78
ßvvÿllÿr hÿmkarlar ittifaqû Marfinonun azad ÿmÿkdaø-
larûnûn hÿyatûnda bþyök vÿ prinsipial rol oynayûrdû.
Sosialist istehsalatûnûn bu alÿti ilÿ kim tanûø deyil ki?
Kim hÿmkarlar ittifaqlarûndan daha yaxøû hþkumÿtdÿn iø
gönönön vÿ hÿftÿsinin uzadûlmasûnû, istehsalat normalarû-
nûn artûrûlmasûnû, ÿmÿk haqqûnûn isÿ azaldûlmasûnû xahiø edÿ
bilÿr? Øÿhÿrlilÿrin ÿrzaüû, ya da mÿnzillÿri yox idi (÷ox vaxt
isÿ hÿr ikisi olmurdu), belÿ olan halda hÿmkarlar ittifaqûn-
dan baøqa kim kþmÿyÿ gÿlÿ bilÿrdi, kim þz özvlÿrinÿ bazar
gönlÿri kollektiv bostanlarû bellÿmÿyÿ vÿ istirahÿt saatla-
rûnda dþvlÿt ö÷ön evlÿr tikmÿyÿ icazÿ verÿ bilÿrdi? Ènqila-
bûn bötön nailiyyÿtlÿri dÿ, mödiriyyÿtin mþvqeyinin mþh-
kÿm liyi dÿ hÿmkarlar ittifaqlarûna ÿsaslanûrdû. Rÿhbÿrlikdÿn
øika yÿt÷i döømöø, ÿdalÿt axtaran vÿ hÿmkarlarûn kþmÿyi
olma dan iødÿn azad edilmÿsi qanunla mömkön olmayan
ÿmÿk daø larûn qovulmasûnû hÿmkarlar ittifaqûnûn ömumi icla-
sûn dan yaxøû he÷ kÿs tÿlÿb edÿ bilmÿzdi. Dþvlÿt ö÷ön istifa-
dÿ yÿ yararsûz, lakin direktorun ev mÿiøÿtindÿ istifadÿ oluna
bilÿn ÿmlakûn hesabdan silinmÿsi haqqûnda aktûn altûnda
yerli komitÿ sÿdrinin imzasû qÿdÿr kristal-sadÿlþvh imza
ola bilmÿzdi. Hÿmkarlar ittifaqlarû þz vÿsaitlÿri hesabûna
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
731
yaøa yûrdû; bu vÿsait dÿ zÿhmÿtkeølÿrin dþvlÿtin istiqraz vÿ
ver gilÿr øÿklin dÿ iyirmi doqquz faizindÿn ÷ox hissÿsini tuta
bil mÿ diyi ÿmÿk haqlarûndan tutulan otuz faizin hesabûna
yûüû lûrdû.
Hÿm bþyök, hÿm dÿ ki÷ik iølÿrdÿ hÿmkarlar ittifaqlarû,
doürudan da, göndÿlik kommunizm mÿktÿbinÿ ÷evrilirdilÿr.
Bununla belÿ, Ìarfinoda hÿmkarlar ittifaqûnû lÿüv etdi-
lÿr. Hadisÿ belÿ olmuødu: Moskva øÿhÿr partiya komi tÿ sin-
dÿn gÿlmiø bir nÿfÿr yöksÿk vÿzifÿli yoldaø mÿsÿlÿni bilÿn dÿ
gþzlÿri kÿllÿsinÿ ÷ûxdû: “Siz nÿ edirsiniz? – hÿtta “yol daø-
lar” sþzönö dÿ ÿlavÿ etmÿdi. – Bu iødÿn trotskizm iyi gÿlir!
Marfino hÿrbi hissÿdir, hansû hÿmkarlar ittifaqûndan danû-
øûrsûnûz?”
Elÿ hÿmin gön dÿ Marfinoda hÿmkarlar ittifaqû lÿüv
olundu. Ancaq bu, Marfino hÿyatûnûn ÿsaslarûnû he÷ cör sar-
sûda bilmÿdi! Partiya tÿøkilatûnûn ÿvvÿl dÿ az olmayan ÿhÿ-
miy yÿti bir az da artdû. Vilayÿt partiya komitÿsindÿ hesab
etdi lÿr ki, Marfinoda azad partiya tÿøkilatû katibi olmalûdûr.
Kadr lar øþbÿsinin tÿqdim etdiyi bir ne÷ÿ anketÿ baxûlandan
sonra vila yÿt komitÿsinin börosu bu vÿzifÿyÿ
1900-cö il tÿvÿl lödlö, Bobrovsk qÿzasûnûn Lupa÷i
kÿndindÿ anadan olmuø, sosial mÿn øÿyi muz dur,
inqilabdan sonra kÿnd milisioneri, ixti sasû olma-
yan, ictimai vÿziyyÿti qulluq÷u, tÿhsili 4 sinif vÿ iki-
il lik partiya mÿktÿbi, 1921-ci ildÿn partiyanûn özvö,
partiya xÿt ti nin yeridilmÿsindÿ sapmalarû olma-
mûø, möxalifÿtlÿrdÿ iøti rak etmÿmiø, aü hþkumÿ-
tin ordusunda vÿ idarÿlÿrindÿ xid mÿt etmÿmiø,
inqi labi hÿrÿkatda vÿ partizan hÿrÿkatûnda iøti rak
etmÿ miø, iøüal altûnda olmamûø, xaricdÿ olma mûø,
xarici dillÿri bilmÿyÿn, SSRÈ xalqlarûnûn dillÿ rini
bilmÿ yÿn, baøûn dan kontuziya almûø, “Qûr mûzû
Ulduz” ordeni vÿ “Vÿtÿn möha ri bÿ sin dÿ Alma niya
özÿ rindÿ qÿlÿbÿyÿ gþrÿ” medalû ilÿ tÿltif olun muø
Ste pa nov Boris Sergeyevi÷i tþvsiyÿ etmÿyi qÿrara aldû.
732
Vilayÿt komitÿsi Stepanovu tþvsiyÿ edÿn zaman onun
þzö Volokolamsk rayonunda mÿhsul yûüûmûnda tÿøvi-
qat iøi aparûrdû. Tarla döøÿrgÿsindÿ kolxoz÷ularûn hÿr boø
dÿqiqÿsindÿn istifadÿ edÿrÿk, onlar nahara vÿ ya, sadÿ cÿ,
papiros ÷ÿkmÿyÿ oturanda, Stepanov dÿrhal kÿnd zÿh mÿt-
keø lÿrini bir yerÿ yûüûr (axøamlar isÿ onlarû kolxoz ida rÿ-
sinÿ ÷aüûrûrdû) vÿ yorulmadan Marks-Engels-Lenin-Stali nin
mözÿffÿr tÿlimi iøûüûnda torpaüa hÿr il keyfiyyÿtli toxum
sÿpil mÿsinin, taxûlûn ÿkilÿndÿn mömkön qÿdÿr ÷ox hÿcm-
dÿ itkisiz, oüurlanmaya yol vermÿdÿn yûüûlûb dþvlÿtÿ tÿhvil
veril mÿ sinin ÿhÿmiyyÿtindÿn danûøûrdû. Èstirahÿt nÿ oldu-
üunu bilmÿ dÿn dÿrhal traktor÷ularûn yanûna gedir vÿ elÿ
hÿmin o ÿbÿdi tÿlim iøûüûnda onlara yanacaüa qÿnaÿt edil-
mÿ sinin, texnikaya qayüû ilÿ yanaømaüûn vacibliyindÿn, boø
dayan ma larûn yolverilmÿzliyindÿn danûøûr, onlarûn tÿmi rin
pis key fiy yÿti vÿ xösusi geyimin olmamasû ilÿ baülû sual-
larûna hÿvÿssiz cavablar verirdi.
Marfino partiya tÿøkilatûnûn ömumi iclasû vilayÿt komi-
tÿ sinin tþvsiyÿsini hÿvÿslÿ dÿstÿklÿdi vÿ Stepanovun özönö
belÿ gþrmÿdÿn, onu yekdilliklÿ azad partiya tÿøkilatû katibi
se÷di. Elÿ hÿmin gönlÿrdÿ Volokolamsk rayonuna tÿøviqat÷û
kimi Yeqoryevsk rayonunda oüurluüa gþrÿ iødÿn ÷ûxarûlmûø
bir kooperativ iø÷isi gþndÿrildi, Marfinoda isÿ Stepanova
ÿmÿliyyat mövÿkkilinin kabinetinin yanûnda kabinet dözÿlt-
dilÿr vÿ o da rÿhbÿrlik etmÿyÿ baøladû.
Rÿhbÿrliyÿ ÿvvÿlki katibdÿn iølÿrin qÿbul edilmÿsin-
dÿn baøladû. ßvvÿlki katib leytenant Klûka÷ov idi. Klûka÷ov
tazû kimi arûq, daim hÿrÿkÿtdÿ olan, yorulmaq nÿ olduüunu
bilmÿyÿn adam idi. Øifra÷ma laboratoriyasûna rÿhbÿrlik
etmÿ yÿ, kriptoqrafiya vÿ statistika qruplarûna nÿzarÿt etmÿ-
yÿ, komsomolun seminarûnû aparmaüa, “gÿnclÿr qrupu”nun
ilham ÷ûsû olmaüa vÿ bötön bunlardan ÿlavÿ partiya tÿøkilatû
katibi dÿ olmaüa vaxt tapûrdû. Mödiriyyÿt onu tÿlÿbkar,
tabe ÷i li yin dÿ olanlar isÿ hÿr øeyin tÿfÿrröatûna varan zabit
hesab etsÿ lÿr dÿ, yeni katib dÿrhal döøöndö ki, Marfino
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
733
institutunda partiya iølÿri baølû-baøûna buraxûlmûø olacaq.
×önki partiya iøi insanûn bötþvlökdÿ ona hÿsr olunmasûnû
tÿlÿb edirdi.
Belÿ dÿ oldu. Èølÿrin qÿbulu baølandû. Qÿbul bir hÿftÿ
davam etdi. Bircÿ dÿfÿ dÿ olsa kabinetdÿn ÷ûxmayan Ste pa-
nov bötön kaüûzlarû birbÿbir nÿzÿrdÿn ke÷irtdi, hÿr bir par ti-
ya÷û vÿ özvlöyÿ namizÿdlÿ ÿvvÿlcÿ onlarûn øÿxsi iølÿri ÿsa sûn-
da, sonra isÿ canlû øÿkildÿ tanûø oldu. Klûka÷ov yeni kati bin
aüûr ÿlini þz özÿrindÿ hiss etdi.
Nþqsan nþqsan dalûnca aøkarlanûrdû. Anket mÿlumatla-
rûnûn natamamlûüû, øÿxsi iølÿrdÿki arayûølarûn natamamlûüû,
hÿr bir partiya özvönön vÿ namizÿdin øÿxsi iøindÿ geniø
xasiy yÿtnamÿsinin olmamasû bir yana, ke÷irilÿn, ömu miy-
yÿtlÿ, bötön tÿdbirlÿrlÿ baülû yanlûø bir yanaøma da özÿ ÷ûxdû:
tÿdbirlÿr ke÷irilir, amma sÿnÿdlÿrdÿ qeyd olun mur du. Bu
sÿbÿbdÿn dÿ hÿmin tÿdbirlÿr bir nþv qeyri-real gþrö nördö.
– Axû kim inanar? Kim indi bizÿ inanar ki, bu tÿdbirlÿr,
doürudan da, ke÷irilib?! – Stepanov töstölÿnÿn papirosu daz
baøûnûn östönÿ qaldûraraq soruøurdu.
O, Klûka÷ova sÿbirsizliklÿ izah edirdi ki, bötön bu tÿd-
bir lÿr kaüûz özÿrindÿ ke÷irilib (÷önki, yalnûz øifahi deyilÿn
sþzlÿrÿ ÿsaslanûr), ÿslindÿ isÿ ke÷irilmÿyib (yÿni kaüûz özÿ-
rindÿ, protokol øÿklindÿ sÿnÿdlÿødirilmÿyib).
Misal ö÷ön, institut idman÷ûlarûnûn (tÿbii ki, sþhbÿt dus-
taqlardan getmirdi) hÿr nahar fasilÿsi voleybol ÷ûrpma la rû-
nûn (iø vaxtûnûn bir hissÿsini dÿ buna sÿrf etmÿklÿ) nÿ xeyri
var? Bu, bÿlkÿ, doürudan da, belÿdir. Onlar, bÿlkÿ, doü ru-
dan da, oynayûrlar. Amma nÿ biz þzömöz, nÿ dÿ yoxlama üa
gÿlmiø istÿnilÿn øÿxs hÿyÿtÿ ÷ûxûb baxmayacaq ki, orada top-
top oynayûrlar, yoxsa yox. Niyÿ bÿs hÿmin o voleybol÷ular
bu qÿdÿr oyun oynayandan, bu qÿdÿr tÿcröbÿ qazanandan
sonra qazandûqlarû tÿcröbÿni “Qûrmûzû top” vÿ ya da, deyÿk
ki, “Dinamo÷u øÿrÿfi” adlû xösusi divar qÿzetindÿ bþlöømÿ-
sinlÿr. ßgÿr Klûka÷ov sonradan bu cör divar qÿzetini sÿliqÿ
ilÿ divardan ÷ûxarûb partiya sÿnÿdlÿrinÿ ÿlavÿ etmiø olsaydû –
734
he÷ bir tÿftiøin “voleybol oyunu” tÿdbirinin real olaraq ke÷i-
ril di yinÿ vÿ bu tÿdbirÿ partiyanûn rÿhbÿrlik etdiyinÿ øöb hÿsi
qal mazdû. Èndiki halda Klûka÷ovun sþzönÿ kim inanar?
Hÿr øeylÿ, hÿr bir sahÿ ilÿ baülû da belÿ. “Sþzö qovluüa
tikmÿk olmaz!” – mÿhz bu dÿrin mÿnalû kÿlamla Stepanov
vÿzifÿsinin icrasûna baøladû.
Ksþndzin tþvbÿ höcrÿsindÿ yalan deyilmÿsinin möm-
kön löyönÿ inana bilmÿdiyi kimi, Stepanovun da aülûna gÿl-
mirdi ki, yazûlû sÿnÿdlÿrdÿ dÿ yalan demÿk olar. Klûka÷ov
onunla möbahisÿ etmÿdi, minnÿtdarlûq hissi ilÿ razûlaødû
vÿ ondan þyrÿnmÿyÿ baøladû. Stepanov da bu cavan adama
qarøû tez yumøaldû, bununla gþstÿrdi ki, pis adam deyil, kin
saxla maüû bacarmûr. O, Klûka÷ovun bu cör vacib institutun
baøûn da möhÿn dis-polkovnik Yakonov kimi nÿinki etibar-
sûz anket gþs tÿ ricilÿri olan, hÿm dÿ, sadÿcÿ olaraq, þzömö-
zönkö olma yan adamûn durmasû ilÿ baülû fikirlÿrini dÿ din-
lÿdi. Ste pa no vun þzö dÿ ehtiyatlandû. Klûka÷ovu isÿ saü ÿli
etdi, ona tez-tez partkoma gÿlmÿyi tapøûrdû, a÷ûq örÿklÿ ona
par tiya tÿc rö bÿsi xÿzinÿsindÿ saxladûüû incilÿri þyrÿtmÿyÿ
baøladû.
Belÿcÿ, Klûka÷ov yeni partiya katibini hamûdan tez vÿ
hamûdan yaxøû tanûdû. Mÿhz onun iti dili sayÿsindÿ “gÿnclÿr”
partiya tÿøkilat÷ûsûna “×oban” demÿyÿ baøladûlar. Mÿhz Klû-
ka ÷ovun sayÿsindÿ “gÿnclÿr”in ×obanla mönasibÿtlÿri yaxøû
alûndû. Tezliklÿ baøa döødölÿr ki, partiya tÿøkilat÷ûsû vÿzi fÿ-
sindÿ aøkar þz adamlarû yox, kÿnar, qÿrÿzsiz qanun pÿrÿst
adam olsa daha yaxøûdûr.
Stepanov isÿ qanunpÿrÿst idi! ßgÿr ona desÿydilÿr ki,
kimsÿ yazûqdûr, kimÿsÿ qarøû qanunun bötön ciddiliyini tÿt-
biq etmÿk mÿslÿhÿt deyil, bir az gözÿøtÿ getmÿk lazûmdûr –
dÿrhal alnûnda ÿmgÿyindÿ sa÷ûn olmamasû nÿticÿsindÿ daha
da dÿrinlÿøÿn aürû øûrûmû a÷ûlûr, ÷iyninÿ ÿlavÿ yök qoyulmuø
kimi beli bökölördö. Lakin i÷indÿki daxili atÿøi hesabûna
qamÿtini dözÿltmÿyÿ þzöndÿ göc tapûr, sÿrt øÿkildÿ özönö
gah bir, gah da o biri hÿmsþhbÿtinÿ tÿrÿf elÿ ÷evirirdi ki,
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
735
aü kvadratlar – eynÿyinin qurüuøun gþzlöklÿrindÿ pÿncÿ rÿ-
lÿrin ÿksi qeyzlÿ yanûb sþnördö:
– Yoldaølar! Yoldaølar! Mÿn nÿlÿr eøidirÿm? Bunu
demÿ yÿ diliniz necÿ dþnör? Yadda saxlayûn: qanunu hÿmiøÿ
dÿstÿklÿ! Sÿnin ö÷ön nÿ qÿdÿr aüûr olsa da, qanunu dÿs tÿklÿ!!
Var qövvÿnlÿ qanunu dÿstÿklÿ!! Yalnûz bu yolla sÿnin qanunu
pozmaqla kþmÿk etmÿk istÿdiyin adama kþmÿk etmiø olar-
san! ×önki qanun mÿhz elÿ tÿrtib olunub ki, cÿmiy yÿtÿ vÿ
insana xidmÿt etsin, biz ÷ox vaxt bunu baøa döø mö rök vÿ
kor-koranÿ øÿkildÿ qanundan yan ke÷mÿk istÿyirik!
Stepanov da þz nþvbÿsindÿ “gÿnclÿr”dÿn, onlarûn par-
tiya iclaslarûna vÿ partiya tÿnqidinÿ olan maraqlarûndan
razû idi. Mÿhz bu adamlarda o hÿr bir tÿzÿ iø yerindÿ yarat-
maüa ÷alûødûüû saülam kollektivin þzÿyini gþrördö. ßgÿr
kol lek tiv þz i÷indÿ olan qanun pozucularûnû rÿhbÿrlik qarøû-
sûnda aøkarlamûrsa, ÿgÿr kollektiv iclaslarda aüzûna su alûb
susursa, bu cör kollektivi Stepanov tam ÿsasla qeyri-saü lam
sayûrdû. ßgÿr kollektiv hamûlûqla bir özvönön, þzö dÿ mÿhz
part ko mun gþstÿrdiyi özvönön östönÿ döøörsÿ, bu cör kol-
lek tiv Stepa no vun vÿ ondan da yuxarûda oturan insanlarûn
gþzön dÿ daha saülam sayûlûrdû.
Stepanovun bu cör sabitlÿømiø tÿsÿvvörlÿri yetÿrincÿ idi
vÿ onun hÿmin tÿsÿvvörlÿrindÿn imtina etmÿsi artûq möm-
kön deyildi. Mÿsÿlÿn, o, sonunda kollektivin bÿzi özvlÿrini
qam÷ûlayan vÿ bötön kollektivi yeni istehsalat nailiyyÿtlÿrinÿ
sÿfÿrbÿr edÿn gurultulu qÿtnamÿlÿrin qÿbul edilmÿdiyi
partiya iclasûnû tÿsÿvvörönÿ gÿtirÿ bilmirdi. Bu sÿbÿbdÿn
dÿ bötön bitÿrÿflÿrin kþnöllö-mÿcburi øÿkildÿ cÿlb edildiyi
“a÷ûq” partiya iclaslarûnû daha ÷ox xoølayûrdû. Belÿ iclaslarda
hÿmin o bitÿrÿflÿri darmadaüûn etmÿk olardû, bitÿrÿflÿrin
þzlÿri isÿ partiya özvö olmadûqlarûndan nÿ mödafiÿ oluna,
nÿ dÿ sÿs verÿ bilÿrdilÿr. Yox, ÿgÿr sÿsvermÿdÿn ÿvvÿl
“Bu nÿdir? Èclasdûr? Yoxsa mÿhkÿmÿ?” kimi incik vÿ hÿtta
qÿzÿbli sÿslÿr eøidilmiø olsaydû, Stepanov qÿtiyyÿtlÿ bötön
÷ûxûø÷ûlarûn, hÿtta iclasûn sÿdrinin belÿ sþzönö kÿsirdi:
736
– Èzin verin, yoldaølar, izin verin! – titrÿk ÿli ilÿ toz dÿr-
ma nûnû aüzûna ataraq (kontuziyadan sonra azacûq hÿyÿ can dan
sonra baøûndan øiddÿtli aürûlar qalxûrdû, par tiya hÿqi qÿ tinÿ
höcum lar edilÿndÿ isÿ hÿyÿcanlanmaya bilmirdi) ota üûn orta-
sûn da, yuxarû lampalarûn iøûüûnûn ÿn gur döø döyö yerdÿ durur-
du vÿ bu zaman onun daz baøûnda iri tÿr dam cû larû aydûn gþrö-
nördö. – Belÿ ÷ûxûr ki, siz tÿnqidÿ vÿ þzönö tÿn qidÿ qarøûsû nûz?
– vÿ fikirlÿrini dinlÿyicilÿrin baølarûna pÿr÷im lÿ yir miø kimi,
qÿtiy yÿtlÿ yumruüunu oynadaraq izah edirdi. – Þzönötÿnqid
sovet cÿmiyyÿtinin ali tÿkanverici qöv vÿ sidir, tÿrÿqqinin ÿsas
hÿrÿkÿtvericisidir. Baøa döø mÿk vaxtû dûr ki, biz kollektivi mi-
zin özvlÿrini tÿnqid edÿrkÿn bunu hÿmin adamlarû mÿhkÿ mÿ-
yÿ vermÿk ö÷ön etmirik, hÿr bir iø÷ini hÿr an daimi yaradûcû
gÿrginlik vÿziyyÿtindÿ saxla maq ö÷ön edirik! Burada ikinci
bir fikir ola bilmÿz, yoldaølar! ßlbÿttÿ, bizÿ hÿr cör tÿnqid
lazûm deyil, bu doürudur! Bizÿ iøgözar tÿnqid lazûmdûr, yÿni
sûnan mûø rÿhbÿr iø÷ilÿrÿ toxun mayan tÿnqid lazûmdûr! Gÿlin
tÿnqid azadlûüûnû xûrda burjua anarxizmi ilÿ qarûøûq salmayaq!
Bundan sonra su qrafininin yanûna ÷ÿkilÿrÿk bir dÿ dÿr-
man atûrdû.
Belÿcÿ, partiyanûn ana xÿtti zÿfÿr ÷alûrdû. Vÿ hÿmiøÿ belÿ
alûnûrdû ki, qÿtnamÿnin qam÷ûlayûb mÿhv etdiyi (iøÿ “icra möd-
dÿtlÿrinÿ sabotaj hÿddindÿ ÿmÿl edilmÿdiyinÿ”, “cina yÿt kar-
casûna sÿhlÿnkar mönasibÿtÿ” gþrÿ) özvlÿr dÿ daxil olmaqla
bötön saülam kollektiv yekdilliklÿ qÿtnamÿyÿ sÿs verirdi.
Bÿzÿn dÿ olurdu ki, yaxøû hazûrlanmûø ÿtraflû qÿtnamÿ-
lÿ rin qÿbul edilmÿsini xoølayan, gþzlÿnilÿn bötön ÷ûxûølarûn
mahiy yÿtini vÿ iclasûn son rÿyini qabaqcadan bilÿn Stepanov
tÿlÿs kÿn lik özöndÿn qÿtnamÿni iclasdan ÿvvÿl tam hazûrlaya
bil mirdi. Belÿ hallarda sÿdrlik edÿnin “qÿtnamÿ layihÿsinin
oxun masû ö÷ön sþz yoldaø Stepanova verilir!” elanûndan sonra
par tiya katibi alnûnûn vÿ daz baøûnûn tÿrini silÿrÿk deyirdi:
– Yoldaølar! Mÿn ÷ox mÿøüul idim, buna gþrÿ dÿ qÿt-
namÿ layihÿsindÿ bÿzi hallarû, familiyalarû vÿ faktlarû dÿqiq-
lÿødirmÿyÿ imkanûm olmayûb.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
737
Ya da ki:
– Yoldaølar! Mÿni Èdarÿyÿ ÷aüûrmûødûlar, bu gön mÿn
qÿt namÿ layihÿsini yazmamûøam.
Vÿ hÿr iki halda:
– Buna gþrÿ qÿtnamÿyÿ bötþvlökdÿ sÿs vermÿyinizi
xahiø edirÿm, sabah boø vaxt tapûb hazûrlayaram.
Marfino kollektivi o dÿrÿcÿdÿ saülam idi ki, qÿtnamÿdÿ
kimin tÿnqidÿ mÿruz qalacaüûnû, kimin tÿriflÿnÿcÿyini bilmÿ-
dÿn sÿssizcÿ ÿllÿrini qaldûrûrdû.
Yeni katibin mþvqeyini mþhkÿmlÿdÿn cÿhÿtlÿrdÿn biri
dÿ bu idi ki, intim mönasibÿtlÿr qarøûsûnda zÿiflik Stepanova
tamamilÿ yad idi. Hamû onu hþrmÿtlÿ “Boris Sergei÷” ÷aüû-
rûrdû. Bunu tÿbii qÿbul edÿn Stepanovun þzö isÿ obyektdÿ
he÷ kÿsi adû ilÿ ÷aüûrmûrdû, hÿtta katibin otaüûnda yaøûl
mahu du ilÿ gþz oxøayan stolöstö bilyard oyununun qûzüûn
mÿqam larûnda belÿ deyirdi:
– Øarû qabaüa verin, yoldaø Øikin!
– Kÿnara ÷ÿkilin, yoldaø Klûka÷ov!
Ömumiyyÿtlÿ, Stepanov xoølamûrdû ki, insanlar onun
ali vÿ yaxøû niyyÿtlÿrindÿn yararlanmaüa ÷alûøsûnlar. Þzö dÿ
baøqalarûna mönasibÿtdÿ bunu etmirdi. Hÿmin sÿbÿbdÿn
dÿ ke÷irdiyi tÿdbirlÿrdÿn kollektivin ki÷icik bir narazûlûüûnû,
möqa vimÿtini hiss edÿn kimi, boø yerÿ danûømûr, he÷ kÿsi
inan dûrmaüa cÿhd etmirdi, sadÿcÿ, aü vÿrÿq gþtöröb yuxa-
rû sûnda iri hÿrflÿrlÿ yazûrdû: “Adlarû ÷ÿkilÿn yoldaølara gþs tÿ-
rilmiø möddÿtÿ kimi sadalanan iølÿri gþrmÿk tÿklif olu nur”.
Sonra vÿrÿqdÿ cÿdvÿl formasû ÷ÿkirdi: sûra sayû, soyadû,
xÿbÿr dar olunmasû barÿdÿ imza. Katibÿsi isÿ hÿmin adam-
lara vÿrÿqi imzalatdûrûrdû. Adlarû ÷ÿkilÿn yoldaølar yazûlanû
oxu yur, bötön qÿzÿblÿrini hÿr øeyÿ biganÿ vÿrÿqin östönÿ
tþkör dölÿr, amma imza atmaya, imza atandan sonra isÿ icra
elÿ mÿ yÿ bilmirdilÿr.
Stepanov hÿm dÿ øöbhÿlÿrdÿn vÿ qaranlûq i÷rÿ axtarûø-
lardan da azad katib idi. Radioda qÿhrÿman Yuqoslaviya
ÿvÿzinÿ Tito göruhu ifadÿsinin iølÿdilmÿsi bÿs idi ki, beøcÿ
738
dÿqiqÿ sonra yoldaø Stepanov Kominformun qÿrarûnû uzun
illÿr i÷indÿ gÿzdirirmiø kimi qÿtiyyÿtlÿ, ÿminliklÿ izah etmÿ-
yÿ baølasûn. ßgÿr kimsÿ ÷ÿkinÿ-÷ÿkinÿ Stepanovun diq qÿ ti nÿ
dönÿnki vÿ bugönkö tÿlimatlarûn bir-birinÿ zidd oldu üu nu,
institutun pis tÿchiz edildiyini, yerli aparatlarûn key fiy yÿ ti-
nin aøaüû olduüunu vÿ mÿnzillÿ baülû ÷ÿtinliklÿri ÷at dûr maq
istÿsÿydi, azad katib hÿtta gölömsönÿ dÿ bilÿrdi, eynÿk-
lÿri parûldaya da bilÿrdi, ÷önki indicÿ deyÿcÿyi sþzlÿr artûq
mÿlum idi:
– Nÿ etmÿk olar, yoldaølar. Èdarÿlÿrarasû hÿrc-mÿrcliyin
nÿticÿsidir. Lakin bu iødÿ tÿrÿqqi gþz qabaüûndadûr, yÿqin,
buna øöbhÿ etmÿzsiniz!
Hÿr halda, bÿzi insani zÿifliklÿr, olduqca mÿhdud ÷ÿr ÷i-
vÿdÿ dÿ olsa, Stepanova da xas idi. Belÿ ki, o, yöksÿk rÿis-
lÿr tÿrÿfindÿn tÿriflÿnmÿyini, sûravi partiya÷ûlarûn isÿ onun
tÿcröbÿliliyinÿ heyran olmalarûnû xoølayûrdû. Ona gþrÿ xoø-
layûrdû ki, bu, doürudan da, belÿ olmalû idi.
Bir dÿ ki, araq i÷irdi; yalnûz kimsÿ onu qonaq edÿndÿ vÿ
ya masanûn östönÿ qoyulanda vÿ bu zaman øikayÿtlÿnirdi ki,
araq onun saülamlûüû ö÷ön þldöröcö dÿrÿcÿdÿ zÿrÿrlidir. Bu
sÿbÿbdÿn dÿ þzö araq almazdû vÿ he÷ kÿsi dÿ qonaq etmÿzdi.
Bununla da Stepanovun ÷atûømayan cÿhÿtlÿri bitirdi.
“Gÿnclÿr” hÿrdÿn þz aralarûnda ×obanûn kim olduüu
barÿ dÿ soruøurdular. Roytman deyirdi:
– Dostlar! O, dÿrin mörÿkkÿbqabû peyüÿmbÿridir. Onun
canû ÷ap olunmuø kaüûzdadûr. Ke÷id dþvröndÿ belÿ adam-
larûn olmasû qa÷ûlmazdûr.
Klûka÷ov isÿ diølÿrini aüardaraq gölördö:
– Sadÿlþvh kþrpÿlÿr! Onun diølÿri arasûna döøsÿk, bizi
i÷alat qarûøûq öyödÿr. Döøönmÿyin ki, o aüûlsûzdûr. ßlli il
ÿrzindÿ o da yaøamaüû þyrÿnib. Sizcÿ, bunlar hÿdÿr yerÿdir:
hÿr iclasda – daüûdûcû qÿtnamÿ? Bununla Marfinonun tari-
xini yazûr! O, tÿdbirli adam kimi material yûüûr: istÿnilÿn hal-
da, istÿnilÿn möfÿttiø qoy ÿmin olsun ki, azad katib siqnal
ver miødi, ictimaiyyÿtin diqqÿtini cÿlb etmiødi.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
739
Klûka÷ovun amansûz xasiyyÿtnamÿsindÿ Stepanov cÿn-
cÿl, he÷ kÿsÿ sirr vermÿyÿn, bötön ÿyri vÿ ya döz yollarla ö÷
oülunu bþyödÿn bir insan kimi tÿqdim olunurdu.
Stepanovun, doürudan da, ö÷ oülu vardû vÿ onlar ata-
la rûndan fasilÿsiz surÿtdÿ pul tÿlÿb edirdilÿr. Hÿr ö÷önö
tarix faköltÿsinÿ qoymuødu, bilirdi ki, marksist ö÷ön tarix
aüûr elmdir. Onun planlarû da ilk baxûødan dözgön idi,
amma bir øeyi nÿzÿrÿ ala bilmÿmiødi (vahid dþvlÿt tÿhsil
planûnda olduüu kimi) ki, gþzlÿnilmÿdÿn ÿvvÿl Moskvanûn,
sonra Moskva vilayÿtinin, sonra isÿ Urala kimi bötön
mÿktÿblÿrin, texnikumlarûn, qûsamöddÿtli kurslarûn øtatlarû
marksist-tarix÷ilÿrlÿ tam dolacaq. Bþyök oülu artûq oxuyub
qurtarmûø, valideynlÿrinÿ qazanc gÿtirmÿk ÿvÿzinÿ Xantû-
Mansiyskÿ getmiødi. Èkincisinÿ tÿyinat zamanû Ulan-Udeni
tÿklif etmiødilÿr, ö÷öncö oülu oxuyub qurtarana kimi isÿ
Borneo adasûndan yaxûn bir yer qalmayacaqdû.
Bu sÿbÿbdÿn dÿ Stepanov Moskvanûn ucqarlarûndan
birindÿki on iki sot hÿyÿtyanû sahÿsi, turøuya qoyulmuø
kÿlÿm ÷ÿllÿklÿri olan balaca evciyindÿn, iki-ö÷ donuzundan
mþhkÿm yapûømûødû. Gþzöa÷ûq, bÿlkÿ dÿ, bir az geri qalmûø
qadûn olan Stepanovun arvadû hÿyata olan ÿsas maraüûnû vÿ
ailÿ bödcÿsinin ÿsasûnû donuzlarûn bÿslÿnmÿsindÿ gþrördö.
O, þtÿn hÿftÿ ÿri ilÿ rayona getmÿyi vÿ ÷oøqa alûb gÿtir mÿyi
planlaødûrmûødû. Mÿhz bu uüurlu ÿmÿliyyata gþrÿ Stepa nov
øÿnbÿ gönö baø vermiø sþhbÿtdÿn sonra örÿyinin yerindÿ
olmamaüûna vÿ Marfinoya can atmaüûna baxmayaraq, dönÿn,
yÿni bazar gönö iøÿ gÿlmÿmiødi.
Øÿnbÿ gönö Siyasi Èdarÿdÿ Stepanov zÿrbÿ aldû. Olduqca
mÿsul vÿ þz mÿsul hÿyÿcanlarûna baxmayaraq olduqca kþk,
tÿxminÿn, altû-yeddi pudluq iø÷ilÿrdÿn biri Stepanovun arûq,
eynÿklÿrin taqÿtdÿn saldûüû burnuna baxa-baxa istÿr-istÿ-
mÿz soruødu:
– Hÿ, Stepanov, yÿhudilÿrlÿ sÿndÿ vÿziyyÿt necÿdir?
– Yÿ... kimlÿrlÿ? – Stepanov qulaqlarûnû øÿklÿdi ki, yaxøû
eøitsin.
740
– Yÿhudilÿrlÿ. – Hÿmsþhbÿtinin baøa döømÿdiyini gþrÿ-
rÿk izah etdi: – Jidlÿrlÿ baülû vÿziyyÿti deyirÿm.
Qÿfildÿn yaxalanmûø Stepanov son vaxtlara kimi anti-
sovet tÿbliüatû hesab edilÿn, azû, on il iø kÿsilÿn, bÿzÿn dÿ
hÿtta göllÿlÿnmÿyÿ sÿbÿb olan bu ikimÿnalû sþzö tÿkrar la-
maq dan qorxaraq, qeyri-möÿyyÿn øÿkildÿ don qul dandû:
– Va-ar...
– Onlarla nÿ etmÿyi döøönörsÿn?..
Lakin telefon zÿng ÷aldû, mÿsul yoldaø dÿstÿyi gþtör dö
vÿ daha Stepanovla sþhbÿt etmÿdi.
Stepanov ÷aøqûnlûq i÷indÿ Èdarÿdÿki bötön direktivlÿr,
tÿlimatlar vÿ gþstÿriølÿr toplusunu oxudu, amma aü kaüûz
özÿrindÿki qara hÿrflÿr yÿhudi mÿsÿlÿsindÿn bicliklÿ yan
ke÷irdi.
Bötön bazar gönö, ÷oøqa almaüa gedÿrkÿn dÿ, Stepa-
nov elÿ hey döøönör, ÷aøqûnlûqla sinÿsini qaøûyûrdû. Gþrö nör,
qocalûqdan fÿhmi kötlÿøib! Èndi dÿ ki – biabûr÷ûlûq! – Sûnan-
mûø iø÷i, Stepanov hansûsa bir vacib kampaniyanû nÿzÿr dÿn
qa÷ûrmûø vÿ hÿtta dolayûsû ilÿ þzö dÿ döømÿnlÿrin fit nÿ lÿ ri nÿ
uymuødu, ÷önki bötön bu Roytman-Klûka÷ov qrupu...
Bazar ertÿsinin sÿhÿri Stepanov þzönö itirmiø vÿziy yÿt-
dÿ iøÿ gÿldi. Øikinin bilyard oynamaqdan imtina etmÿ sin dÿn
sonra (Stepanov Øikindÿn nÿ isÿ bir mÿlumat þyrÿn mÿk
istÿyirdi) tÿlimatlarûn yoxluüu sÿbÿbindÿn boüulan azad
katib partkomun qapûsûnû baülayûb iki saat ÿrzindÿ tÿk-
baøûna, hÿrdÿn metal øarlarû yerÿ salaraq, bilyard oynadû.
Bani lÿ rin dþrd baøûndan ibarÿt nÿhÿng divaröstö börönc
barel yef iki, hÿtta ö÷ øarûn birdÿn luzaya döømÿsi ilÿ nÿticÿ-
lÿnÿn parlaq zÿrbÿlÿrin øahidi oldu. Ancaq barelyefin siluet-
lÿri tunc kimi dÿ soyuq qalûrdû. Dahilÿr bir-birinin peysÿrinÿ
baxûr vÿ Stepanova hÿll yolunu gþstÿrmirdilÿr, ona yeni
øÿraitdÿ saülam kollektivi necÿ qorumasû vÿ onu necÿ mþh-
kÿm lÿndirmÿsi ilÿ baülû he÷ nÿ demirdilÿr.
Döøöncÿlÿrin onu tam ÿldÿn saldûüû vaxt telefonun zÿn-
gini eøitdi vÿ dÿstÿyi qulaüûna sûxdû.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
741
Ona zÿng etmiødilÿr ki, birincisi, bu gön axøam hÿmi-
øÿki kimi komsomol vÿ partiya siyasi dÿrslÿrini ke÷irmÿsin,
bötön adamlarûnû vilayÿt komitÿsindÿn gþndÿrilÿcÿk möha-
zi rÿ ÷i nin oxuyacaüû “Dialektik materializm qabaqcûl dön-
ya gþ rö øö dör” mþvzusunda möhazirÿni dinlÿmÿk ö÷ön bir
yerÿ yûüsûn. Èkincisi isÿ, Artûq Marfinoya iki yoldaøla maøûn
÷ûxmûødûr vÿ hÿmin yoldaølar ona xaric qarøûsûnda riya kar-
lûüa qarøû möbarizÿ mÿsÿlÿsi ilÿ baülû mövafiq gþstÿriølÿr
verÿcÿklÿr.
Azad katib canlandû, kefi kþkÿldi, luzaya iki qoøa øar da
saldû vÿ bilyardû økafûn dalûnda gizlÿtdi.
ßhvalûnû bir dÿ o qaldûrûrdû ki, dönÿn aldûqlarû ÷ÿhra-
yûqulaq ÷oøqa pþrtölmöø otu sÿhÿr dÿ, axøam da hÿvÿslÿ
yeyirdi. Bu isÿ onu ucuz vÿ yaxøû kþkÿlÿcÿyinÿ ömid verirdi.
Dostları ilə paylaş: |