B. B. Berkinov, Ye. A. Yarmolik, Q. Q. Quvnoqov
Yüklə 2,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
shakllari
mavjud: • zaruriy hujjatlar to’plami; • tuzilmaning ichki mantig’ini aks ettiruvchi tuzilmalar; • tabaqalangan vazifalari ko’rsatilgan holda ijrochilar ro’yxati; • nazarda tutilgan vazifalarni amalga oshirish uchun zarur bo’lgan harakatlar ro’yxati; • zarur harakatlarning izchilligiga muvofiq ko’rsatilgan ijro etish muddatlari; • xarajatlar smetalari; • oldinga qo’yilgan vazifalar sonli ifodalanishi iqtisodiy samarasining hisob-kitobi. Rivojlangan kapitalistik mamlakatlarda sinovdan o’tgan iqtisodiyotni tartibga solish institutlari, shu jumladan indikativ rejalashtirishdan 24 foydalanishdan voz kechish, masalan, Rossiya iqtisodiyotining chuqur inqirozga yuz tutishiga sabablardan biri bo’ldi. Unga barham berish, so’nggi yillardagi o’nlab iqtisodiy maqolalarda ta’kidlanganidek, iqtisodiyotga davlat ta’sirining kuchayishini, shu jumladan indikativ rejalashtirishning amaliy tizimini tashkil etishni nazarda tutdi. Biroq bunda xujalik mexanizmini byurokratlashtirishga nisbatan haddan ziyod markazlashuvga yo’l qo’maslik lozim edi. J.K.Gelbreytning so’zlariga ko’ra, «rejalashtirish manfaatlarini emas, balki jamiyat manfaatlarini aks ettiruvchi rejalashtirish talab etiladi» 2 . Yana bir bor shuni ta’kidlash lozimki, rejalashtirish bozor rag’batlari asosida amalga oshirilishi lozim. Reja bilan bozorning o’zaro ta’siri bo’yicha chet el va mamlakatimiz (ham ijobiy, ham salbiy) tajribasini hisobga olish hamda, eng asosiysi, uni hozirgi sharoitga moslashtirish zarur. Afsuski, indikativ rejalashtirish mavzui bizdagi adabiyotlarda etarlicha namoyon etilmagan. Chet el tajribasini yorituvchi va O’zbekistonda indikativ rejalashtirishni amalga kiritish yuzasidan muayyan xulosalar va tavsiyalarni o’zida mujassam etmagan ishlar ko’pchilikni tashkil qiladi. Indikativ rejalashtirish tushunchasining umumiy e’tirof etilgan ta’rifi mavjud emas. Indikativ rejalashtirishning mohiyati va mazmuniy o’ziga xosligini ishlab chiqishning muhim nazariy-metodologik yo’nalishlari italiyalik olim B.Dallago tomonidan tadqiq etilgan. Uning ta’kidlashicha, «indikativ rejalashtirish davlat boshqaruvining ongli faoliyati sifatida ta’riflanadigan makroiqtisodiy rejalashtirishning bir turi bo’lib, uning maqsadi ma’lum vaqt o’tishi bilan umuman milliy iqtisodiyotni istalgan holatga olib kelishdan iborat» 3 . Xitoylik mualliflardan birining yozishicha: «Xitoyda makroiqtisodiy rejalashtirish iqtisodiyotning xususiy va davlat sektorlarini uyg’unlashtirishga asoslangan. Davlat korxonalarining faoliyati iqtisodiy mustaqillik sharoitida amalga oshirilishi tufayli, bizningcha, Xitoyda rejalashtirish direktiv emas, balki indikativ xususiyatga ega» 4 . Ushbu tushuncha “kechki” ittifoqdagi to’liq xo’jalik hisobida sharoitida xalq xo’jaligini rejalashtirishning talqin etilishiga, shuningdek quyidagi zamonaviy talqinga juda yaqin: «Indikativ rejalashtirish – bu mamlakat iqtisodiyotining davlatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatiga mos keladigan 2 Гэлбрейт Дж.К. Экономические теории и цели общества. – М.: Прогресс, 1979 г. – 168 с. 3 Даллаго Б.. Есть ли будущее у макроэкономического планирования в Восточной Европе? // Российский экономический журнал. 1992 г. № 3. – с.105.. 4 Цзиньвэнь Ли. Роль государственного регулирования в экономике Китая // Вопросы экономики. 1997 г. №7. – с.156.. 25 holatini va rivojlanishini tavsiflovchi parametrlar (indikatorlar) tizimini shakllantirish va ko’rsatilgan indikatorlarga erishish maqsadida ijtimoiy va iqtisodiy jarayonlarga davlatning ta’sir etishi chora-tadbirlarini belgilash jarayoni» 5 . Yana bir ta’rif: «Indikativ rejalashtirish shuni anglatadiki, davlat butun millat manfaatlari yo’lida, mintaqalar, shuningdek bozor subyektlarining ehtiyojlarini hisobga olgan holda butun xalq xo’jaligini (shu jumladan xususiy sektorni) iqtisodiy rivojlantirish loyihalarini ishlab chiqadi; muayyan xo’jalik yo’nalishlarini, shu jumladan makroiqtisodiy parametrlarni va resurslar bilan ta’minlangan tarkibiy ko’rsatkichlarni belgilaydi. Bu bilan mulkchilikning barcha shakllaridagi tadbirkorlarning ham, mintaqalarning ham umuman jamiyat uchun muhim bo’lgan loyihalarning amalga oshirilishidagi manfaatli ishtiroki motivastiyalanadi». So’nggi keltirilgan yondashuv amalda ikkinchi yondashuvga bog’lanadi, unga ko’ra indikativ rejalashtirish – xususiy korxonalarni davlat tomonidan ifodalangan vazifalarning bajarilishiga yo’naltirish: “Yaponiyada umumdavlat iqtisodiy rejalashtirish indikativ xususiyatga ega. Boshqacha aytganda mamlakatda ishlab chiqilayotgan umumdavlat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish rejalari rasmiy qonunlar hisoblanmaydi, balki iqtisodiy tuzilmaning alohida bo’g’inlarini milliy manfaatlardagi ushbu dasturlarning bajarilishiga yo’naltiruvchi va safarbar etuvchi davlat dasturlarini o’zida namoyon etadi” 6 . Yüklə 2,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|