B. O. Yodgorov K. Perdebayeva

NATIJALAR VA MUHOKAMA
 
Hozirgi vaqtda tuproqdagi fosfogipsning ruxsat etilgan tarkibi alohida 
muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar erlari uchun (tuproq massasining ≤ 2,0%), 
qishloq xo'jaligi yerlari va aholi punktlari uchun (% 6,8%), o'rmon va suv resurslari, 
sanoat va transport (≤ 9,6%) (Yakovleva A.S. va boshq. 2013, Kalinichenko V.P., 
2017) ga teng deb qabul qilingan[6]. 
Yuqorida aytilganlarning barchasini sarhisob qiladigan bo'lsak, hosildorligini 
yuqotgan yerlarning unumdorligini tiklash va atrof-muhitdagi radiatsion vaziyatni 

---

Academic Research in Educational Sciences 
VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-326-335 
Google Scholar 
 Scientific Library of Uzbekistan 
Academic Research, Uzbekistan 329  www.ares.uz 
yaxshilash uchun radioaktiv ifloslangan joylarda fosfogipsdan foydalanish 
samaradorligini o'rganish dolzarb ko'rinadi. 
Fosfogips fosforli o'g'itlar ishlab chiqarishning yon mahsuloti va amalda 
foydalanilmaydigan mahsulotidir, tarkibida bir qator qimmatbaho komponentlar - 
kaltsiy oksidi va kremniy, temir, titanium, magniy, alyuminiy va marganets kabi 
noyob tuproq elementlari mavjud. Fosfogips eng arzon va osonlik bilan mavjud 
bo'lgan meliorant hisoblanadi va tarkibida magniy yuqori bo'lgan tuproq 
unumdorligini oshirish uchun ishlatilishi mumkin. Fosfogipsdan qishloq xo'jaligida 
foydalanish 
bo'yicha 
uzoq 
muddatli 
tadqiqotlar 
uni 
tuproqni 
kimyoviy 
meliorativlashtirishda qo'llash istiqbolini ko'rsatdi[11]. Magnezium miqdori yuqori 
bo'lgan tuproqlarni qayta tiklash va kuzgi bug'doy va paxtaning hosildorligini 
oshirish maqsadida fosfogipsdan foydalanish texnologiyasi Qozog'iston suv xo'jaligi 
ilmiy-tadqiqot instituti (KazNIIWH) olimlari tomonidan, Janubiy Qozog'istonning 
Aris-Turkiston viloyatining buzilgan erlarida, 100 gektar maydonda etti yil davomida 
sinovdan o'tkazilgan. Shu bilan birga, 4-8 t/ga tezlikda fosfogipsning kiritilishi ba'zi 
holatlarda paxta hosildorligini 10 ts / ga dan 20-35 ts/ ga gacha oshirdi. Fosfogips 
ta'sirining samaradorligi qo'llanilgandan keyin 5-6 yil davomida qayd etilgan. 
Iqtisodiy samara 50 ming tanga/ga dan oshgan. 
Osiyo taraqqiyot banki va ICARDA loyihalari ko'magida va ishtirok etgan 
fermerlarning xarajatlarni qisman qoplanishi (30%) bilan ushbu texnologiya Janubiy 
Qozog'iston fermer xo'jaliklarida ham muvaffaqiyatli tatbiq etilgan. Fosfogipsni 
qo'llash bo'yicha agrotexnikaga fermerlarni o'qitish mutaxassislar tomonidan 
texnologiyani tatbiq etishning barcha bosqichlarida amalga oshirilgan. Fosfogips 
tuproq unumdorligini oshiradi, uning fizik tuzilishini yaxshilaydi, kaltsiy va fosfor 
zaxiralarini ko'paytiradi, tuproqni kultivatsiya qilishda agrotexnika tuzilishini hosil 
bo'lishini ta'minlaydi, o'simliklarning o'sishi va rivojlanishini tezlashtiradi, sug'orish 
paytida so'rilish tezligini va suvni tejashni 25-35% ga oshiradi. Fosfogipsdan 
takirsimon va solonetsli tuproqlarda foydalanish tavsiya etiladi, bu tuproqlarning 
fizikaviy va kimyoviy xususiyatlarini yaxshilashga va unumdorligini oshirishga 
yordam beradi. Fosfogips Qozog'istonda juda ko'p va undan fermerlar uchun arzon 
narxlarda magnezium miqdori yuqori bo'lgan tuproq va Markaziy Osiyoning boshqa 
joylarida hosildorlikni oshirish uchun foydalanish mumkin[15]. 
Qozog'istonda solonets va sho'rlangan erlarning maydoni 94 million gektarni 
tashkil qiladi. Oddiy qora tuproqli yerlar zonasida ular qishloq xo'jaligi erlarining 1/4 

---