Babayeva d. R

2. 
Suratlar bilan o‘tkaziladigan mashg‘ulotlarda bolalarni
so‘zlashuv nutqiga (dialogik) o‘rgatish. 
Suratni ko‘rish va u haqida 
suhbat mashg‘ulotining uslubiyoti xuddi kuzatish mashg1 ulotining 
uslubiyotiga o‘xshashdir. Tarbiyachi mashg‘ulotdan oldin suratni bo­
lalarga ko‘rsatmasdan, guruh xonasiga olib kiradi va uni doskaga tes- 
kari tomoni bilan osib qo‘yadi. Bunday qilishdan maqsad bolalardagi 
ixtiyorsiz diqqatdan mashg‘ulotning boshlanishida foydalanishdir.
Mashg‘ulotni boshlashdan oldin bolalami jonlantirish, yangi surat 
mazmunini yaxshilab tushunib olishlari uchun qisqagina kirish suh- 
bati o‘tkazish mumkin, Masalan: «Mushuk o‘z bolalari bilan” nomli 
suratni bolalarga ko‘rsatishdan avval tarbiyachi ularga: Kimning uyi- 
da mushugi bor? Nima uchun. mushuk saqlaysiz? Uni nimalar bilan 
boqasiz? U qanday ovoz chiqaradi? kabi savollar beradi. So‘ngra bo­
lalarga: «Men sizlarga mushuM va uning bolalari tasvirlangan suratni 
olib keldim, hozir sizlarga ko;‘rsataman, - deb suratning old tomo- 
nini ilib qo‘yadi va bolalaming uni yaxshilab ko‘rib olishlari uchun 
1- 2 daqiqa vaqt beradi. Suratni yaxshilab ko‘rib olishgach, tarbi­
yachi unda tasvirlanganlar bo< yicha savollaf bera boshlaydi. Savol­
lar bolalaming yosh va shaxrsiy xususiyatlarini, dastur maqsadini 
hisobga olgan holda beriladi. Chunonchi, ^gar birinchi va ikkinchi 
kichik guruhlarda ushbu surat bo‘yicha mashg‘ulot o‘tkazilsa, undan 
maqsad: bolalaming mushuk va uning bolalari haqidagi tasavvurla- 
rini aniqlash, tashqi ko‘rinishi, harakati, ovqatni qanday yeyishini 
bilish va lug‘atini faollashtirish bo‘lsa, tarbiyachi bolalarga suratni 
ko‘rsatib shunday savollar beradi: Suratda nima tasvirlangan? Ona 
mushuk nima qilyapti? Ona mushuk yonida kim yotibdi? Mushuk 
qanday miyovlaydi? Ikkinchi kichik guruh bolalariga esa yuqorida- 
gi savollardan tashqari, yana ushbu savollami ham berish mumkin: 
Ona mushukning panjalari qanday rangda? Dumi qanday rangda? 
Mushukning boshida nimalari bor, tumshug‘ida-chi? Kulrang mu­
shukcha nima qilyapti? U nimadan sut ichyapti? U sutni qanday ich­
yapti? Ip kalavasi bilan o‘ynayotgan mushuk bolasini ko‘rsatib: Bu 
mushukcha qanday rangda? U panjalari bilan nima o‘ynayapti? ip 
kalavalari qanday rangda? Katta va maktabga tayyorlov guruhida beri- 
ladigan savollar esa ancha murakkablashadi. Rasmlami ko‘rib chiqish
244

---

vaqtida bolalar diqqati ayrim detallarga yo‘naltiriladi: Ona mushuk 
nimaning ustida yotibdi? Uning yonida uxlab yotgan mushukchaning 
panjalarida ninasi ko‘rinib turibdi? Polda sochilib yotgan ip kalava- 
lari qayerda edi? Nima uchun ip kalavalari polda sochilib yotibdi? Sa- 
vatni kim ag‘darib yubordi? Tarbiyachining savollariga bolalar javob 
berib bo‘lishgach, surat yuzasidan tarbiyachining o‘zi gapirib beradi: 
«Mana bu ona mushuk - Mosh. Uning mushukchalari bor. U gilamcha 
ustida yotib, bolalariga qarayapti. Kulrang mushukchalar tarelkadagi 
sutni tili bilan chapillatib ichyapti, targ‘il rangdagi mushukcha esa 
sakrab, savat ichidagi ip kalavalarini ag‘darib yubordi. Ip kalavalari 
savat ichidan har tomonga sochilib ketdi va targ‘il mushukcha ko‘k 
rangdagi ip kalavasini chuvalashtirib o‘ynay boshladi. Oq-qora rangli 
mushukcha esa ona mushukning yonida uxlab yotibdi. Ona mushuk 
mushukchalariga qarayapti va «xir-xir» qilib xirillayapti». Ushbu 
mashg‘ulot jarayonida yangi so‘zlar izohlab beriladi, qiyin so‘zlar 
jo ‘r bo‘lib takrorlanadi. Mashg‘ulot topishmoq aytish va uningjavo- 
bini topish (Kichkina qumg‘on, o‘tirib ko‘zini yumgan), she‘r aytish 
(Sh. Sa’dullaning «Mushuk» she’rini):
Mushugim deydi: miyov,
Sichqon doim menga yov!
Shuning uchun qo‘ymayman,
Qancha yemay to‘ymayman.
yoki qisqa hikoya o‘qib berish bilan (Habib Po‘latovning «Mosh 
hikoyasi» davom ettirilishi mumkin. Tarbiyachi ushbu mashg‘ulotda 
bolalar lug‘atiga