B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

14.3. Tuproqning ifloslanishi. Sanoat va mayishiy chiqindilar
Tuproqni ifloslanishdan saqlash muhim altamiyatga ega.
Q ishioq x o ‘jaligid a zararkunandalarga qarshi, begona o 'tla rg a va 
o ‘sim lik kasalliqlariga qarshi kurashda keng foydalaniladigan pestit- 
sidlar, gerbitsidlarni m e’yoridan ortiq ishlatish tuproqqa ju d a salbiy 
ta ’sir k o ‘rsatadi. Pestitsidlar tuproqdagi «foydali m ikroorganizm larni 
nobud qiladi va chirindining kam ayishiga olib keladi. Hozirgi kunda 
qishioq x o ‘jalig ida kim yoviy m oddalardan foydalanish hajm i ancha 
kam aytirilishiga qaram ay (oxirgi 10-12 yil davom ida pestitsitlar va 
m ineral o ‘g ‘itlardan foydalanish 3-4 barobarga kam aydi), zaharli 
m oddalar qoldiq m iqdori bilan tuproqni ifloslanishi keskinligicha 
qolm oqda. M asalan, D D T pestitsidi ishlatilganidan 20-yildan keyin 
ham tuproq tarkibida m avjudligi aniqlangan.
Yer ostidan turli xil zararli chiqindilarni joylashtirish va boshqa
maqsadlarda ham foydalaniladi.
Respublikamizda ishlatilishi taqiqlan- 
gan yuqori xlororganik ham da yaroqsiz holga kelgan pestitsidlam i 
y o ‘q qilish uchun viloyatlarda shu m aqsad uchun m o ‘ljallangan 13 
ta zaharli xim ikatlar k o ‘m ish qabristonlari m avjud b o ‘lib, u yerlar- 
da foydalanish taqiqlangan zaharli kim yoviy vositalar va m ineral 
o ‘g ‘itlar ham da m uddati tugagan zaharli kim yoviy vositalar-D DT, 
G X SG , butifos, xlorofos, m agniy xlorat, propinat natriy, gerbitsid- 
lar ham da zaharli kim yoviy vositalar idishlari k o ‘m ilgan, ular hajmi 
taxm inan 9 m ing tonnani, ularning um um iy m aydoni esa 66,2 gek- 
tam i tashkil etadi. Zaharli kim yoviy m oddalar qabristonlarida ularni 
k o ‘m ish deyarli barcha jo y lard a zaharli kim yoviy vositalam i saqlash 
sharoitlari belgilangan talablarga jav o b berm aydi.
155

---

Bugungi kunda “0 ‘zkim yosanoat” kom paniyasining hududiy 
“ Q ishloq-xo‘jalikkim yo” aksiyadorlik jam iyatlari tom onidan (balans- 
ga olinm agan boMsada) 2004-2006-yillarda “qabristonlar” hududlari 
tuproq qatlamini tekislash, chorva mollari kirib chiqishini oldini olish 
uchun atrofiga xandaq holatida chuqur kavlash, atroflariga tikanli sim 
tortish, ogohlantiruvchi va taqiqlovchi belgilar qo'yish ishlari am alga 
oshirib kelingan b o‘lsada, ushbu qabristonlar baribir ekologik jihatidan 
xavfli b o ‘lib, atrof-m uhit holatiga jidd iy tahdid solmoqda. Zaharli xi- 
m ikatlam i k o ‘mish qabristonlari hududlariga aholining va ular chorva 
m ollarining kirishi kuzatilm oqda. Shuningdek, “qabristonlar” atrofidan 
olingan tuproq nam unalari tarkibida D D T va uning metobolitlari esa 
30 m artagacha ortiqligidir, ilmiy m uassasalar bilan birgalikda zaharli 
kim yoviy m oddalarni sanoat usulida zararsizlantirish, utillashtirishning 
keng qamrovli strategiyasi ishlab chiqilishi kerak.