Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи
Yüklə 1,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
h
əzrət rütbəsini daşıyırdı. Hökmdarın Şəxsi xadimi olan hacib dövlət başçısına aid olan mühüm işlər haqqında ona m əlumat verir, onun tələbatları qayğısına qalır, saray m ərasimlərini müəyyənləşdirirdi. Hacib hökmdarın göstərişlərini icra olunmaq üçün Şifahi surətdə vəzirə 98 çatdırır, hökmdarla əyanlar arasında əlaqə yaradırdı. B əzən haciblər qoşuna və hərbi əməliyyatlara da r əhbərlik edirdilər. Hökmdarın bütün əmlakını divan əl-xass (Şəxsi divan) idar ə edirdi. Divan mülkiyyətin müxtəlif kateqoriyaları (məsələn torpaq mülkləri, malikanələr və s.) il ə bağlı maliyyə haqq-hesabını aparır, onların gəlirini hesablayırdı. Taxt-tac əmlakı hökmdarın Şəxsi malı idi; o, öz torpaqlarını iqta payı kimi qoşun başçıları və digər şəxslərə, mülk kimi hakim sülalənin üzvlərinə verə bilərdi. Bütün Səlcuq hökmdarlarında olduğu kimi, atab əylərin də xəzinəsi (xizanət əl-xass) bilavasitə taxt- taca bağlı müəssisə idi. Xəzinə daim atabəyin özü olan yerd ə yerləşdirilirdi; baş xəzinə isə adətən Naxçıvan yax ınlığındakı Əlincə qalasında saxlanılır, dövlətin bütün g əlirləri bura daşınırdı. S əlcuqilərdə olduğu kimi, atabəylər dövlətinin h əyatında da Şahzadələr (m əliklər) böyük rol oynayırdılar. Hələ yetkinlik yaşına çatmamış əsas vilay ətlərin canişinləri təyin edilən bu Şahzadələrin öz sarayları olurdu. Artıq Cahan Pəhləvanın hakimiyyəti dövründə onun qardaşı Qızıl Arslan Azərbaycan və Arranın canişini təyin edilmişdi. Sonra bu vəzifəni Cahan P əhləvanın oğlu Əbubəkr tutdu. Rey, İsfahan vilay ətlərində, Iraqın bir hissəsində Azərbaycan ata- b əyinin o biri oğlu Qutluq Inanc Mahmud, Həmədanda isə Özbək canişin təyin edildilər. Atabəy Özbəyin oğlu Qızıl Arslan Xamuş onun Azərbaycandakı, Cahan Pəhləvanın qızı məlikə Cəlaliyyə isə onun Naxçıvandakı canişinləri idil ər. Bütün bu canişinlərin öz sarayları ilə yanaşı v əzirləri və hacibləri də var idi. Cahan P əhləvan dövründən başlayaraq, Az ərbaycan atab əyləri dövlətinin idar ə edilm əsi 99 m əqsədilə başda vəzir olmaqla ali idarə (divan əl-alə) yaradılmışdı. Bu idarənin nəzdində dövlət dəftərxanası (divan əl-inşa və yaxud divan ət-tuğra), maliyyə idarəsi və ya x əzinədarlıq (divan əl-istifa) var idi. Dövlət d əftərxanası həm daxili, həm də xarici yazışmaları aparırdı. Bu dəftərxananın başçısı "münşi" və ya "tuğrayi" adlanırdı. Bu vəzifə irsi olmuş, onu icra edən şəxslər və onların sonrakı nəsilləri "ət-tuğrayi" ləqəbini daşımışdılar. Maliyy ə idarəsinə və ya xəzinəyə rəhbərlik edən ali maliyy ə məmuru (mustoufi əl-mamalik) dövlətin maliyyə idar ələri sisteminin başında dururdu. Dövlətin əsas idarələrindən olan hərbi idarəyə (divan əl-ceyş və ya divan əl-ərz) sahib divan əl-ərz (və yaxud ariz) başcılıq edirdi. O, hərbi iqtalara nəzarət edir (lakin onları paylamaq hüququna malik deyildi), bütün rütbələrdən olan hərbi qulluqçuların maaş və xərclərinin ödənilməsi işlərinə baxırdı. Hərbi vəzifələr, eləcə də ordu il ə bağlı hər Şey xidmətdə olan türk əyanlarının əlində idi. Dövlətdə mövcud olan poçt idarəsi, Xilafət poçtu kimi, özünün birbaşa vəzifəsindən əlavə yuxarı təşkilatlar üçün h ər cür məlumatı toplamaqla və hətta casusluqla məşğul idi. Az ərbaycan Atabəyləri dövləti müxtəlif vaxtlarda bir sıra iri əyalət və vilayətlərdən ibarət idi. Həmin ərazilərin adətən dəqiq müəyyənləşdirilmiş sərhədləri yox idi. Az ərbaycan, Arran (Naxçıvan), Fars Iraqı, Rey və H əmədan vilayətləri həmişə bu dövlətin tərkibində olmuşlar. H ər bir vilayətin başında duran vali ölkə hökmdarının müavini və öz vilayətindəki bütün idarə işləri üçün məsul idi. Səlcuqilərin və atabəylərin hakimiyyətləri dövründə valilər, demək olar, həmişə türk olmuş, bu v əzifəni tutmazdan əvvəl çox vaxt qoşun əmirləri kimi f əaliyyət göstərmişlər. İslamın qoyduğu qayda-qanunlara 100 riay ət etmək, təbəələrinə qarşı qayğıkeş və ədalətli olmaq, asayiş və əmin-amanlığı qorumaq və s. valinin xidm əti vəzifələrindəndi. Vali öz vilayətinin dünyəvi hakimi idi. Dini hakiml ər - qazılar valinin tabeliyində idilər. Qazı v əzifəsi də, atabəylər dövründə olan bir çox başqa v əzifələr kimi əsasən irsi idi, yəni bu vəzifəni bir ailənin üzvləri daşıyırdılar. Vilayətin bütün məmurlarının rəisi, onun ali baş komandanı olan valiyə maliyyə idarəsi də tabe edilmişdi. Yüklə 1,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|