿ tutdurmuødular. Faciÿvi bir zid-
diyyÿt özrÿ þz hÿrÿkÿtlÿri ilÿ o, hÿr gön tamamilÿ doüru,
mötÿrÿqqi bir qanunu ifadÿ edÿn hÿbsxana zabitlÿrinÿ,
hÿbs xana nÿzarÿt÷ilÿrinÿ qarøû durmalû olurdu. Hÿbsxana
yol daø larû isÿ ÿksinÿ, ona he÷ yoldaø da deyildilÿr vÿ bötön
kame ra larda ona irad tutur, sþyör vÿ az qala, didirdilÿr –
bötön bun lar ancaq ona gþrÿ belÿ idi ki, baøqa dustaqlar
ancaq þz dÿrd lÿrini gþrör vÿ bþyök Qanunauyüunluüu
gþr mÿk istÿ mir dilÿr. Onlar Rubinlÿ hÿqiqÿt naminÿ þcÿø-
mir di lÿr, þzlÿrini hÿbsdÿ saxlayanlarûn heyfini ondan ÷ûx-
maüa ÷alûøûrdûlar. Bu adamlar hÿr belÿ tutaømanûn Rubin dÿ
iyrÿnclik hissi yaratdûüûna mÿhÿl qoymur, onu gþzöm ÷ûx-
dûya salûrdûlar. O isÿ hÿr bir kamerada, hÿr bir yeni gþröø
vaxtû, hÿr bir möbahisÿdÿ tökÿnmÿz qövvÿ ilÿ, tÿhqirlÿrÿ
hÿqa rÿtlÿ baxaraq söbut edirdi ki, bþyök rÿqÿmlÿr sÿviy-
yÿ sindÿ vÿ ÿsas axûnda hÿr øey lazûm olduüu kimi gedir,
sÿnaye ÷i÷ÿklÿnir, kÿnd tÿsÿrröfatûnda bolluq yaranûr, elm
qaynayûb daøûr, mÿdÿniyyÿt gþy qurøaüû kimi bÿrq vurur.
Vÿ hÿr bir kamera, hÿr bir belÿ möbahisÿ Rubinin tÿkbaøû-
na sosia lizmi mödafiÿ edÿ bilÿcÿyi cÿbhÿnin bir hissÿsi idi.
Onun rÿqiblÿri ÿksÿr hallarda kameralarda sayca ÷ox
olma larûnû elÿ qÿlÿmÿ verirdilÿr ki, guya, xalq onlardûr, Rubin
kimi lÿri isÿ tÿk-tÿk adamlardûrlar. Rubin isÿ bilirdi ki, bu
yalan dûr! Xalq hÿbsxanadan vÿ tikanlû mÿftillÿrdÿn qûraqda idi.
Xalq Berlini almûødû, Elbada amerikalûlarla gþröømöødö, xalq
tÿrxis vaqonlarûnda qÿrbdÿn øÿrqÿ qayûdûrdû, DneproSES-i
dir ÷ÿlt mÿk, Donbasû canlandûrmaq, Stalinqradû yenidÿn tik-
mÿk ö÷ön gedirdi. Milyonlarla vÿhdÿt hissi Rubinÿ onlarla
ada ma qarøû qapalû kamera möbarizÿsindÿ göc verirdi.
Rubin dÿmir qapûnûn øöøÿ pÿncÿrÿsini dþyÿclÿdi – bir,
iki dÿfÿ, ö÷öncö dÿfÿ isÿ lap bÿrkdÿn. Ö÷öncö dÿfÿdÿn sonra
yuxulu nÿzarÿt÷inin sifÿti gþzlöyÿ yaxûnlaødû.
678
–Mÿnimhalûmpislÿøib,–Rubindedi.–Дÿrmanlazûm-
dûr. Feldøerin yanûna aparûn.
Nÿzarÿt÷i fikrÿ getdi.
– Yaxøû, zÿng edÿrÿm.
Rubin gÿziømÿyinÿ davam etdi.
O, ömumilikdÿ faciÿvi sima idi.
O, hÿbsxana kandarûnû indi burada yatanlarûn hamûsûn-
dan tez ke÷miødi.
Lyovkanûn pÿrÿstiø etdiyi bþyök ÿmisi oülu ona mÿtbÿÿ
øriftini gizlÿtmÿyi tapøûrdû. Lyovka da bu iøÿ hÿvÿslÿ giriødi.
Lakin þzönö qonøu oülanûn diqqÿtindÿn qoruya bilmÿdi.
Hÿmin o oülan da Lyovkanû satdû. Lyovka ÿmisi oülunun
adûnû vermÿdi – þzöndÿn qondardû ki, guya, ørifti pillÿkÿnin
altûn dan tapûb.
Xarkov daxili hÿbsxanasûnûn tÿkadamlûq kamerasû da
iyirmi il bundan ÿvvÿl Rubinÿ mÿhz bu cör, indi dÿhlizindÿ
gÿziødiyi hÿbsxana kimi gþröndö.
Daxili hÿbsxana Amerika nömunÿsi ÿsasûnda tikilmiødi,
÷oxmÿrtÿbÿli, hÿr mÿrtÿbÿsindÿ dÿmir ke÷idlÿri vÿ pillÿ-
kÿnlÿri olan östö a÷ûq quyunu xatûrladûrdû. Quyunun dibindÿ
isÿ ÿlindÿ balaca bayraqlar tutan tÿnzimlÿyici dururdu.
Èstÿnilÿn sÿs hÿbsxanada uüultu yaradûrdû. Lyovka eøidirdi
ki, kimisÿ pillÿkÿnlÿ söröyörlÿr: birdÿn tökörpÿrdici qûøqûrtû
hÿbsxananû sarsûdûr:
– Yoldaølar! Soyuq karserdÿn sizÿ salam olsun! Rÿdd
olsun Stalin cÿlladlarû!
Onu dþyörlÿr (yumøaq ÿtÿ dÿyÿn zÿrbÿlÿrin xösusi
bir sÿsi olur!), aüzûnû tuturlar, qûøqûrtûsû qûrûq-qûrûq gÿlir vÿ
kÿsilir, amma ö÷ yöz tÿkadamlûq kameranûn ö÷ yöz mÿh-
busu artûq qapûlarûna tÿrÿf cumub onlarû dþyÿclÿyir vÿ var
göclÿri ilÿ qûøqûrûrdûlar:
– Rÿdd olsun qanlû kþpÿklÿr!
– Fÿhlÿ qanûna susamûsûnûz?
– Yenÿ ÷arû boynumuza ÷ûxardûrsûnûz?
– Yaøasûn leninizm!..
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
679
Vÿ birdÿn hansûsa kameralardan qÿzÿbli sÿslÿr oxumaüa
baølayûr:
Qalx, ey lÿnÿtlÿ damьalanmûø...
Artûq bötön gþzÿgþrönmÿz dustaq kötlÿsi bir nÿfÿr kimi
oxuyur:
Bu bizim son vÿ
Qÿti dþyцøцmцz olacaq!..
Yÿqin, oxuyanlardan ÷oxunun gþzlÿri Lyovkanûn gþzlÿri
kimi sevincdÿn yaøarmûødû.
Hÿbsxana qurdalanmûø arû pÿtÿyi kimi uüuldayûrdû. Qöd-
rÿtli proletar himni qarøûsûnda qorxuya döømöø nÿza rÿt ÷i lÿ-
rin ki÷icik dÿstÿsi ÿllÿrindÿ a÷ar pillÿkÿnlÿrin östöndÿ dÿh-
øÿt dÿn donub-qalmûødû...
Gicgahûndakû göclö aürû dalüalarû sakitlÿømÿk bilmirdi.
Qabûrüalarû altûndan saü bþyrönö, sanki, nÿ isÿ cûrûb daüût-
maq istÿyirdi.
Rubin tÿkrar gþzlöyö dþyÿclÿdi. Èkinci dÿfÿdÿn sonra elÿ
hÿmin nÿzarÿt÷inin yuxulu sifÿti gþröndö. Øöøÿli ÷ÿr÷ivÿni
kÿnara ÷ÿkÿn nÿzarÿt÷i donquldandû:
– Zÿng etmiøÿm. Cavab vermirlÿr.
Vÿ ÷ÿr÷ivÿni ÷ÿkmÿk istÿdi, lakin Rubin buna imkan
vermÿdi, ÿli ilÿ ÷ÿr÷ivÿni tutub saxladû:
– Onda gedin ayaüûnûzla! – iztirablû bir ÿsÿbiliklÿ onun
östönÿ qûøqûrdû. – Mÿnim halûm pisdir, baøa döøörsönöz?
Mÿn yata bilmirÿm! Feldøeri ÷aüûrûn!
– Yaxøû, – nÿzarÿt÷i razûlaødû.
Vÿ gþzlöyö baüladû.
Rubin östö töpörcÿklÿ þrtölmöø, zibillÿ dolu, papiros
iyi verÿn dÿhliz boyu tÿzÿdÿn gÿziømÿyÿ baøladû, lakin onun
gÿziø mÿyindÿn gecÿnin axarû dÿyiømirdi.
Hÿmiøÿ fÿxrlÿ xatûrladûüû, iki hÿftÿ tÿkadamlûq kamerada
oturmaüû vÿ sonradan bötön anketlÿrindÿ vÿ bötön hÿyatû boyu
tÿkrarlanacaq, indi dÿ onun hþkmönö aüûrlaødûrmûø Xarkov
680
daxili hÿbsxanasû gþröntölÿrinin dalûnca yaddaøûn da baøqa,
hamûdan gizlÿdilÿn, yandûrûcû xatirÿlÿr oyanmaüa baøladû.
...Bir dÿfÿ onu Traktor zavodunun partiya kabinetinÿ
÷aüûr dûlar. Lyova þzönö zavodun yaradûcûlarûndan biri hesab
edirdi: o, zavodun ÷oxtirajlû qÿzetinin redaksiyasûnda iølÿ yirdi.
Sexlÿri gÿzir, gÿnclÿri ruhlandûrûr, yaølû fÿhlÿlÿri hÿvÿs lÿn dir-
mÿ yÿ ÷alûøûr, divarlara briqadalarûn uüurlarû, irÿli atû lan addûm-
lar vÿ sÿhlÿnkarlûq hallarû ilÿ baülû “Øimøÿk”lÿr yapûødûrûrdû.
ßynindÿ sadÿ fÿhlÿ kþynÿyi olan iyirmi yaølû gÿnc parti-
ya kabinetinÿ cörÿtlÿ girdi. Bir dÿfÿ o, Ukrayna MK kati-
bi nin dÿ kabinetinÿ belÿcÿ girmiø, sadÿcÿ, “Salam, yoldaø
Postû øev!” deyÿrÿk þzö dÿ birinci ÿl uzatmûødû. Burada da
belÿcÿ hÿrÿkÿt etdi: kabinetdÿki qûrx yaølarûnda, sa÷û kÿsik,
baøûnda qûrmûzû lÿ÷ÿyi olan qadûna möraciÿtlÿ dedi:
– Salam, yoldaø Paxtina! Mÿni ÷aüûrmûsan?
– Salam, yoldaø Rubin, – qadûn onun ÿlini sûxdû. – Otur.
O oturdu.
Kabinetdÿ ö÷öncö bir nÿfÿr – boynu qalstuklu, ÿynindÿ
kostyum, ayaqlarûnda sarû botinka, fÿhlÿyÿ oxøamayan bir
tip dÿ vardû. Bir qûraqda oturmuødu vÿ i÷ÿri girÿnÿ fikir
vermÿdÿn kaüûzlarûnû gþzdÿn ke÷irirdi.
Partiya komitÿsi katibinin kabineti tþvbÿ höcrÿsi kimi
ciddi idi, hÿr øey parlaq-qûrmûzû vÿ iøgözar qara rÿngdÿ idi.
Qadûn ÷ÿkinirmiø kimi, sþnök bir tÿrzdÿ Lyova ilÿ hÿmi-
øÿ tam ciddiyyÿtlÿ mözakirÿ etdiklÿri zavodun iølÿrindÿn
danûødû. Birdÿn arxaya sþykÿnÿrÿk qÿtiyyÿtlÿ dedi:
– Yoldaø Rubin! Sÿn partiya qarøûsûnda tÿrk-silah olma lûsan!
Lyova mÿÿttÿl qalmûødû. Necÿ? Gecÿli-göndözlö bötön
göcönö, saülamlûüûnû partiyaya hÿsr etmirdimi?
Yox! Bu azdûr.
Bÿs onda daha nÿ?!
Hÿmin o tip nÿzakÿtlÿ mödaxilÿ etdi. O, “siz”lÿ möraciÿt
edirdi vÿ bu da Rubinin proletar qulaüûnû dÿlirdi. Dedi ki,
Rubin artûq evli olan ÿmisi oülu haqqûnda bildiklÿrinin hamû-
sûnû vicdanla vÿ bötþv øÿkildÿ demÿlidir: doürudurmu ki,
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
681
o, ÿvvÿl lÿr gizli trotski÷i tÿøkilatûn fÿal özvö olmuødur, indi
isÿ bunu partiyadan gizlÿdir?..
Dÿrhal nÿ isÿ demÿk lazûm idi, hÿr ikisi gþzlÿrini ona
dikmiødilÿr...
Mÿhz bu ÿmisi oülunun gþzlÿri ilÿ Lyova inqilaba bax-
maüû þyrÿnmiødi. Hÿr øeyin bir may nömayiølÿrindÿ gþrön-
döyö kimi yaxøû vÿ qayüûsûz olmadûüûnû da mÿhz ondan
þyrÿn miødi. Bÿli, Ènqilab bir bahar idi, ona gþrÿ ÿtrafda pal-
÷ûq da ÷ox idi vÿ partiya bu pal÷ûüûn i÷ilÿ addûmlayûrdû, onun
altûnda mþhkÿm cûüûr axtarûrdû.
Axû artûq dþrd il ke÷ib. Trotski÷ilÿr bir yana, hÿtta buxa-
rin ÷ilÿri dÿ unutmaüa baølayûrdûlar. Baøqa yol tapa bilmÿ-
yÿn Stalin Èttifaqdan qovulmuø tÿfriqÿ ustasûnûn tÿklif etdiyi
nÿ vardûsa, hamûsûnû kþlÿ kimi tÿkrarlayûrdû. Minlÿrlÿ ÷örök
kÿndli “qayûq”larûndan göc-bÿla ilÿ kollektivlÿødirmÿnin
“okean gÿmisi”ni dözÿltmiødilÿr. Artûq Maqnitoqorskûn
boru larû töstölÿyirdi, ilk dþrd zavodun traktorlarû da kolxoz
zÿmi lÿ rini øumlayûrdû. “518” dÿ, “1040”
1
da, demÿk olar ki,
artûq arxada qalmûødû.
Dönya Ènqilabû naminÿ obyektiv olaraq hÿr øey edilirdi
– belÿ olan halda bötön bu bþyök iølÿrin øÿxsi xidmÿtlÿri
sayûlacaq insanûn adûndakû sÿslÿrÿ gþrÿ vuruømaüa dÿyÿr-
dimi? (Lyovka þzönö bu yeni adû sevmÿyÿ dÿ mÿcbur edÿ
bil miødi. Bÿli, Lyova artûq Onu sevirdi!) Èndi nÿ vaxtsa möba-
hisÿ etmiø adamlarû hÿbs etmÿyin, onlardan qisas alma üûn
nÿ mÿnasû vardû?
– Mÿn bilmirÿm. O he÷ vaxt trotski÷i olmayûb, – Lyo-
va nûn dili bunlarû deyir, aülû isÿ, yaølû adamlarûn tÿbiri ilÿ,
uøaqlûq romantikasû olmadan desÿk, susmaüûn artûq mÿna-
sûz olduüunu bildirirdi.
Partiya komitÿsi katibinin qûsa, ciddi jestlÿri! Partiya!
Bizim malik olduüumuz ÿn ali øey bu deyilmi? Partiya qar-
øûsûnda... necÿ susmaq olar?! Hÿr øeyi Partiya qarøûsûn da...
1
Birinci beøilliyin 518 tikintisi vÿ 1040 yeni MTS nÿzÿrdÿ tutulur. O dþvrdÿ
mÿøhur øцarlardan biri olmuødur. ( Qeyd möяllifindir)
682
necÿ a÷ûb demÿmÿk olar?! Partiya cÿzalandûrmûr, o, bizim
vicdanûmûzdûr. Leninin sþzlÿrini yadûna sal...
Özönÿ dirÿnmiø on tapan÷a lölÿsi Lyovka Rubini qor-
xuda bilmÿzdi. Nÿ soyuq karserlÿ, nÿ dÿ Solovkiyÿ sörgönlÿ
ondan hÿqiqÿtin bircÿ kÿlmÿsini dÿ qopara bilmÿzdilÿr.
Ancaq partiya qarøûsûnda?! Qara-qûrmûzû tþvbÿ höcrÿsindÿ
nÿyisÿ gizlÿdÿ, yalan danûøa bilmÿzdi.
Rubin ÿmisi oülunun nÿ vaxt, hara özv olduüunu, nÿlÿr
etdiyini a÷ûb dedi.
Tÿbliüat÷û qadûn susdu.
Sarû botinkalû nÿzakÿtli qonaq isÿ dedi:
– Demÿli, ÿgÿr mÿn sizi döz baøa döømöøÿmsÿ... – vÿ
vÿrÿqÿ yazdûüûnû oxudu.
– Èndi isÿ qol ÷ÿkin. Baxûn, burada.
Lyovka geri atûldû:
– Siz kimsiniz? Siz Partiya deyilsiniz!
– Niyÿ partiya deyilÿm ki? – qonaq incidi. – Mÿn dÿ par-
tiyanûn özvöyÿm. Mÿn Baø Siyasi Èdarÿnin möstÿn ti qiyÿm.
Rubin yenidÿn pÿncÿrÿni dþydö. Yuxudan ayrûldûüû
aøkar gþrönÿn nÿzarÿt÷i fûsûldadû:
– Nÿ olub? Nÿ dþyörsÿn? Ne÷ÿ dÿfÿ zÿng etmiøÿm,
cavab vermirlÿr.
Rubinin gþzlÿri hirsindÿn qûzardû:
– Mÿn sizdÿn zÿng etmÿyinizi yox, getmÿyinizi xahiø
etdim! Mÿnim örÿyim aürûyûr! Bÿlkÿ dÿ, þlÿ bilÿrÿm!
– Þl-mÿz-sÿn, – nÿzarÿt÷i barûødûrûcû tÿrzdÿ, bÿlkÿ dÿ,
onun halûna acûyaraq uzada-uzada dedi. Sÿhÿrÿ kimi dþzÿr-
sÿn. Þzön fikirlÿø, postu atûb necÿ gedÿ bilÿrÿm?
– Sÿnin postun hansû gicbÿsÿrÿ lazûmdûr!? – Rubin qûø qûrdû.
– Mÿsÿlÿ onda deyil ki, kimÿsÿ lazûmdûr, ondadûr ki,
nizamnamÿ qadaüan edir. Orduda qulluq etmisÿn?
Aürû Rubinin baøûna elÿ vururdu ki, indicÿ þlÿ bilÿcÿyinÿ
þzö dÿ inandû. Onun dÿyiømiø sifÿtini gþrÿn nÿzarÿt÷i qÿrara
gÿldi:
– Yaxøû, aralû dur, pÿncÿrÿni dþymÿ. Qa÷ûram.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
683
Vÿ yÿqin ki, getdi, Rubinÿ elÿ gÿldi ki, aürûsû da azalûr.
O, yenÿ aramla dÿhlizdÿ gÿziømÿyÿ baøladû.
...Yaddaøûnûn i÷ilÿ isÿ ömumiyyÿtlÿ, he÷ vaxt yadûna sal-
maq istÿmÿdiyi xatirÿlÿr uzanûrdû. Bu cör xatirÿlÿrin silin-
mÿsi onun øÿfa tapmasû demÿk olardû.
Hÿbsxanadan dÿrhal sonra, komsomol qarøûsûnda
gönah larûnû yumaq vÿ lazûmlû adam olduüunu hÿm þzönÿ,
hÿm dÿ yeganÿ inqilabi sinfÿ söbut etmÿyÿ tÿlÿsÿrÿk, Rubin
bþy röndÿ mauzer kÿndi kollektivlÿødirmÿyÿ getdi.
O vaxtû, ö÷ verst ayaqyalûn qa÷andan vÿ quduzlaømûø
kÿndlilÿrlÿ atûøandan sonra, bunda nÿ gþrmöødö? “Mÿn dÿ
vÿtÿndaø möharibÿsindÿ oldum.” Tÿkcÿ bunu.
Þzlöyöndÿ aydûn mÿsÿlÿ idi! Torpaüa basdûrûlmûø taxûl
quyularûnûn östönö a÷maq, sahibkarlara taxûl öyötmÿyÿ vÿ
÷þrÿk biøirmÿyÿ imkan vermÿmÿk, quyudan su gþtör mÿ-
lÿrinÿ mane olmaq. ßgÿr sahibkarûn uøaüû þlördösÿ, uøaq-
larû ilÿ birgÿ qoy þzö dÿ þlsön, kþkö kÿsilmiølÿr, murdarlar,
– ÷þrÿk biøirmÿyÿ qoymamaq. Gizlÿnmiø, þlö kÿndin i÷ilÿ
gedÿn yarûmcan at qoøulmuø araba mÿrhÿmÿt hissi oyat-
mûrdû, øÿhÿrdÿ tramvayûn getmÿsi kimi adi bir øeyÿ dþn-
möø dö. Qam÷ûyla pÿncÿrÿ ÷ÿr÷ivÿsini dþyördölÿr:
– Þlÿn var? ×ûxarûn.
Sonra da o biri pÿncÿrÿni:
– Þlÿn var? ×ûxarûn.
Bir azdan sonra isÿ:
– Ey! Burada canlû insan var?
Èndi isÿ baøûndan ÷ûxmûr. Qaynar damüa ilÿ mþhörlÿ nib.
Yandûrûr. Hÿrdÿn bir isÿ döøönör: yaralarûn buna gþrÿdir!
Hÿbs xanaya döømÿyin buna gþrÿdir! Xÿstÿliklÿrin buna
gþrÿdir!
Qoy olsun! ßdalÿtlidir! ßgÿr baøa döømöøÿmsÿ ki, bunlar
dÿhøÿtdir, ÿgÿr daha he÷ vaxt bunlarû tÿkrarlamayacaüamsa,
ÿgÿr artûq ÿvÿzi þdÿnilibsÿ? Bÿs bötön bunlardan necÿ tÿmiz-
lÿnmÿli? Kimÿ deyÿsÿn: oho, bötön bunlar olmayûb! Èndi
hesab edÿcÿyik ki, bunlar olmayûb! Elÿ et ki, bunlar olmasûn!..
684
Yuxusuz gecÿlÿr qössÿli, sÿhvlÿr etmiø örÿkdÿn nÿlÿr
÷ûxarûr, necÿ dÿ onu özör?..
Bu dÿfÿ nÿzarÿt÷inin þzö pÿncÿrÿni araladû. Nÿhayÿt ki,
postunu atûb qÿrargaha getmÿyÿ cörÿt etmiødi. Sÿn demÿ,
orada hamû yatûrmûø, dÿstÿyi gþtörmÿyÿ adam qalmayûbmûø.
Yuxudan oyadûlmûø starøina onun mÿruzÿsini dinlÿdi, post-
dan getdiyi ö÷ön ona acûqlandû vÿ leytenantûn feldøer
qadûnla yatdûüûnû bilÿrÿk, oyatmaüa cörÿt etmÿdi.
– Olmaz, – nÿzarÿt÷i pÿncÿrÿyÿ dedi. – Þzöm gedib
mÿruzÿ etmiøÿm. Deyirlÿr ki, olmaz. Sÿhÿrÿ kimi tÿxirÿ
salmaq lazûmdûr.
– Mÿn þlörÿm! Mÿn þlörÿm! – Rubin xûrûldadû. – Mÿn
pÿn cÿrÿnizi sûndûracaüam! Tez nþvbÿt÷ini ÷aüûrûn! Mÿn aclûq
elan edirÿm!
– Nÿ aclûq? Sÿni kimsÿ yedizdirir yÿni? – nÿzarÿt÷i aüûllû
sþz dedi. – Sÿhÿr yemÿyi baølayanda elan edÿrsÿn... Yaxøû,
gÿziø, gÿziø. Mÿn starøinaya bir dÿ zÿng edÿrÿm.
Nÿ atom bombasû, nÿ dÿ can verÿn dustaq qulluqlarûn-
dan vÿ mÿvaciblÿrindÿn razû sûravi, serjant, leytenant, pol-
kovnik vÿ generallarûn veclÿrinÿ deyildi.
Can verÿn dustaüa isÿ bötön bunlardan daha yöksÿkdÿ
durmaq lazûm gÿlirdi!
Aürûdan qûvrûlan vÿ örÿkbulanmasûnû göclÿ saxlayan
Rubin dÿhliz boyu ÿvvÿlki kimi aramla yerimÿyÿ ÷alûøûrdû.
Onun yadûna Krûlovun “Polad” tÿmsili döødö. Azadlûqda
diq qÿtini cÿlb etmÿmiø bu tÿmsil hÿbsxanaya döøÿndÿn
sonra onu heyrÿtlÿndirmiødi.
Bir polad xÿncÿrin iti tiyÿsi
Sûnûq dÿmir i÷rÿ dцøцb qalmûødû;
Vÿ bu zibil iøindÿ yarasûz øey tÿk
Bazarda kÿndliyÿ o satûlmûødû.
Kÿndli dÿ bu polad tiyÿ ilÿ aüaclardan lûü soyur, talaøa
doürayûrdû. Xÿncÿrin aüzû diø-diø olmuø, paslanmûødû. Bir dÿfÿ
komadakûtaxtaoturacaüûnaltûndakirpiondansoruøduки,
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
685
döødöyö vÿziyyÿtdÿn he÷ utanûrmû? Vÿ polad xÿncÿr Rubi-
nin þzönön dÿ yözlÿrlÿ dÿfÿ cavab verdiyi kim cavab verdi:
Yox, mÿn utanmûram, utansûn o kÿs,
Kim ki qiymÿtimi verÿ bilmÿdi!..
Dostları ilə paylaş: |