B. X. Azizkulov, B. K. Janzakov iqtisodiy siyosatga kirish

2.2. Iqtisodiy liberalism, iqtisodiy rivojlanishda davlatning roli, muammolari 
va uning mazmuni . 
Liberalizm (fransuzcha: libéralisme)— odamlarning oʻzini, xatti-harakatlarini, 
mulkini boshqarishda erkin degan nuqtai nazarga asoslangan. Liberalizm 17-18-
asrlarda Yevropa mamlakatlarida yuzaga kelgan, u Jon Lokk, Adam Smit, Sharl Lui 
Monteskye va boshqalarning mutlaq hokimiyatga qarshi qaratilgan nazariyalariga 
asoslanadi. Liberalizm gʻoyalari birinchi bor AQSH Konstitutsiyasi (1787) hamda 
„Inson va fuqaro huquqlari deklaratsiyasi“da (1789) mujassam boʻlgan. 19-asr va 
20-asr boshlarida liberalizmning fuqarolik jamiyati, shaxs huquklari va erkinliklari, 
huquqiy davlat, demokratik siyosiy muassasalar, xususiy tadbirkorlik va tijorat 
erkinligiga oid asosiy qoidalari shakllangan. Hozirda liberalizm gʻoyalariga koʻra, 
erkin bozor mexanizmi samarali iqtisodiy faoliyat yuritish, ijtimoiy va iqtisodiy 
jarayonlarni tartibga solib turish uchun eng qulay shart-sharoit yaratadi; ayni 
chogʻda bozor va raqobatchilik normal sharoitda rivojlanishi uchun bu sohaga 
davlatning muntazam ravishda aralashuvi zarur. 20-asr oxirida liberalizm, 
konservatizm va sotsial-demokratiya gʻoyalari bir-biriga yaqinlashdi. 
Iqtisodiy liberalizm - davlatning iqtisodiyotga minimal aralashuvi va shunga mos 
ravishda iqtisodiyotdagi shaxslarning to'liq erkinligi haqidagi konservativ ijtimoiy 

---

fikrning tarkibiy qismi bo'lgan mafkura hisoblanadi. Iqtisodiy liberalizm liberal, 
fiskal va libertar konservatizm, shuningdek, o'ng libertarizm, klassik va konservativ 
liberalizm falsafasining bir qismidir. 
Iqtisodiy falsafada iqtisodiy liberalizm laissez-faire iqtisodiyotini qo'llab-
quvvatlaydi va targ'ib qiladi. Iqtisodiy liberalizm tarafdorlari erkin bozor, 
mukammal raqobat va “bozorning ko‘rinmas qo‘li”ni (Adam Smitdan) qo‘llab-
quvvatlash uchun falsafiy dalillardan foydalanadilar. 
Bu mafkura erkin bozorga davlat iqtisodiy aralashuvini va iqtisodiyotni davlat 
tomonidan tartibga solishni rad etadi va keyingi nazariyalardan farqli ravishda savdo 
va raqobatning maksimal erkinligini qo'llab-quvvatlaydi: 
Fridrix Listga ko’ra iqtisodiy liberalism quyidagi kamchiliklarga ega: 
Liberal maktab qonuniyatlar davlat va xo’jalik sub’ektlariga insonlar xususiyatlari 
sun’iy ravishda ko’chiradi. 
Liberal maktab tomonidan davlat institutlarining iqtisodiy rivojlanishdagi roli va 
mamlakat ishlab chiqaruvchi kuchlarini har tomonlama rivojlantirish zaruriyati 
e'tiborsiz qoldiriladi 
Liberal maktab mamlakatning sanoat rivojlanishi ahamiyatini e'tiborsiz qoldiradi 
Liberal maktab mehnat taqsimoti va kooperatsiyani milliy iqtisodiyot miqyosida tan 
olmaydi 
Liberal maktab protektsionizmni tadbirkorlik erkinligini cheklash va monopoliyani 
o'rnatishda adolatsiz ayblaydi. 
Liberal maktab savdo balansi va to'lov balansi zarurligini inkor etadi 
Liberal maktab erkin savdo rejimi tomonidan yaratilgan muammolarga befarq 
Liberal maktab xalq (mamlakat) yalpi kapitalini shakllantirish mexanizmini 
individual kapital va yalpi kapitalning shakllanishini farqlamaydi. 
Liberal maktab savdoni ulug'laydi, uni ishlab chiqarishdan ustun qo'yadi, ishlab 
chiqarish va savdoning iqtisodiyot rivojlanishidagi haqiqiy rolini tushunmaydi. 
Liberal maktab tomonidan iqtisodiy tarixga e'tibor bermaslik va tarixiy faktlarni 
noto'g'ri talqin qilish katta kamchilik hisoblanadi.