Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети

Çatlar  :  Liflərin  eninə  dartılmaya  möhkəmlik  həddinə    bərabər  daxili 

gərginliklərin  təsiri  altında  oduncağın  liflər  boyu  yarılmasıdır.  Çatlar  canlı  və 

---

 

28

kəsilmiş  ağaclarda  əmələ  gələ  bilər.  Canlı  ağclarda  əmələ  gələn  çatlara  metik, 

dairəvi və şaxta çatları, kəsilmiş ağaclarda əmələ gələn çatlara isə quruyub yığışma 

çatları aiddir. 

Liflərin  mailliyi  –  bu  qüsur  liflərin  sortimentin  boyuna  oxundan  kənara 

çıxması ilə ifadə olunur və ona bütün ağac cinslərində rast gəlinir. Liflər tangensial 

və radial mailliləri ilə fərqlənirlər. 

Liflərin  tangensial  mailliyi  çox  geniş  yayılmış  təbii  hal  olub,  liflərin  canlı 

ağacda spiral şəklində yerləşməsi ilə əaqədardır. Onlara girdə meşə materiallarının 

yan  səthində  vintəoxşar  çatlar  şəklində,  mişarlanmış  məhsullarda  və  şponda  isə 

tangensial  səthdə,  sortimentin  uzununa  oxundan  qatran  yollarına,  borulara,  özək 

şüalarına və göbələk zədələri zolağına doğru yönəlmiş olur. 

Liflərin  radial  mailliyi  mişarlanmış  materialların  radial  və  yaxud  ona  yaxın 

səthindəki illik qatların kəsilməsi zamanı alınır. 

Liflərin mailliyi aşağıdakı düsturla hesablanır: 

100

l

h

K 

% 

K – liflərin mailliyinin qiyməti, %-lə ; 

l – sortimentin ölçülən sahəsini uzunluğu, mm; 

h  –  sortimentin  verilmiş  sahəsində  liflərin,  onun  boyuna  oxundan  kənara       

çıxmasının qiyməti, mm.  

Liflərin  mailliyi  nə  qədər  çox  olarsa  möhkəmliyi  bir  o  qədər  az  olar. 

Möhkəmliyin ən çox azalması liflər boyu dartılmada, ən az azalması isə liflər boyu 

sıxılmada müşahidə edilir. 

Liflərin  buruqluğu    -  liflərin  əyri-üyrü.  yaxud  nizamsız  yerləşməsdir.Lifləri 

yerləşmə xarakterindən aslı olaraq dalğalı və dolaşıq buruqluq vardır. 

Dalğalı  buruqluq  –  dalğavari  əyilmiş  liflərin  az  və  ya  çox  dərəcədə  nizamlı 

yeləşməsindən  ibarətdir.  Liflərin  belə  yerləşməsi  gövdənin  kötük  hissəsində 

müşahidə  edilir.  Liflərin  dalğalı  buruqluğu  tozağacıda,  əsməqovaqda,ağcaqayında 

və digər ağac cinslərində təsadüf olunur. 

---

 

29

Dolaşıq buruqluq -  liflərin nizamsız yerləşməsi ilə xarakterizə olunur. Adətən 

liflərin    buruqluluğu  oduncağın  ayrı-ayrı  yerlərində  təsadüf  olunduğundan  yerli 

qüsur  hesab  olunur.  Liflərin  buruqluğu  oduncağın  dartılmaya,  sıxılmaya  və 

əyilməyə  möhkəmliyini  azaldır,  zərbə  özlülüyünü  artırır.  Oduncağın  mexaniki 

emalını  çətinləşdirir.  Bununla  belə  o,  oduncağa  gözəl  tekustura  verir  ki,  bu  da 

mebel istehsalında qiymətli xassə sayılır. 

Qıvrım  –  illik  qatların  düyün  və  sağalmış  yara  ətrafında  yerli  əyilməsidir. 

Qıvrım  bir  tərəfli  və  iki  tərəfli  olur.  Mişarlanmış  məhsulların  yan  səthlərində 

qıvrımı  qiymətləndirməkdən  ötrü  onun  enini  və  uzunluğunu  ölçürlər.  Bu  səthə 

düşən qıvrımları hesablayırlar. 

İkiözəklilik – bəzi hallarda müşahidə olunur. Hər bir özəyin ayrıca illik qatlar 

sistemi,  gövdənin  kənarı  isə  ümumi  illik  qatlar  sistemi  ilə  əhatə  olunur.  Çox  vaxt 

iki özək arasında örtülü yara müşahidə olunur. İkiözəklilik oduncağın quruluşunun 

eynicinsliliyini pozur.Mişarlanmış belə materiallr tez qabarır və çatlayır.