Baǵdarì 4-kurs 3003-19/1 tt(qq) topar studenti Jiyemuratov Alisherdin’

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ INFORMACIYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ HÁM KOMMUNIKACIYALARÍN RAWAJLANDÍRÍW MINISTRLIGI
MUHAMMED AL-XOREZMIY ATÍNDAǴÍ TASHKENT INFORMACIYA TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI NÒKIS FILIALÍ
<> fakulteti
<> BAǴDARÌ
4-kurs 3003-19/1 TT(qq) topar studenti
Jiyemuratov Alisherdin’
Optikaliq baylanis tiykarlari pa’ninen


ÒZBETINSHE JUMIS
Tayarlag’an ________________________________ Jiemuratov A
Qabillag’an ________________________________ Babajanova T

No’kis-2023
Optik baylanıs sistemaları hám tarmaqlarında ólshew usılları hám quralları
Joba :
I. Kirisiw
II. Tiykarǵı bólim:
1. Talshıqlı optikalıq cifrlı baylanıs sistemaların proektlestiriw. Proektlestiriwde sapa kriteryaları.
2. Optikalıq baylanıs sistemaları hám tarmaqlarında ólshew usılları hám vostialari.
III. Juwmaq
Iv. Paydalanılǵan ádebiyatlar


Kirisiw.
Insaniyat rawajlanıwında baylanıstıń, atap aytqanda, optikalıq baylanıstıń roli úlken bolǵan, buǵan sebep onıń tarqalıw tezliginiń kútá úlkenligi bolıp tabıladı, (vq3*1010 sm/s) da tuwrı sızıqlı tarqalıw hám basqa qásiyetlerine baylanıslı. Mısalı, XvIII asirdeyoq quyash nurın qaytarıwshı aynalardan paydalanıw tiykarında isleytuǵın optikalıq telegraf hám quramalı signallardı uzatıw qábiletine iye bolǵan semoforlar jaratıldı. Informaciyanı aralıqqa uzatıwda jaqtılıq nurınıń qolaylıgini sezgan amerikalıq telefon oylap shıǵarıwshısı A. Bell bunnan 125 jıl aldın optikalıq telefon (fotofon) ni jarattı.
Ol óziniń apparatı járdeminde adam dawısın nur arqalı 200 metr aralıqqa uzatdı. Bunda mikrofonning shayqalıwınan qaytarda quyash nurı dawıstı tasıwshı bolıp xızmet etdi. Házirgi kúnde derlik hár bir úyde radio, televizor hám telefon bar, qalalar hám maydanlar ortasında jatqızılǵan kabellar járdeminde kosmostan Jerdiń jasalma joldasları arqalı keń kólemde informaciyalar uzatılıp turıladı. Biraq baylanıs texnikasınıń rawajlanıwı, elektronikaning zamanagóy jetiskenlikleri, elektromagnit tolqınlarınıń sm hám mm diapazonınıń ózlestiriliwi de házirgi waqıtta kutá kóbeyip ketip atırǵan informaciya talaplarına juwap bermey qaldı : ámeliyat informaciyanıń tıǵızlıǵı, uzatıw chastotasınıń asırılıwı baylanıs kanalların zichlashtirish sıyaqlı qatar talaplardı qoyıp atır. Sol sebepli de dúnya qánigeleri birinshi náwbette optikalıq diapazonǵa qayta -qayta itibar bere basladılar. Sonıń menen birge, dúnyadaǵı mıs kánleri barǵan sayın azayıp barıp atır. negizinde, texnikada júdá kerek bolǵan bul metalldıń derlik yarımı kabellar ushın isletiledi. Ilimpazlardıń shaması boyınsha mıs islep shıǵarıw XXI asirde keskin túrde azayadı. Sonday eken, qandayda bir ilaj tabılmasa, kabel islep shıǵarıw tushkunlikka dús keliwi turǵan gáp. Sol sebepli de mıs sımlardan waz keship, informaciyanı ashıq shıyshe talshıqlar arqalı nur járdeminde uzatıwǵa ótiw kerekligin túsinip yetildi. Sonday eken, shıyshe talshıqlardı isletiw eki unamlı tabısqa — informaciya uzatıw tezligin keskin asırıp, qımbat esaplanǵan misni úlken muǵdarda únemlewge múmkinshilik beredi.
Atap ótiw kerekki, O'YuCh -diapazonı (q=1-20 sm) bolǵan elektromagnit tolqınlar jetilisken ózlestirilgandan keyin gezek optikalıq diapazonǵa jetip keldi. 60 -jıllarda jańalıq ashılǵan lazerlar da úlken nátiyje bermadi. Sebebi informaciyanı lazer nurı menen ashıq atmosferada uzatıw jaqsı nátiyje bermadi. Buǵan sebep atmosfera daǵı temperatura, hawa aǵımı, shańlar, rayon hám t.b. lar tınımsız ózgerip turǵanlıǵı ushın ashıq hawa nur ótkeriwshi ortalıq retinde isletiwge jaramsızlıǵı anıqlandi. Lazer nurın trubalar ishinde uzatıp ko'rildi, lekin bul jol da payda bermadi. Sonı da aytıw kerek, nur ótkeriwshi shıyshe talshıqlar 60 — jıllarda málim edi. Olardıń diametri 100 mkm bolıp, ózek jáne onı qorshap alǵan qabıqtan ibarat edi. Ózektiń sındırıw kórsetkishi qabıqtıń sındırıw kórsetkishinen azmaz úlken bolıwı kerek. Lazer nurın sonday talshıqlar arqalı uzatıwǵa urınıp ko'rildi, biraq bunday talshıqlar kútá úlken jutıw koefficientine iye bolıp, shama menen 1000 db/km ga teń. Bunday tolaga kiritilgen nur bir neshe metr aralıqtan keyin derlik pútkilley yutilib ketedi. Biraq 1966 jılda ingliz ilimpazları Kao hám Xokxem ózleriniń ilimiy izertlewlerinde optikalıq shıyshelar daǵı nurdıń yutilish sebeplerin analiz etip, nurdıń jutılıwına tiykarǵı sebep He, Ni, Si, Sg hám soǵan uqsas metallar shıyshe sintez qılınıp atırǵanda sırtdan (hawadan, tigeldan) kirip qalǵan metall ionları eken. Maqala avtorları eger shıyshelar áne sol ionlardan tazalansa, jutıw koefficienti a<20 db/km bolǵan talshıqlar alıw múmkinligin tastıyıqlap berdiler. Bul maqaladan keyin dúnya kóleminde jutıw koefficienti kishi bolǵan nur ótkeriwshi talshıqlardı alıw boyınsha jumıslar júdá kúsheyip ketti.
Aqır-aqıbetde, 1970 jıl " Korning Glass" firması qánigeleri tolqın uzınlıǵı qq063 mkm bolǵan nur ushın jutıw koefficienti 20 db/km den kishi bolǵan nur ushın nur ótkeriwshi talshıqlardı jarattılar. Bunday talshıqlar uzın tolqınlı optikalıq baylanıs liniyalarida isletse bolatuǵın sapalarǵa iye edi. Sol sebepli 1970 jıl talshıqlı optikalıqaning tuwılǵan jılı dep sanala baslandı. Áne sonnan keyin talshıqlı optikalıqa baylanısı úlken tezlik menen rawajlanıp ketti, olar isletiletuǵın tarawlar kópaya basladı : telefon tarmaqları arqalı isleytuǵın televidenie, aviatsiya hám teńiz flotında, bart baylanısı, esaplaw texnikası, texnologiyalıq processlerdi basqarıw hám baqlaw sisteması hám t.b. larda da isletiline baslandı.
Bunnan tısqarı, nurli talshıqlardıń sırtdan tushuvchi elektromagnit tolqınlardıń tásirin sezmasligi, salmaqları kem hám ıqshamlıǵı da anıqlandi. Sonday etip, optikalıq baylanıs sistemalarınıń negizi ashıq hám taza shıysheden etilgen talshıq bolıp, ol jaqsı xızmet etedi.