Bağimsiz cumhuriyetin temsiLİ: azerbaycanli aydin ali merdan topçubaşOV’un (1865-1934) hayati ve dönemi

İsterseniz ‘düşünce sineması’ çerçevesinde yer alan 

filmlerinize değinelim.  Gurbet  Kuşları (1964) toplum-

sal gerçekçilik döneminde yaptığınız bir film. Peşinden 

Haremde Dört Kadın (1965) ve Karakolda Ayna Var 

(1966) geliyor. Ulusal sinemayla birlikte anılan halk si-

neması kavramına somut bir örnek olması amacıyla 

yaptığınız bir film Karakolda Ayna Var. Gurbet Kuşla-

rı’ysa Visconti’nin Düşman Kardeşler’ine (Rocco e i 

suoi fratelli, 1960) çok benzetildi. Benzerlik, alıntı, ça-

lıntı iddiaları oldu. Ama Gurbet Kuşları ulusal gerçek-

liğe dair ipuçları içeriyor. 

H

alit Refiğ: Gurbet Kuşları’nın çıkış noktası olan Tur-

gut Özakman’ın ‘Ocak’ adlı sahne eseri, tek mekânda 

geçiyordu. Ben bu statik yapıyı dinamik hale getirebilmek 

için aileyi göç ettirmeye karar verdim. Anadolu’dan İstan-

bul’a göç meselelerini en iyi  Orhan Kemal  işlemiş olduğu 

için ona danıştım. Senaryo büyük ölçüde ona ait. Orhan 

Kemal’in filme de adını veren ‘Gurbet Kuşları’ kitabı da 

Visconti’nin filmindeki gibi tren garında başlıyor. Ama, 

Düşman Kardeşler Orhan Kemal’in kitabından daha sonra 

çekildi. Haremde Dört Kadın, Günahkâr Gönüller’le (Senso, 

1954) ne kadar benzerlik taşıyorsa Gurbet Kuşları da Düş-

man Kardeşler’le o kadar benzerlik taşır. Visconti hem İ-

talyan Komünist Partisi’nin öncülerindendi hem de aris-

tokrattı. Dolayısıyla Düşman Kardeşler’de çok keskin bir 

sınıfsal mesele var. Kapitalizmin gladyatörü olup mahvol-

makla işçi sınıfının bilincine varıp otomobil fabrikasında 

 

---

Halit Refiğ 

89

çalışmak karşılaştırılıyor. Burada Visconti’nin hem kişisel 

yaklaşımı hem de İtalya’nın sosyal durumu söz konusu. 

Benim filmimdeki karakterler İstanbul’a gelirken “İstanbul 

sana şah olmaya geliyorum!” diye bağırıyor, kendini alt sı-

nıfa ait görmüyor. Sonuçta ailede parçalanma oluyor. İs-

tanbul’a indikten sonra aile bireylerinin yaşadıkları ve hi-

kâyenin vardığı yer Düşman Kardeşler’inkinden çok farklı.