Babayeva d. R

•hartli 
ravishda quyidagi bosqichlarga bo‘linadi:
Go‘daklik (1 yoshgacha)
- ilk yosh (1-2 yosh)
- ilk yosh (2-3 yosh)
- kichik yosh (3-4 yosh)
- o‘rta yosh (4—5 yosh)
- katta yosh (5-6 yosh)
- maktabga tayyorlov davri (6-7 yosh)
Dastuming tuzilmasi:
1. Bolalarning rivojlanish xususiyatlari.
2. Jismoniy rivojlanish.
3. Mashg‘ulotlar jadvali (haftalik, oylik, 1-yarim, 2-yarim yil- 
likvajam i).
4.
Ijtimoiy-hissiy rivojlanish.
5. Nutq, о‘qish va savodga tayyorgarlik.
6. Bilish jarayoni: atrof olam to‘g‘risidagi bilimga ega bo‘lish 
va 
uni anglash.
3. Maktabgacha tarbiya muassasasida nutqini rivojlantirish
vositalari va usullari. 
Tilni to‘g‘ri o‘rganish, uning grammatik tuzi- 
lishiga 
e’tibor berib so‘zlashish, bolalarda erkin muhokama yuri­
tish, 
savollar berish, boshqalardan eshitgan fikrlari yuzasidan xulo- 
salar 
chiqarish, narsa va hodisalar o‘rtasidagi bog‘lanishning turli 
ko'rinishlarini anglab yetishga olib keladi.
Maktabgacha tarbiya muassasasida sog‘lom, tabiiy muhit yara­
tish, 
ulaming to‘g‘ri muomalaga kirishishi, boshqalar bilan gapla-
65

---

shish ishtiyoqining ortishiga turtki bo‘ladi. Buning uchun bolalar 
nutqining shaklan va mazmunan mantiqiy birligiga erishish muhim 
bo‘lib, ular quyidagilardan iboratdir:
- dastlab bola o‘z lug‘at boyligiga ega bo‘lishi;
- bolalar nutqining grammatik tuzilishini aniq shakllantirishga 
e’tibor berish;
- bolalarda tovush madaniyatini tarbiyalash;
- dialogik nutq, ya’ni so‘zlashuv nutqini rivojlantirish;
- hikoya qilib berish;
- bolalami badiiy adabiyot bilan tanishtirish;
- bolalami savod o'rgatishga tayyorlash va boshqalar.
Bu talablar maktabgacha tarbiyaning barcha bosqiohlarida amal­
ga oshiriladi. Lekin ularning har birida bolalaming yosh xususiyati, 
shaxsiy tayyorgarlik darajasi, albatta, hisobga olinadi.
Bolalaming tevarak-atrofni kuzatib borishi natijasida talaffuzi 
ham ijobiy tomonga o‘zgara boshlaydi; tovushlami to‘g‘ri talaffuz 
qila boshlaydilar, jumlalar mazmuni kengaya boradi, grammatik to­
mondan gapni to‘g‘ri tuza boshlaydilar, lug‘at boyligi ham ortadi. 
Bolalaming o‘zlari kichik-kichik hikoyalar tuza boshlaydilar va bu 
hikoyalami erkin bayon qila. oladilar. Ularda kattalar bilan mulo­
qotga kirishish, o‘z fikrini erkin bayon etish kabi xislatlar paydo 
bo‘la boshlaydi. Shunga ko‘ra bolalar nutqida tovush madaniyatini 
takomillashtirish, atrofd^gi narsalar, predmetlar, hodisalar nomini 
ifodalovchi so‘z boyligini kengaytirish, faollashtirish, monologik 
nutqning oddiy shakllariga rioya etish, o‘z fikrini grammatik ji­
hatdan to ‘g ‘ri va aniq ifodalay olish ko‘nikmalarini paydo qilish 
muhim va zarur hisoblanadi.
Bu talablar bolalarda borliqni, tevarak-atrofni idrok etish, uni tu­
shunish, his etish, hikoyalar tuzish, o‘z fikrini bayon qila olish, ifodali 
o‘qish faoliyati jarayonida tarkib toptiriladi.
Ma’lumki, bog‘lanishli nutqda bolalaming atrofdagilar bilan voqea- 
hodisalar ta’siri natijasida o‘zaro munosabati, aloqasi ifodalanadi. Bu 
ifoda bir yoki bir necha jumlalarda o‘z aksini topishi mvtmkin.
Nutqning shakllanishida bolaning tevarak-atrof bilan munosa­
bati, muomala shakli katta rol o‘ynaydi. Maktabgacha katta yosh-
66

---

dagi 
bolalarning og‘zaki nutqqa doir, malaka va ko‘nikmalari mav­
jud 
bo‘lganligini hisobga olib, ularda bog‘lanishli nutqni shakl-