B. O. Yodgorov K. Perdebayeva

Academic Research in Educational Sciences 
VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-326-335 
Google Scholar 
 Scientific Library of Uzbekistan 
Academic Research, Uzbekistan 330  www.ares.uz 
qismini egallaydi. Magniy miqdori yuqori bo'lgan tuproqlarni qayta tiklashda qishloq 
xo'jaligining asosiy muammolari quyidagilardan iborat: 
Sog’orishda suni kam berilishi ham ekinlar hosildorligini pasaytiradi. Bu kabi 
tanazzulga uchragan tuproqlarda dehqonlar tanqisligi sababli, yetishtiriladigan
mahsulotlarni miqdorini kamligi va sifatini pastligi koʻrsatiladi. 
Ilmiy tadqiqotlar va ishlab chiqarish tajribasi shuni tasdiqlaydiki, shoʻrlangan 
yerlarni shoʻrlanishini yoʻqotish bilan ularni meliorativ holatida 3-4 baravar yoki 
undan ko'p oshirish mumkin. Melioratsiyaning eng asosiy usuli bu kimyoviy usul. 
Gips - bu klassik meliorant. Gips bilan bir qatorda gidrometallurgiya ishlab 
chiqarishining zararli chiqindisi bo'lgan fosfogipsdan foydalanish mumkin. 
Meliorativ effekt jihatidan fosfogipum klassik gipsdan kam emas va iqtisodiy 
ko'rsatkichlari bo'yicha u, masalan, fosfogips bilan qayta ishlangan sho'rlangan 
erlarda pichan narxi 2 baravarga kamayadi. Fosfogips tuproqda tabiiy gipsga 
qaraganda samaraliroq ta'sir qiladi, chunki u tuproq tarkibida yaxshiroq eriydi. Shu 
sababli, Janubiy Qozog'istonda tuproqni qayta tiklash uchun fosfogipsni qo'llash 
texnologiyasini qo'llash orqali qishloq xo'jaligi ekinlarining hosildorligini 
barqarorlashtirish zarur, Markaziy Osiyodagi Orol dengizi havzasi erlarining bir 
qismida magniy miqdori yuqori bo'lgan tuproqlar aniqlangan, sug'oriladigan 
maydonlarining 30% dan ortig'ida tuproq 
yutuvchi kompleksda (TYK) 
almashinadigan magniy darajasi 25-45% gacha, ba'zilarida esa 60% gacha ko'paygan. 
Kam tezlik infiltratsiya va gidravlik o'tkazuvchanlik, magniy miqdori yuqori bo'lgan 
bunday tuproqlar odatda ushbu mintaqadagi takir tuproqlari hisoblanadi. 
Sug'orishdan so'ng, bunday tuproqlar katta bloklarni hosil qiladi, ular infiltratsiya 
tezligini va sug'orish oqimining jo'yak bo'ylab harakatlanishini sezilarli darajada 
kamaytiradi[16]. 
Paxta asosiy ekin hisoblanadi, u yozgi mavsumda 95 foiz ekiladigan maydonda 
etishtiriladi. Fermerlar hayot uchun ushbu ekinga juda bog'liq va shuning uchun 
hosilning pasayishi ularning xo'jaliklarining rentabelligiga sezilarli ta'sir qiladi. 
Xuddi shu tarzda, tuproq degradatsiyasining bu muammosi kuzgi bug'doy 
hosildorligiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Tuproqda paxtadan yuqori hosildorlikka 
erishish uchun tuproq tarkibidagi gidroksidi oldini olish uchun magniy tarkibida 
bo'lishi kerak. Ko'p yillik o'tlar, dukkakli ekinlar ekishning ko'payishi va 
fosfogipsdan foydalanish (fosforli o'simliklar chiqindilari) madaniy ekinlarning 
hosildorligini va suv resurslaridan foydalanish samaradorligini oshiradi. 

---