Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Düyünlər: Ağacın gövdəsində budaqların yerinə düyün deyilir. Düyünlər
oduncağın xarici görünüşünü pisləşdirir, onun eyni cinsliyini pozur, mexaniki emalını çətinləşdirir və möhkəmliyini müəyyən qədər aşağı salır. Düyünlər bütün ağac cinslərində təsadüf olunur və onlar canlı ağacın qüsurlarına aiddir. Ağacın kəsiyindən aslı olaraq düyünlər öz formalarını dəyişə bilir. Kəsiyin formasına görə düyünlər dairəvi, ovalvari, uzunsov olmaqla qruplara bölünür. Dairəvi düyün – budağın otutacağının boyuna oxa nisbətən elə bucaq altında kəsilməsindən alınır ki, düyünün böyük diametrinin kiçik diametrə olan nisbəti 2- dən çox olmur.(şəkil a) Ovalvari düyün – bu zaman düyünün böyük diametrinin kiçik diametrə olan nisbəti 2-dən 4-ə qədər olur (şəkil b) Uzunsov düyün – budağın oturacağının onun oxu boyu, yaxud oxa nisbətən kiçik bucaq altında kəsilməsindən alınır (şəkil v). Uzunsov düyün radial, yaxud ona yaxın kəsiklərdə təsadüf olunur. Mişarlanmış sortimentdə mövqeyinə görə səth, qıraq, til, kəllə, tikiş düyünlər vardır. Səth düyünləri sortimentin enli tərəfinə, qıraq düyünləri ensiz tərəfinə, til düyünləri eyni zamanda həm səthə, həm də qırağa, kəllə düyünləri sortimentin qısa tərəfinə çıxır. Əgər düyün sortimentin bütün səthini, yaxud qırağını keçərək eyni zamanda iki tilə çıxarsa, ona tikiş düyünü deyilir.
21 Əhatə olunduğu oduncaqla bitişmə dərəcəsindən aslı olaraq bitişmiş, qismən bitişmiş və bitişməmiş düyünlər vardır. Düyünün illik qatı əhatə olunduğu gövdə oduncağının illik qatı ilə öz perimetrinin azı ¾-ü qədər bitişərsə belə düyünə bitişmiş düyün deyilir. Əhatə olunduğu oduncağın illik qatı ilə perimetrinin 1/4- 3/4- ü qədər bitişən düyünlərə qismən bitişmiş düyünlər deyilir. Düyünün illik qatı əhatə olunduğu oduncağın illik qatı ilə heç bitişməzsə, yaxud öz perimetrinin çoxu 1/4- qədər bitişərsə belə düyünə bitişməmiş, yaxud düşən düyün deyilir. Oduncağın vəziyyətinə görə sağlam, çürümüş, çürük və tütünə oxşar düyünlər vardır. Oduncağında heç bir çürümə əlaməti olmayan düyünə sağlam düyün deyilir. Mişarlanmış meşə materiallarındakı və şpondakı sağlam düyünlərin rənginə görə açıq və tünd düyünlərə ayırırlar. Açıq rəngli sağlam düyünlərdə oduncağın rəngi onu əhatə edən oduncağın rəngindən azacıq tünd olması ilə fərqlənir. Tünd rəngli sağlam düyünlərin oduncağı qətran, aşı və nüvə maddələri ilə hopmuş olduğundan onu əhatə edən oduncaqdan rənginin xeyli tündlüyünə görə fərqlənir. Sağlam düyündə bir və ya bir neçə çat olarsa belə düyünə çatlı sağlam düyün düyilir. Əgər düyün kəsiyi sahəsini 1/3- dən az hissəsi çürüksə belə düyünə çürümüş düyün, 1/3- dən çox hissəsi çürümüşsə, çürük düyün deyilir. Düyünün oduncağı bütövlükdə, yaxud qismən asanlıqla qırmızı –qonur rəngli kütləyə ovxalanırsa belə düyünə tütünə oxşar düyün düyilir. Sortimentləri düyünlüyünə görə xarakterizə etdikdə düyünün növü, ölçüsü və miqdarı göstərilir. Girdə meşə materiallarında açıq düyünlərin növünü oduncağının vəziyyətinə görə təyin edən zaman bəzən tütünə oxşar düyünləri digər növ çürümüş düyünlərdən fərqləndirmək çətin olur. Belə halda düyünə biz batırılır. Əgər bizin batma dərinliyi 3 sm az olarsa düyünü, zədələnmə sahəsindən aslı olaraq çürümüş, yaxud çürük düyünə, 3 smə çox olduqda isə tütünə oxşar düyünə aid edirlər. Açıq düyünləri ən kiçik diametrnə (d) görə ölçürlər (şəkil 1). Bu halda düyün ətrafı fır, düyün ölçüsünə əlavə edilmir. Örtülmüş düyünlər iynə və enliyarpaqlı meşə materiallarında müxtəlif üsullarla qiymətləndirilir. İynəyarpaqlı meşə materialında örtülmüş düyün
22 sortimentin səthi üzərinə çıxan və düyünü örtən şişin hündürlüyü (a) ilə ölçülür.(şəkil). Enliyarpaqlı girdə meşə materiallarında örtülmüş düyünün diametrini yara yerinin (şəkil 3) ölçüsünə əsasən təyin edirlər. Yara yeri budaqlar quruduqdan və düşdükdən sonra örtülmüş düyünün yürində düzgün ellipis formalı ləkədir. Ağacın cinsindən, onun böyümə şəraitindən və gövdənin hissəsindən aslı olaraq düyünlərin ölçüləri və yerləşməsi dəyişir. Kölgəyə davamlı ağacların, küknarın gövdəsində şam ağacındakına nisbətən çox düyün olur. Eyni düyünlərin ölçüləri və onların oduncağının vəziyyəti gövdənin radiusu üzrə dəyişir. Qabıqdan özəyə doğru düyünlərin ölçüləri kiçilir, bitişməmiş düyünlər bitişmiş düyünlərə keçir, çürümüş və çürük düyünlərin sayı azalır. Əksər hallarda düyünlər oduncağın xassələrinə mənfi təsir göstəriri. Onlar oduncağın xarici görünüşünü pisləşdirir, onun eyni cinsliliyini pozur, liflərin və illik qatların əyriliyinə səbəb olur. Bütün bunlar oduncağın bir çox mexaniki xassə göstəricilərinin aşağı düşməsi ilə nəticələnir. Düyünlərin bərkliyi (xüsusən tünd və sağlam düyünlər), onu əhatə edən oduncağın bərkliyindən çox olduğundan oduncağın kəsici alətlərlə emalını çətinləşdirir. Girdə meşə materiallarında tütünə oxşar düyünlər gizli nüvə çürüntüsü ilə müşahidə olunur. Düyünün mexaniki xassələrə təsit dərəcəsi, onun nisbi
ölçülərindən, məmulatın, yaxud konstruksiyanın yüklənmiş hissələrinin gərginlik vəziyyətindən aslıdır. Sağlam, dairəvi, tam bitişmiş düyünlər daha az, tikiş və qrup düyünləri isə daha cox mənfi təsir göstərir. Oduncağın liflər boyu dartılmaya möhkəmliyi daha çox, liflər boyu sıxılmaya möhkəmliyi isə daha az azalır. Əyilmədə düyünün təsir dərəcəsi detalın uzunluğu və hündürlüyü üzrə onun tutduğu vəziyyətdən əhəmiyyətli dərəcədə aslıdır. Oduncaq düyünlərinin olması, xüsusən düyünün oxu qüvvənin təsir istiqaməti ilə üst-üstə düşən halda, onun liflərin eninə radial istiqamətdə möhkəmıliyini artırır. Düyünlər qopma müstəvisinə perpendikulyar yerləşdikdə də oduncasğın tangental istiqamətdə liflər boyu qopmaya möhkəmliyini artırır. Düyünlərin
23 ölçüləri artdıqca oduncağın liflərin eninə radial və tangental istiqamətdə dartılmaya vı sıxılmaya elastiklik modulunun qiyməti çox artır. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|