Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
HÜCEYRƏNİN KİMYƏVİ VƏ FİZİKİ-KİMYƏVİ TƏŞKİLİ Hüceyrədaxili quruluş komponentlərinin dəqiq «iş bölgüsü» mövcuddur. Məsələn, mitoxondridlərdə üzvü maddələr oksidləşir və ATF (adenozintrifosfat turşusu) əmələ gəlir, ribosomlarda zülal sintez olunur, nüvədə DNT (dezoksiribonuklein turşusu) toplanır, fəaliyyət göstərir, xüsusi ferment sistemi işləyir və s. Bu reaksiyaların nəticəsində hüceyrəyə xas olan zülallar sintez edilir, həmin xassə hüceyrədən hüceyrəyə ötürülür və s. Ona görə də hüceyrə daxili vahidlərin özləri kimyəvi xüsusiyyətlər daşıyırlar. Kütləvi ədəbiyyatda hüceyrəni zavoda və ya laborotoriyaya bənzədirlər ki, burada eyni zamanda minlərlə reaksiyalar gedir. Xarici mühitdən fasiləsiz olaraq maddələr hüceyrələrə daxil olur,hüceyrədə kimyəvi dəyişikliyə uğrayır, hüceyrə tərəfindən istifadə olunur, hüceyrənin həyat fəaliyyəti proseslərində alınan məhsullar isə hüceyrə tərəfindən xarici mühitə ötürülür. Hüceyrənin bir yerində maddələr dərin kimyəvi dəyişikliyə uğrayır, parçalanır, digər yerində sadə molekulalardan mürəkkəb maddələr sintez olunur və s. Deyilənlərdən aydın olur ki, hüceyrələrdə gedən prosesləri öyrənmək üçün, hüceyrənin kimyəvi tərkibi ilə tanış olmaq lazımdır. Adətən hüceyrənin kimyəvi tərkibinin öyrənilməsi sahəsi hüceyrənin biokimyası və ya biokimyəvi sitologiya sahəsi adlanır. Biokimyəvi 77 sitologiya ümumi biokimyadan təşəkkül edir və onunla sıx surətdə əlaqədardır. Biokimyanın inkişafının ilk mərhələlərində hüceyrənin kimyəvi tərkibinin öyrənilməsi üçün ya bütün orqanizm və ya da iri bir toxuma hissəsi götürülüb kiməyvi cəhətdən analiz edilirdi. Elmin ilk inkişaf mərhələlərində bir sıra qiymətli faktlar toplanmasına baxmayaraq, sonradan məlum oldu ki, bu cür tədqiqat nəticəsində hüceyrənin sırf kimyəvi təbiəti haqqında fikir söyləmək çətin olur. Çünki toxumada müxtəlif hüceyrələrin kimyəvi tərkibinin qarışığı analiz edilirdi. Tədricən elə üsullar işlənib hazırlandı ki, onlar hər bir hüceyrənin ayrılıqda kimyəvi təbiətini öyrənməyə imkan verdi. Bu cəhətdən insulinin kəşfi və mədəaltı vəzidən ayrılması tarixi çox maraqlıdır. Hələ çoxdan məlum idi ki, mədəaltı vəzi insulin adlı hormon sintez edir. Lakin onu mədəaltı vəzindən ayırıb almaq cəhdləri həmişə uğursuzluqla nəticələnirdi. Buna səbəb o idi ki, insulin ekstraktı almaq üçün bütöv mədəaltı vəzi götürürdülər. Mədəaltı vəzi isə məlum olduğu kimi insulindən başqa digər zülalları, o cümlədən insulin parçalayan tripsin fermenti də sintez edir. Ona görə də təmiz insulin almaq mümkün olmurdu. Sonralar sitoloq və histoloqların birgə səyi ilə yeni doğulmuş heyvanların mədəaltı vəzisindən istifadə edilirdi. Belə ki, yeni doğulmuş heyvanların mədəaltı vəzisindən hələ tripsin ifraz edən hüceyrələr fəaliyyətdə olmur. Beləliklə, şəkər xəstəliyinin müalicəsində istifadə edilən fəal insulin ayrıldı. Beləliklə, biokimyaçılar toxumaların analizindən hüceyrələrin 78 kimyəvi analizinə keçdilər. Hüceyrənin kimyəvi tərkibinin öyrənilməsi üçün yeni mikroüsullar işlənib hazırlandı. Mikroskop biokimyaçıların əsas cihazlarından birinə çevrildi. Beləliklə, tədricən nəinki ayrı-ayrı hüceyrələrin kimyəvi tərkibi, hətta ayrı-ayrı hüceyrə komponentlərinin də kimyəvi tərkibini öyrənmək mümkün olmuşdur. Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|