Baǵdarì 4-kurs 3003-19/1 tt(qq) topar studenti Jiyemuratov Alisherdin’

Talshıqlı optikalıq cifrlı baylanıs sistemaların proektlestiriw. Proektlestiriwde sapa kriteryaları.
Uzatıw liniyasini proektlestiriwde tómendegi máseleler sheshiledi:
 Uzatıw liniyasining trassasini tańlaw ;
 Aqırǵı hám aralıq punklarning sociallıq-ekonomikalıq xarakteristikaları ;
 Talap etiletuǵın kanallar sanın tiykarlash hám esaplaw ;
 Regeneratsiyalash punktlerin jaylastırıw hám basqalar.
Uzatıw liniyasining trassasini tańlaw texnologiyalıq proektlestiriw normalariga muwapıq izertlew processlerinde ámelge asıriladı. Trassa uzınlıǵı minimal bolıwı kerek. Trassaning qaladen sırtdaǵı bólegi avtomobil jolları boylap, úzilis hám shógiw bolmawi ushın awıl xojalıǵı ushın qaratnmagan erler, sonıń menen birge kemiriwshi xayvonlar bolmaǵan erler boylap ótiwi kerek. Proektlestiriwde hár qıylı daǵı er astı kommunikatsiyalardıń, joqarı vol'tli liniyalarning hám elektr temirjollarınıń jaylasıwın esapqa alıw kerek. Trassaning uyqas keliwshi ob'ektler menen kesiwuvi hám jaqınlashuvini proektlestiriw normativ hújjetlerde anıqlanadı.

Xalıq punktlerinde trassa tiykarlanıp ámeldegi yamasa proektlestiriwtirilayotgan kabelli kanalizaciya boylap, tonnellarda hám ayırım qallarda erda ótiwi kerek. Trassa boylap punktler arasındaǵı aralıq izertlewler processinde anıqlanadı. Bunda trassaning bir neshe variantları saylanadı, olar eń ábzal variant dep saylanǵan uzatıw liniyasining xolat planı kórinisinde sáwlelendiriledi.

Elektrik esaplawlar ushın punktler arasındaǵı aralıq, trassaning tuwrı emesligin hám olardı aylanıp ótiwde kabel iyiliwlerin esapqa alıwshı, kabel uzınlıǵı boyınsha anıqlanadı. Ádetde kabellar uzınlıǵı uyqas keliwshi trassa uchastkası uzınlıǵınan asadı. Normativ zapaslar uyqas keliwshi uchastka uzınlıǵınan ortasha 2% ni quraydı.
Kabelli liniya trassasi sonday saylanadıki, hámme punktlerdi (proektlestiriw tapsırig'ida názerde tutılǵan ) baylanıs menen támiyinlewde imaratlarǵa hám uzatıw liniyasining ekspluataciyasına sarp etiw etiletuǵın ǵárejetler minimal bolıwı kerek.
Trassaning optimal variantın tańlaw tómendegi me'zonlar boyınsha alıp barıladı :
- qurilishga minimal kapital ǵárejetler;
- minimal ekspluataciya ǵárejetleri;
- xizmat kórsetiw qolaylıǵı.
Kórsetilgen me'zonlarni qanaatlandirıw ushın trassa berilgen punktler arasında eń qısqa aralıq hám qurılıstı quramalılastırıwshı hám qımbatlastırıwshı, tosqınlıqlardıń eń kem sanına ıyelewi kerek. Eger kabelni avtomobil jolı boylap jatqızıw, trassani oǵırı uzınlashtirib jiberse, trassa kabelini tuwrılawǵa ruxsat etiledi.
Suwlı tosqınlıqlardı kesip ótiw ushın eń kishi keńlikke iye jay saylanadı.
Kórilgen variantlardıń salıstırıwiy analiz nátiyjeleri keste kórinisinde rásmiylestiriledi, tárepler baǵdarı hám masshtab kórsetilgen kartadan nusqa alınadı hám shártli belgiler qóyıladı.
Aqırǵı hám aralıq punktlerdiń sociallıq-ekonomikalıq xarakteristikaları, saylanǵan aqırǵı hám trassada jaylasqan aralıq punktler arasında baylanıstıń dúziliwin tiykarlash ushın zárúr.
Hár qıylı daǵı telekommunikatsiya xızmetlerin boyınsha saylanǵan punktlerdiń bir-birine umtılıwı, punktlerdiń sociallıq-ekonomikalıq hám metalliy rawajlanǵanlıq dárejesine, birinshi náwbette xalıq sanına baylanıslı. SHuning ushın xarakteristikada aqırǵı dizimge alıw maǵlıwmatları boyınsha xalıq sanı, salmaqli hám kiyim-kenshek islep shıǵarıw kárxanaları haqqındaǵı finanslıq -kredit hám investitsiya mákemeleri, metalliyat orayları, ilimiy izertlew orayları hám oqıw orınları, transport hám baylanıs, sawda-satıq hám b. q. haqqındaǵı maǵlıwmatlar keltiriledi.
Keltirilgen maǵlıwmatlar tiykarında belgilengen xalıq punktleriniń bir-birine umtılıw dárejesi haqqında, olardı hár qıylı daǵı telekommunikatsiya xızmetlerin menen támiyinlew haqqında juwmaq etiledi.
Berilgen xalıq punktlerin baylaw, kerekli kanallar sanın esaplaw hám tiykarlash, bul punktlerdegi xalıqtıń sanına hám xalıqtıń ayırım gruppalarınıń óz-ara baylanıs hám hár qıylı daǵı xabarlar menen almasinuviga qızıǵıwshılıq dárejesine baylanıslı. Qálegen xalıq punktindegi xalıq sanı aqırǵı dizimge alıwdıń statistikalıq maǵlıwmatları tiykarında anıqlanıwı múmkin. Perspektivalı proektlestiriwde xalıqtıń artıwın itibarǵa alıw kerek. Perspektivalı proektlestiriw jılı házirgi waqıtqa salıstırǵanda 5... 10 jıl aldınǵa qabıl etiledi.
Bir abonent payda etetuǵın salıstırma júklemeni, berilgen joytıwlar belgilengen jalǵanıwlardı hám proektlestiriwtirilayotgan magistralniig málim punktlerinde telefon tıǵızlıǵın esapqa alıw menen dáslepki telefon kanallarınıń sanı anıqlanadı.
Túrli wazıypalı telekommunikaciyalardı (dawıslı signallardı uzatıw, telegraf baylanısı, maǵlıwmat signalların uzatıw, televidenie kanalları hám mobil radio baylanıs roumingini shólkemlestiriw, internet tarmaǵına hám t.b. ) shólkemlestiriw ushın zárúr bolǵan kanallar sanı, málim punktlerdiń telefon kanalları sanı hám telefon tıǵızlıǵı arqalı ańlatılıwı múmkin. Telekommunikatsiya kanallarınıń ulıwma sanı ARK-tiykarǵı cifrlı kanal yamasa TCHK-dawıs chastotalı kanallardıń ekvivalent sanınan kelip shıǵadı.
Uzatıw sisteması hám kabel túrin tańlaw baslanǵısh telefoniya tarmaǵın tómendegi jónelisler boyınsha rawajlandırıwdı itibarǵa alǵan halda ámelge asıriladı :
- kabel hám cifrlı uzatıw tiziimlarini qóllaw menen jańa magistrallarni qurıw ;
- mavjud magistrallarni optikalıq kabellarni hám optikalıq uzatıw sistemaların qóllaw menen rekonstrukciya qılıw.
RUT hám kabel túrin tańlaw ushın proektlestiriwtirilayotgan cifrlı uzatıw liniyasining wazıypası, talap etiletuǵın baylanıs aralıǵı, aqırǵı hám aralıq punktler arasında talap etiletuǵın cifrlı aǵıslar sanı haqqındaǵı informaciya kerek.
Rekonstrukciya qılıw xolatida baylanıstı shólkemlestiriwdiń variantın tańlaw hám túrli tipdagi TOUT qollanılǵanda bir túrdegi kabel ushın kapital hám jıllıq ekspluataciya ǵárejetlerin salıstırıwlaw tiykarında alıp barıladı.
Kabel markası trassadagi erning xarakteri, kabelni jatqızıw usılına baylanıslı halda saylanadı. Barlıq jaǵdaylarda RUT kanal hám traktlarınıń zárúrli sapa kórsetkishleriniń saqlanilganligi, cifrlı uzatıw liniyasining ekonomikalıq natiyjeliligi eń tiykarǵı shárt esaplanadı.
Regeneratsiyalash punktlerin jaylastırıw tómendegi talaplardı esapqa alǵan halda ámelge asıriladı. Cifrlı liniya traktı aqırǵı punktler (OP) dıń uzatıwshı hám qabıl etiwshi liniya traktı úskeneleri (LTU) den, xızmet talap etetuǵın (XTQRP) hám xızmet talap etpeytuǵın regeneratsiyalash punktleri (XTQyRP) den, regeneratsiyalash uchastkaları (RU) den hám optikalıq kúsheytiw punktleri (KU) den quram tapqan.
XTQyRP OP yamasa XTQRP den distansion derek menen támiyinlenedi, sol sebepli olardı múmkinshiligi barınsha qolaylı etip tayarlawǵa intilinadi.
XTQyRP ni támiyinleytuǵın OP hám XTQRP arasındaǵı aralıq distansion támiynat (DT) aralıǵı dep ataladı hám hár bir RUT dıń pasport maǵlıwmatlarınan biri esaplanadı.
OP-XTQyRP, XTQyRP-XTQyRP yamasa XTQyRP-XTQRP arasındaǵı aralıq regeneratsiyalash uchastkası uzınlıǵı dep ataladı. RUT dıń optikalıq kabeli RU uzınlıǵı onıń energetikalıq potensialına, yaǵnıy maksimal oralatuǵın sóniw hám optikalıq kabel túrine baylanıslı.
Dispersiya buzılıwları onsha úlken bolmaǵan jaǵdaylarda hám tolqın uzınlıǵı boyınsha ajıratılǵan TOUTda kúsheytiw punktlerin qóllaw maqsetke muwapıq. Kúsheytgishlerdiń sanı shawqımnan qorǵawlanganlik talaplarınan kelip shıqqan halda shegaralanadı. Buzılıwlar dárejesi joqarı, shawqımnan qorǵawlanganlik talap sheńberinde bolmaǵanda liniya traktında kúsheytiw punktleri menen birgelikte málim aralıqlardan keyin regeneratsiyalash punktlerin da jaylastırıw zárúr.
Talshıqlı optikalıq uzatıw liniyalarini proektlestiriw boyınsha tiykarǵı qaǵıydalar
Talshıqlı optikalıq uzatıw liniyalari (TOUL) ni proektlestiriwde, perspektivalı proektlestiriw menen baylanıslı, isenimlilikti asırıw, ekspluataciya hám kapital ǵárejetlerdi kemeytiw maqsetinde, tómendegilerdi ańlıw usınıs etiledi:
 xattoki kishi ótkeriw qábiletli tarmaq uchastkalarında da tek bir modali optikalıq talshıqlı (OT) optikalıq kabellarni isletiw;
 rezerv OTli optikalıq kabellarini qóllaw ;
 talab etilgen ótkeriw qábiletli bólekte baslanǵısh maǵlıwmatlarǵa salıstırǵanda, liniya traktınıń joqarılaw tezlikli apparaturasini qóllaw.
Bir modali optikalıq talshıqlı optikalıq kabellarning jaratılıwı hám kelesi joqarı dárejede jetilistiriwuvi, B*L ańlatpanıń shegaralıq ma`nisin keskin asırıw imkaniyatın jarattı, bul erda v - uzatıw tezligi, L - regeneratsiyalash uchastkası uzınlıǵı. Mısalı, eń arzan OTli optikalıq kabel ushın L=100 km uzınlıqta shegaralıq uzatıw tezligi STM-16 (30 mıń ARK) qáddine sáykes keledi.
Rezerv OTli optikalıq kabellarni jatqızıwdıń maqsetke muwapıqlıǵı bir neshe artıqmashılıqlarǵa iye. Birinshiden, bul informaciyalardı fazalıq zichlashtirish dep atalıwshı, perspektivalı rawajlanıwǵa TOUL dıń ótkeriw qábileti boyınsha rezervni támiyinleydi. Bunda optikalıq kabeldagi OTlar sanınıń 10 retke artpaqtası TOUL imaratlarına ǵárejettiń atiga 20 % ga asıwına alıp keledi. Ekinshiden, bul TOUL dıń islew isenimliligin asırıw ushın rezerv optikalıq toladan nátiyjeli paydalanıwdı támiyinleydi. Bunda rezerv OTlar isletiliwi múmkin:
- ishchi OT ornın basıw ushın, egerde jumısshı OT dıń parametrleri kabelni jatqızıw yamasa ekspluataciya qılıwda ruxsat etilgen shegaralar sheńberinden shıǵıp ketken bolsa ;
- SRI TOUL ushın rezerv multipleksorlash jalǵanıwın shólkemlestiriw ushın ;
- aloqani uzmasdan optikalıq reflektometrdi rezerv OT ga jalǵaw jolı menen úzliksiz rawajlanıwshı biykarlaw etisler sebebin anıqlaw hám lokalizatsiya qılıw ushın, eger optikalıq kabeldagi hámme OT lar ushın bul sebep ulıwma esaplansa (mısalı, erning jılısıwınan optikalıq kabelda iyiliwler júzege keliwinde, baylanıstıratuǵın muftalar buzulganda hám t.b. ).
Talap etilgen ótkeriw qábiletine salıstırǵanda liniya traktınıń joqarı tezlikli, aqırǵı apparatın qóllaw maqsetke muwapıq.
SRI TOUL proektlestiriwde de joqarı ótkeriw qábiletli apparaturani qóllawdı ańlıw maqsetke muwapıq. STM-16 sinxron multipleksor bahası STM-4 multipleksor bahasınan 30 -40 % ga qımbat, bul da taǵı TOUL imaratlarına tolıq ǵárejetlerdi bir neshe procentkegine asıwına alıp keledi. Biraq SRI apparaturasining qosımsha ótkeriw qábileti, perspektivalı rawajlanıwda uzatıw tezligin asırıw zárúriyatı talap etilgunga shekem, tarmaqta rezervlashlarni isletiw esabına isenimlilik kórsetkishlerin asırıw ushın nátiyjeli isletiliwi múmkin.
Sonıń menen birge, TOUL ni proektlestiriwde tómendegilerdi názerde tutıw kerek:
 mahalliy baslanǵısh tarmaqlarda (bir kúsheytiw uchastkalı ) TOUL ni shólkemlestiriw;
 regional hám magistral baslanǵısh tarmaqlarda eki qońsılas tarmaq túyinleri ortasında (bir kúsheytiw uchastkalı ) TOUL uchastkasın shólkemlestiriw, onıń ushın zárúrshilik payda bolıwǵanda optikalıq kúsheytgishler (OK) ni qóllaw ;
 imkoniyatlariga hám wazıypasına baylanıslı halda informaciyalardı túrli zichlashtirish usılların tolqın uzınlıǵı boyınsha, waqıt boyınsha hám keńislikdegi zichlashtirish usılların maslasıwshı isletiw.
Haqıyqattan da, TOUT komponentleriniń zamanagóy dárejesi, birinshi áwlad (Fabri - Pero lazerlari) nurlanıw dárekleri qollanılǵan, etarlicha arzan hám kompakt liniya traktınıń oxirga apparaturalari (LTA) tiykarındaǵı jergilikli baslanǵısh tarmaqlarda baylaw liniyalarni shólkemlestiriwde, bir yamasa bir neshe ashıqlıq túńliklerinde islewde barlıq múmkin bolǵan aralıqlardı bir kúsheytiw uchastkası menen oraw imkaniyatın beredi.
Búgingi kúnde LTA ni óndiriwshi kóplegen kompaniyalar, baylanıs quralları bazarın názerde tutqan halda, qaǵıyda boyınsha, oralatuǵın sóniwge baylanıslı halda (regeneratsiyalash uchastkası uzınlıǵı 10 nan 150 km ge shekem ), birden-bir konstruksiyada, lekin túrli bahalarda LTA dıń pútkil bir shańaraǵın islep shıǵaradı, bul onıń baylanıs oeratorlari tárepinen tarmaqlarda qollanılıwı boyınsha joqarı maslasıwshanlıqqa alıp keledi.
Optikalıq kúsheytgishler (OK) dıń jaratılıwı hám olardıń LTA quramında qollanılıwı regeneratsiyalash uchastkasınıń maksimal shegaralıq ma`nisin asırıw imkaniyatın berdi, yaǵnıy kóplegen holllarda TOUL trassasini zona ishi - regional hám magistral baslanǵısh tarmaqlarda xamroh tarmaq túyinleri arqalı proektlestiriw múmkinshiligi júzege keldi.
OK dıń kuyidagi úsh túri anıqlanǵan:
OK1 - toyınıw quwatınıń úlken ma`nisine iye uzatıw OK, tikkeley LTA dıń optikalıq uzatqıshı (OUz) shıǵıwında signal quwatınıń júzesin asırıw ushın isletiwge mólsherlengen;
OK2 - júdá kishi shawqım júzesine iye qabıllaw OK, tikkeley LTA dıń optikalıq qabıllaǵıshı (OQq) kiriwinde onıń bayqaǵıshlıǵın asırıw ushın isletiwge mólsherlengen;
OK3 - kishi shawqım júzesine iye aralıq OK, onı regeneratsiyalash uchastkası uzınlıǵın asırıw ushın passiv tolaning uchastkaları arasında ornatıw usınıs etiledi.
Túrli OK dıń qóllaw múmkin bolǵan sxemaları 1-suwretde keltirilgen.
OK qollanılǵan LTA dıń optikalıq jalǵanıw jayları regeneratsiyalash uchastkası uzınlıǵınıń aralıǵı boyınsha v (very - júdá uzın) hám Ol (ultra - eń úlken uzınlıqlı ) túrdegi jalǵanıw jayları klassifikaciyalanǵan. v túrdegi jalǵanıw jayları UzOK + OK1 + QqOK sxemasına yamasa UzOK + OK2 + QqOK sxemasına Ol túrdegi jalǵanıw jayları bolsa UzOK + OK1 + OK2 + QqOK sxemalarına sáykes keledi.
OK ni LTA quramında qóllaw múmkinshiligi TOUL xızmet talap etpeytuǵın regeneratsiyalash punktleri (XTQyRP) dıń elektr támiynat máselelerin júzege kelmaslik imkaniyatın beredi.
Baylanıs tarmaqlarınıń kelesi rawajlanıwda proektlestiriwde (ótkeriw qábileti boyınsha ) dástúriy tárzde pútkil rawajlanıw dáwiri rawajlanıwdıń úlken (liniya - kabeli imaratlardı almastırıw, yaǵnıy jańa uzatıw liniyasini qurıw ) hám kishi (LTA ni eń joqarı tezlikke almastırıw ) esaplıq dáwirleri dep atalatuǵın bólek basqıshlarǵa ajratıladı.
Zamanagóy optikalıq kabellarning múmkinshilikleri TOUL ni úskenelewde ótkeriw qábiletiniń úlken rezervin támiyinleydi, bul baylanıs tarmaǵın optimallastırıw processinde rawajlanıwdıń úlken dáwirlerin esapqa almaslik imkaniyatın beredi. Basqasha aytqanda, rawajlanıw dáwiri mobayniga baylanıs tarmaǵın proektlestiriwde sonday túrdegi OT li optikalıq kabellar saylanadıki, bul OT proektlestiriwtirilayotgan rawajlanıw dáwiri aqırına TOUL dıń talap etiletuǵın ótkeriw qábiletin támiyinlewi kerek.
Bunnan tısqarı, joqarıda aytıp ótilgen sıyaqlı, rawajlanıw dáwirdiń basında talap etilgen ótkeriw qábiletine salıstırǵanda ótkeriw qábiletiniń úlken rezervine iye bolǵan apparaturani qóllaw ushın ekonomikalıq tiykarlanǵan, qatar shárt - sharayatlar bar.
Nátiyjede zamanagóy TOUL tiykarındaǵı taǵamoqni proektlestiriwde pútkil rawajlanıw dáwirinde texnikalıq qurallar quramın optimallastırıw procesi joqarı dárejede ápiwayılasadı, sebebi waqıt faktorı esapqa alınbay, mánisi boyınsha kapital ǵárejetlerdi optimallastırıw ámelge asıriladı. waqıt faktorı rawajlanıw processinde TOUL dıń ótkeriw qábiletin basqıshma - basqısh asırıwda kórinetuǵın boladı, bul TOUL ni qurıwda baslanıwına salıstırǵanda kapital ǵárejetler (hám uyqas túrde ekspluataciya ǵárejetleri) dıń haqıyqatlıqtan júdá kishi dárejede artpaqtası menen baqlanadı.
Lekin, áyne áne sol perspektivalı rawajlanıwǵa TOUL ni proektlestiriwde informaciyalardı zichlashtirishning barlıq múmkin bolǵan usıllarınan paydalanıwdı shártlaydi.
Mánisi boyınsha, zamanagóy TOUL ushın texnikalıq qurallar quramın optimallastırıw bul birinshi náwbette
Ropt = n · m · B (1)
ańlatpa menen anıqlanıwshı, ótkeriw qábileti boyınsha optikalıq kabelning optimal resursın tańlaw bolıp tabıladı. YUqoridagi munasábette n - OT sanı, sonıń menen birge, rezerv talshıqlar sanı da ; v - málim L uzınlıqlı regeneratsiyalash uchastkasındaǵı shegaralıq uzatıw tezligi (OT túri, apparatura xarakteristikaları hám B * L kóbeytpeni asırıw imkaniyatın beretuǵın basqa múmkinshilikler menen anıqlanadı ); m - málim B hám L dagi optikalıq kanallardıń shegaralıq sanı (OT túri, apparatura xarakteristikaları hám tolqın uzınlıǵı boyınsha ajıratılǵan TOUT ushın xarakterli bolǵan nochiziqli effektler tásirin kemeytiriwshi basqa múmkinshilikler menen anıqlanadı ).