Baholash ishi va investitsiyalar
-rasm. Investitsiya loyihalari samaradorligiga ta’sir etuvchi risklarni
Yüklə 472,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
11-rasm. Investitsiya loyihalari samaradorligiga ta’sir etuvchi risklarni
baholash va boshqarish uslubiyoti 35 35 Tadqiqot natijalari asosida tuzildi. Riskni o’z zimmasiga qabul qilish I. Yuz berishi mumkin bo’lgan “talofat vaqtini” va u bilan bog’liq bo’lagan “zarar maydoni”ni aniqlash Iqtisodiy risklarni aniqlanilishinig tahlili Aktivlar va “risk bahosi”ning tahlili Yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan zararlarning statistik natijasi Biriktirilgan risklar tahlili Korxonaning joriy operatsiyalar riskining tahlili II. “Zarar maydoni”da yo’qotishlar xajmini (risk bahosini) aniqlash Aktivlarning pasayishi riski Кўчмас мулкни йўқотилишини баҳолаш Modiiy aktivlar yo’qotilish bahosini aniqlash Олинмаган даромад ва қўшимча рискли ҳаражатлар Muhim xodimlarning ishdan bo’shashi bilan bog’liq bo’lgan yo’qotishlar Biznes jarayonining uzilishi bilan bog’liq bo’lgan yo’qotishlar Рента ва ижарадан олиниши кутилган даромадларнинг йўқотилиши “risk bahosi”ni qoplash uchun qo’shimcha harajatlar Fuqarolik javobgarligi bilan bog’liq bo’lgan risklar III. Mumkin bo’lgan yo’qotishlarni oldini olish va ularni qoplash bo’yicha korxonaning iqtisodiy imkoniyatlarini baholash IV. Korxonaning riskka qarshi siyosatining ta’sirchanligini tanlash Riskka qarshi kredit resurslari Riskni transfer qilish Riskdan qochish Riskni birlashtirish Riskni sug’urtalash Riskni limitlash Diversifikatsiya Nomodiiy aktivlar yo’qotilish bahosini aniqlash Korxonaning ichki resurslarini baholash Korxona mablag’larini vaqtda yo’qotishlarni qoplash uchun taqsimlash siyosati 49 Ehtimoliy yo’qotishlarni aniqlashning o’zi risklarni baholashda muhim axamiyat kasb etadi. Tahlilning ikkinchi bosqichida risklarning vujudga kelish imkoniyati yoki ularning qaytarilishi ehtimoli ikkinchi darajali masala bo’lib, birinchi o’ringa yo’qotishlar bahosini yoki ularning salmog’ini aniqlash chiqadi. Risklarning vujudga kelishi yoki ularning qaytarilishi ehtimoli, risklarnining o’ziga korxona tomonidan qanday munosabat bildirishi usullarini tanlashda muxim ahamiyat kasb etadi. Yo’qotishlarning ehtimoli vujudga kelganda korxona rahbari o’zi uchun ularning salmog’ini aniqlashi lozim. Albatta, “katta” va “kichik” yo’qotishlar salmog’i tijorat operatsiyalarning xajmi va kutilayotgan foyda bilan bog’liq bo’ladi. Ehtimoliy yo’qotishlarning erkin aktivlarga bo’lgan munosabati mazkur holatda muhim me’yor bo’lib xizmat qilishi mumkin. Uni “risk bahosi” deb ham nomlasa bo’ladi. Ko’pincha risk bahosi (ehtimoliy yo’qotishlarning summasi) o’z-o’zidan amalda kam yuzaga keladi. Biroq riskning maksimal bahosi aniqlanmaguncha mazkur risk shakllanayotgan foyda va aktivlarni jiddiy kamaytira olishi to’g’risida aniq javob berish qiyin bo’ladi. Undan samarali foydalanish esa quyidagilarga imkon beradi: mumkin bo’lgan yo’qotishlar (risk) bahosini aniqlash; mumkin bo’lgan yo’qotishlar variantlarini solishtirish va baholash; mumkin bo’lgan yo’qotishlarni bartaraf etish bo’yicha korxona imkoniyatlarini baholash; mumkin bo’lgan yo’qotishlar bahosini korxona resurslari va imkoniyatlari bilan hamda qabul qilinadigan qarorlar natijalari bilan qiyoslash. Mazkur chora-tadbirlarni amaliyotga samarali joriy etilishi investitsiya loyihalarida yuzaga keluvchi risklarni kompleks baholashga yondashuvlarni tizimlashtirish va ularni samarali boshqarish hamda pasaytirish bo’yicha ilmiy asoslangan qarorlar qabul qilishga imkon beradi. Investitsiya loyihalari samaradorligiga ta’sir etuvchi risklarni baholash va hisoblash muammosi alohida mustaqil ilmiy va amaliy ahamiyat kasb etib, boshqaruvchilarning nazariy va amaliy bilimlarining yondashuvlarini talab etadi. Riskni baholash o’zida maxsus iqtisodiy, xo’jalik faoliyatini tahlil qilish uchun 50 chuqur bilimni, analitik yondashuv va boshqalarni talab qiladi. Korxona menejerining bu sohadagi asosiy vazifasi xavf-xatarning oldini olish uchun shunday faoliyat variantini tanlay ola bilishi kerakki, u eng katta optimal foyda keltirsin. Agar xavf-xatar oldini olishning ilojisi bo’lmasa, uning natijasida paydo bo’ladigan asoratlarni kamaytirish yo’llarini topa olishi kerak. Umuman olganda, investitsiya loyihalari samaradorligiga ta’sir etadigan har qanday risklar, foydani oshishiga, pasayishiga yoki yo’qotilishiga olib keladi. Shuning uchun ham riskni baholash va uning salbiy oqibatlarini kamaytirish bo’yicha qilinadigan harajatlar har doim o’zini oqlaydi. Investitsiya loyihalarida qo’shimcha harajatlar yoki daromadlarning pasayishi bilan bog’liq bo’lgan zararlar darajasini aniqlashda ko’proq noma’lum bo’lgan omillarni tahmin qilgan holda aniqlash kerak. Shuning uchun risklarni baholashda menejerlarning tayyorgarlik darajasi, tajribasi va intellektual salohiyati g’oyat muhim ahamiyat kasb etadi. Xulosa qilib aytganda, investitsiya loyihalariga ta’sir etuvchi risklarni samarali boshqarish uchun uni kompleks baholashning quyidagi texnologiyasiga amal qilish maqsadga muvofiqdir: risk darajasini tavsiflovchi ma’lumotlarni olish va tahlil qilish; aniqlangan risklarni tasniflash va identifikatsiyalash; risklarni sifat jihatdan baholash; risklarni miqdor jihatdan baholash; taxminiy qarorlar qabul qilish; salbiy omillarni tahlil qilish; risk darajasini kamaytirish yoki riskdan ogohlantirish bo’yicha tadbirlar ishlab chiqish; keltirilgan zararni qoplashning maksimal imkoniyatlari bo’yicha qarorlar qabul qilish; yakuniy qarorlar qabul qilish. Bunda risklarni baholash risklarni tahlil qilishning barcha jarayonlarini, riskni paydo bo’lish manbalarini identifikatsiyalashni, risk omillarining paydo bo’lish manbalari va oqibatlari ko’lamini aniqlash va har birining roliga baho berish lozim. |