Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Nüvə məsamələri Nüvədə tam prosesindən keçmiş
m-RNT t-RNT-lər və tam yığılmış ribosomlar nukleoprotein kompleksi şəkilində nukleoporlarla (nüvə məsamələri) nüvə qabığını kəsib sitoplazmaya keçirlər. Eləcə də sitoplazmada sintez olunan nüvə ünvanlı zülal makromolekullar nüvəyə daşınır. Bütün eukariot hüceyrələrdə çoxsaylı porlar (məsamələr) nüvə qabığını deşir. Hər bir nüvə pori “nüvə por kompleksi” (NPK) adlandırılan dəqiq quruluşdan təşkil olunmuşdur (Şəkil 53) ki, bu da hüceyrədə ən böyük zülal yığımından (toplusundan) yaranmış kompleksdir. Porun quruluşunun ümumi çəkisi onurğalılarda 60-80 milyon daltondur ki, bu da təxminən 16 dəfə eukariot ribosomdan böyükdür. NPK- lər nukleoporinlar adlandırılan 30-a qədər müxtəlif zülalların çoxsaylı nüsxələrindən təşkil olunmuşdur. Nüvə porunun elektron mikroskopundakı şəkili onun səkkizguşəli quruluşda olduğunu göstərir, membrana- batmış üzük (həlqəvi) quruluş böyük akvaporları əhatə edir. Təxminən 100 nm uzunluqda səkkiz filoment terminal üzüklə (həlqə ilə) birləşərək nukleoplazmaya uzanır, bu filomentlərin son uzaq ucları terminal üçlüklə birləşərək nüvə səbəti adlandırılan quruluşu yaradırlar. Sitoplazma filamentləri NPK-in sitoplazma tərəfindən sitozola uzanırlar. İonlar, kiçik metabolitlər və 40 kDa ölçüyə qədər olan qlobulyar zülallar diffuziya yolu ilə passiv transport şəkilində nukleopor kompleksin mərkəzi akva (su) rayonu ilə keçir. Amma, böyük zülallar və ribonukleoprotein komplekslər nüvədən kənara və 211 daxilə diffuziya edə bilmirlər. Ona görə də bu makromolekullar NPK-dən, həll olan transporter zülalların köməyi ilə, bu makromolekullara birləşərək və nukleoporinlə qarşılıqlı əkaqədə olaraq fəal şəkildə daşınırlar. Bu cür aktiv transport üçün NPK-lərin qabliyyəti və effektivliyi xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Belə hesab olunur ki, NPK bir dəqiqənin müddətində 60000 zülal molekulunun nüvə daxilinə, 50-250 m-RNT molekullarının, 10-20 ribosomun subvahidlərinin və 1000 t-RNT molekullarının nüvədən kənara transportunu həyata keçirir. Ümumiyyətlə NPK-da nukleoporinlər üç tipdə olurlar: quruluş (struktur) nukleoporinləri, membran nukleoporinləri və FG-nukleoporinlər (bunlar xüsusi fenelilalanin (F) və qlisin (G) ardıcıllığından ibarət olan hidrofob rayona malik olan nukleoporinlərdir). Bu nukleoporinlərin hər biri xüsusi ardıcıllıqla makromolekulların daşınmasını nizamlayırlar. Məhz nukleopor kompleksin kanalında xətti düzülən və həmçinin nüvə səbətində və sitoplazma filamenmtləri ilə assosiasiyasda olan FG-nukleoporinlər NPK-nı kəsib keçən makromolekul kompleksin düzgünlüyünü yoxlayır və kompleksin hərəkətini nizamlayır. |