Baho va bahoning shakllanishi : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qollanma

3 .2 . Rivojlangan mamlakatlarda baho o ‘rnatishiiing
uslubiyoti va amaliyoti
Rivojlangan m am lakatlard a baholarga davlat to m o n id a n
t a ’sir etish usullari va m e to d la ri tu rlic h a , c h u n k i b u n d a
baholarni shakllantirish milliy, iqlim, siyosiy, resurs va boshqa 
omillarga b o g ‘liq b o klib, ja h o n m e h n a t taqsim otida tegishli 
m a m lakatnin g mavqeyini belgilab be rad i. Baholarni belgilash 
a n tim o n o p o l q o n u n la r asosida am alga oshadi, to v a r yoki 
xizmatlarga belgilangan b a h o sifati b o ‘yicha nisbatan javob 
be rad i. C het mamlakatlarda raqobat baholarning belgilanishida 
asosiy o ‘rin tutadi. R aqobat ishlab chiqaruvchilarning d o im o
ta n n arx n i kuzatib turishlarini va resurslardan turlicha foyda- 
lanishni talab qiladi.
A Q S H d a baholarni tartibga solish va belgilashda antitrest 
qonunlari huquqiy asos hisoblanadi. A Q SH Yustitsiya vazirligi, 
A ntitrest bo sh q arm asi va F ederal savdo komissiyasi kabi 
o rg a n la r b a h o la r ustid a n n a z o r a t qiladi. B ah o lar asosan 
kom p a n iy a lar to m o n id a n raqobat — b ozor m exanizm i sha- 
roitida belgilanadi. Shu bilan birga davlat baholari ham am al 
qiladi (energetika, aloqa tizimi va boshq.). A Q S H d a davlat 
to m o n id a n 5 - 10 % b a h o tartibga solib turiladi.
H ozirgi d a v rd a k o 'p c h ilik rivojlangan m a m la k a tla rd a
a n tim o n o p o l q o n u n la r turli ko'rinishlarda am al qilsa ham
29

---

ularning m ohiyati bitta — raqobatni q o ‘llab-quvvatlash va 
monopollashtirishni cheklashdan iborat. Raqobatni cheklashga 
q aratilg an h a ra k a tla r va b itim la rn i ta q iq lo v c h i q o n u n la r
a n tim o n o p o l q o n u n la r deyiladi. Bunday harakatlar va bitim - 
larga — bozorning b o ‘linishi, baholarni vertikal yoki gorizontal 
cheklash, savdo diskriminatsiyasi kabilar kiradi.
Baholarni shakllantirish uslubiyoti va am aliyotida um um iy
taktika sifatida davlat organlari to m o n id a n ishlab chiqiladigan 
aniq baholarni shakllantirish qoidalaridan, m a 'm u riy -y u rid ik
uslublardan foydalaniladi. Davlat organlari milliy iqtisodiyot 
ahamiyatiga ega b o ig a n tovar va xizmatlarga q a t ’iy baholarni 
belgilash va tartibga solish vazifalarini bajaradi, ular baholarni 
h a m n azorat qiladi. Ishlab chiqariladigan m ahsulotlarning 
10 % dan 30 % gacha qismiga b a ho larn in g belgilanishi davlat 
nazorati ostida b o ‘ladi.