Backup of Uz Qabigi

§13.2. Təsir sferi

Astronomiyada təsir sferi anlayışını birinci dəfə Laplas Günəş-Yupiter-komet sistemindən ibarət olan üç cisim məsə-ləsinin həllində daxil etmişdir. O, üç cisim məsələsini iki ayrı-ayrı iki cisim məsələsi ilə əvəz etmişdir. Laplas hesab etmişdir ki, Yupiter yaxınlığında müəyyən bir bölgədə Günəşin sarsı-

®

Şəhil 13.3. Təsir sferinə duir

W',

M

m

dıcı təsirini nəzərə almamaq olar. Bu halda komet Yupiter ətrafında hiper-bolik orbit üzrə hə-rəkət edər. Bu bölgəni Yupiterin təsir sferi adlandır-

mışdır. Bu sferdən kənarda komet Günəş ətrafında eliptik orbit üzrə hərəkət edir və onun hərəkətinə Yupiterin sarsıdıcı tə-sirini nəzərə almamaq olar.

Kütlələri m₁ və m₂, aralarındakı məsafə r olan iki cisim

götürək. Bu cisimlərin cazibə sahələrində gravitasiya təcilləri uyğun olaraq w₁ və w₂, m₁ kütləli cismin m₂ kütləli cismin qra-

vitasiya təcilini sarsıtmasını Aw_b m₂ kütləli cismin m₁ kütləli

cismin gravitasiya təcilini sarsıtmasını isə Aw₂ilə işarə edək.

Onda m₁ kütləli cismin m₂ kütləli cismə nəzərən təsir sferi elə

şərti ödənilsin.

Təsir sferinin radiusu aşağıdakı kimi təyin olunur:

sferə deyilir ki, onun daxilində

Məsələn, Yer və Günəş üçün r=a©=149 000 000 km, m₂=M©=2-10³³q və m₁= M©=6-10²⁷q olduğundan bu düstur-dan alarıq ki, Yerin Günəşə nəzərən təsir sferinin radiusu

p©=930 000 km

olar. Eləcə də Ayın Yerə nəzərən təsir sferinin radiusu üçün (r=r,=384 400 km, M,=7.34-10²⁵q) taparıq ki,

p,=66 000 km. Günəş, planet və süni peykdən ibarət bir sistemə baxaq (şəkil 13.3). Onların kütlələri uyğun olaraq M©, M və m, Gü-

nəşlə planet arasındakı məsafə r₁, Günəşlə peyk arasındakı məsafə r₂ və planetlə peyk arasındakı məsafə r olsun.

Əvvəlcə fərz edək ki, peyk planetə yaxındır və planet ət-rafında hərəkət edir.

Aydındır ki, peykin planetdən aldığı təcil

GM

(13.3)

planetin Günəşdən aldığı təcil

GM_r.

wm

(13.4)

peykin isə Günəşdən aldığı təcil

GM,

w m

(13.5)

olar. Onda Günəşin peyki sarsıdan təcili