Bakı 2007 Elmi Redaktoru və sponsoru: Fəlsəfə elmləri doktoru, professor
«Meyvəsini» yeyəndə «ölməzlik» yaradan ağacın axtarışı haqda 258
Yüklə 2,29 Mb.
|
«Meyvəsini» yeyəndə «ölməzlik» yaradan ağacın axtarışı haqda 258Düşünmədən əmri yerinə yetirən təqlidçiyə, «əbədi həyat verən ağac» sirrini Şeyxin bəyan etməsi 259 Hərə öz ana dilini bilən dörd nəfərin məqsədləri bir ola-ola bir-birlərini başa düşməmələri və üzüm almaq üstündə savaşmaların bəyanı 261 Allah Taalanın Peyğəmbəri Səlləllahu Aleyhin mövcudluğunun bərəkətindən, ənsarlar arasında ziddiyyətin aradan götürülməsi 263 Ev toyuğu bəsləyib, böyüdən ördək balalarının hekayəti 267 Səhranın isti qumları üzərində oturan zahidin möcüzəli kəramətlərinə Hacıların heyran qalması...……....……...269 1 Istiftah - Hicri-qəməri ilinin Rəcəb ayının 15-i nəzərdə tutulur. Həmin gün göylərin qapısı açıq olur və yaxud Kəbənin qapıları açıq olur. 2 Qəni – zəngin, varlı, dolu 3 Əyan – gözlə görünən, aşkar, aydın, zahir, bəlli 4 Məzərət – üzr istəmə, üzrxahlıq 5 Dəqyanus – Dəqyanus Rum qeysərlərinin biri olmuş, xalqı özünə və bütə sitayiş etməyə məcbur edərmiş. «Əshabi-Kəhf»də yatanlar da onun müasirləri idilər. Allah öz fitrətindən onları belə bir fikrə saldı və onlar bildilər ki, onlar özləri məxluq (xəlq olunan), bütlər isə məxluqun məxluqudur! Tək olan Tanrıya inanmaq lazımdır. Onlar bu məqsədlə Dəqyanusun vilayətini tərk etdilər. Onlar yolda bir çobanla da rastlaşdılar. Hətta, çobanın iti də onlarla, birlikdə bir mağaraya girdilər. 309 (üç yüz doqquz) il mağarada yatdılar. Bu barədə Qurani-Kərimdə də «Kəhf» surəsində bəhs edilmişdir. Həmçinin bəzi tarix kitablarında da bu barədə məlumatlar var. 6 Xülasə yatmış olsam, «Əshabi-Kəhf»də qalsam. Dəqyanusun zülmündən, mənə xoş daş da olsam. Bu misra Qurani-Kərimdə «Kəhf» surəsinə işarədir. 7 Məhvəş- ay kimi, aya bənzərlik; 8 Ünqa – 1) Qaf dağında yaşayan əfsanəvi bir quş; 9 Müvəhhid – Allahın birliyinə inanan, monoteist; 10 Mükərrəm – möhtərəm, hörmətli, səxavətli, əliaçıq, comərd; 11 Bəni Adəm, bəs nə vaxt, mükərrəm olacaqsan? Şərik duyğuyla haçan naməhrəm olacaqsan?! Bu misra Qurani-Kərimdə «Əl-Isra» surəsindəki 70-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir? – Biz, Adəm övladını şərəfli və hörmətli elədik, onları suda və quruda (gəmilərə, heyvanlara və başqa nəqliyyat vasitələrinə) mindirib sahib etdik, özlərinə (cürbəcür nemətlərdən) təmiz ruzi verdik və onları yaratdığımız məxluqatın çoxundan çox üstün etdik.
12 Peyda – tapılma, görünmə; 13 O gözəldir camalda, həm də «Yuhibbul camal» Cavan qəbul edərmi, olmusansa «pirü-zal». Bu misra Peyğəmbər hədislərindən birinə işarədir. Hədis belədir: - «Innəllahu cəmilun və yuhibbu camal» – yəni: - Allah gözəldir və sevilən camala malikdir! 14 Pirü-zal – qoca mənasını ifadə edir, yəni ağ saçlı qoca; 15 Sən get həmin yolu tut, «Əşiddau ələl küffar»! Külü əğyarə səp ki, onu edəsən dildar. Bu ayə Quranda «Fəth» surəsinin 29-cu ayəsinə işarədir. Ayənin mənası belədir: -Məhəmməd (əleyhissalam) Allahın (möminlər) kafirlərə qarşı sərt, bir-birinə (öz aralarında) isə mərhəmətlidirlər.
16 Bədəl-dəyişik, dəyişmiş; 17 Mübəddəl – dəyişilmə; 18 Yəzdani-pak – müqəddəs, Tanrı; 19 Ruhullah – Allahın ruhu (Isanın ləqəblərindən biri) 20 Əsa – Musa peyğəmbərin möcüzəli əsasına işarədir; 21 «Futtihət əbvabha» – Qapılar açılacaq! 22 «Futtihət əbvabha»dır, ariflərçin diləklər. Bu sətir Qurani-Kərimdə «Rəmz» surəsindəki 71-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: - Kafirlər dəstə-dəstə Cəhənnəmə sürünəcəklər. Nəhayət oraya çatınca onun qapılarıı açılacaq və cəhənnəm gözətçiləri onlara deyəcəklər: - «Məgər sizə öz içərinizdən Rəbbinizin ayələrini oxuyan, sizi bu gününüzə qarışacağınızla qorxudan peyğəmbərlər gəlməmişdi?» Onlar isə: - «Bəli (gəlmişdi) lakin əzab sözü (əzab hökmü biz) kafirlər barəsində vacib oldu!» – deyə cavab verəcəklər. 23 Dər – qapı; 24 Zər – qızıl; 25 Dümbək – Şeytanın Mələkləri Adəm(ə) biyət etməməyə təhrik etməsinə işarədir. 26 Mulu – Mul «şərab» mənasındadır. Lakin bu şərab dünyəvi şərab yox, Ilahi şərabdır. 27 Mədd – Burada Mədd coğrafi mənada işlənmişdir. Dənizlərdə vaxtaşırı əmələ gələn su qabarması, suyun quruya doğru irəliləməsi, sunami; 28 La hövlü – Quranda bir ayə bu sözlə başlanır. (Yəni qorxum yoxdur heç nədən, Allahın qüdrətindən başqa) Bu ifadəyə Şərqdə ismi-əzəm də deyirlər. Yəni əzəmətli adı yad etmək! 29 Fatihə – Qurani-Kərimdə 1-ci surənin adıdır. 30 Əlqariə - Qurani-Kərimdə 101-ci surənin adıdır. 31 Səng – daş, kəsək, çınqıl; 32 La hövlü – Bu kəlmə Qurani-Kərimdə bir ayənin başlanğıcıdır. Bundan əlavə bu kəlmə bir neçə məqamda ayrı-ayrı mənalarda, yəni hərfi mənada yox məcazi mənalarda da işlənir. Bəzən bu kəlməni bir dua kimi oxuyurlar. Burada isə məcazi mənada işlənmişdir. Yəni «Yalan vəd» mənasında. 33 Mülhəqq – 1) qatılmış, birləşdirilmiş; 34 Ud – 1) Hindistanda bitən və yandırıldıqda xoş ətir verən bir ağac növüdür. 2) odun. 35 O səbəbdən buyurmuş, Tanrı «Vəzzüha»sını, «Vəzzüha» əvəz etmiş, Nuri-Mustafasını. Bu misra Qurani-Kərimdəki «Şəms» (Günəş) surəsindəki 1-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: -And olsun Günəşə və onun işığına (Günəşin qalxdığı vaxta). Bundan əlavə bəzi təfsirçilər «zzüha»nı Zahiri surət kimi də təfsir etmişlər, bəziləri isə «Peyğəmbər həqiqəti» kimi, yəni Məhəmməd sələvatullahın «Nur»u kimi təfsir etmişlər. Bu misra da həmin təfsirə işarədir.
36 Xəlildən bizə qalmış «La uhibbul afilin», Əgər istərsə fəna, Uca «Rəbbil aləmin». Bu misra Ibrahim peyğəmbərin rəvayətinə işarədir. Bu rəvayət Qurani-Kərimdə «Ənam» surəsindəki 76-cı ayədə də yazılmışdır. Ayənin mənası belədir: - Gecə qaranlığı (Ibrahimi) bürüdükcə o bir ulduz görüb: - «Bu mənim Rəbbimdir!» dedi: (Ulduz) batdıqda isə: - «Mən batanları sevmirəm» – söylədi.
37 Vəlleyli- Qurani-Kərimdə «Şəms» surəsindəki 4-cü ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: - And olsun onu (Günəşi) örtən gecəyə! 38 Səttarlığı – sirrləri gizlətməsi; 39 Zəngarlığı – mis paxırı, dəmir pası, pas mənasında işlənir; 40 Günəşi çıxan kimi, fələkdən o fələkə, Gecə təniylə demiş: - «Səca mavəddəəkə». Bu misra: «Qurani-Kərimdə «Züha» surəsindəki 1,2, 3-ci ayələrə işarədir. Ayələrin mənaları belədir: - 1. And olsun şəhərə; 2.And olsun sakitləşməkdə olan (və ya getdikcə zülməti artan) gecəyə ki. 3. (Sənə bir neçə gün vəhy nazil etməklə Rəbbin səni (Ya Peyğəmbər) nə tərk etdi, nə də sənə acığı tutdu. 41 Varlığın bəlasından yol tapıldı vüsala, O vüsalın zövqündən təşkil oldu «Ma qəla». Yenə Züha surəsindəki 3-cü ayəyə işarədir. 42 Ənəl Həqq – Mənəm Allah (nouzən billah) 43 Mənsur – Sufi təriqətinin yaradıcısı Mənsur Həllaca işarədir. 44 Ənəllah – Mənəm Allah! (Kafir Fironun xalqı gündüz aldatdığı yalançı ifadə); 45 Bihuş – ağıllı, ayıq; 46 Bimar – xəstə, xəstələnən adam; 47 Timar – nazlamaq, tumarlamaq; 48 Cənnətdən cəhənnəmdə qaçıb tutmusan qərar, Çünki xəbərsizsən «La yəstəvi əshabünnar». Bu misra Qurani-Kərimdə «Həşr» surəsindəki 20-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: «Cəhənəmm əhli ilə Cənnət əhli eyni ola bilməz. Cənnət əhli nicat tapıb (əbədi) səadətə qovuşanlardır! 49 Həmraz – eyni fikirli, həmfikir; 50 Şahbaz – Qızıl quş mənasındadır; 51 Ləim – 1) alçaq, zəlil; 2) xəsis, simic; 52 Kərim – burada Kərəm edən, Allah mənasındadır; 53 Əbabillər – Əfsanəvi quş adı, dağ qaranquşu; 54 Rəhmətlər – burada ənamlar, bəxşişlər mənasında işlənmişdir; 55 Şəfqətlər - 1) acıma, yazığı gəlmə, 2) mehribanlıq, səmimiyyət 3) günahların bağışlanması; 56 Nan – çörək; 57 Səmak – Qəhr olnmuşların burclərindən birinin adı (Göyün Cəhənnəm olan qatı nəzərdə tutulur) 58 Mustafa gecə yarı, Ayı deşər şaqqalar. Əbu Ləhəb kinindən hərzə danışıb qalar! Bu misra Həzrəti Peyğəmbər Məhəmməd Salavatullahın «Ayı şaqqalaması hadisəsi»nə işarədir. Əbu Ləhəb Peyğəmbərin «əmisidir» ömrü boyu Həzrəti Peyğəmbərə biət etməmiş ona istehza etmişdir. 59 Çığıran – Bu söz məsnəvidə qurbağa mənasındadır. Maraqlıdır ki, farsca olan məsnəvidə Rumi Qurbağanın əsl türkcə adını bildirmişdir. 60 Cəngü–cidal – qalmaqal, döyüş 61 Vird - 1) dua; 2) daima Haqqa dua söyləmə; 62 Təqlid–1) bənzətmə, oxşatma; 2) yamsılama; 3) saxta, surroqat; 63 Nanı – çörəyi; 64 Canı-ruhu (Ruhun paklığı); 65 Əgər nazil etsəydik Biz Quranı bir dağa, Qorxudan parçalanıb qaçardı çox uzağa. Bu misra Qurani-Kərimdə «Həşr» surəsindəki 21-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: «Ya Peyğəmbər! Əgər bu Quranı bir dağa nazil etsəydik, sən onun Allahın qorxusundan (kiçildiyini) parça-parça olduğunu görərdin (halbuki ağıl və ruh sahibi olan insan Onun öyüd-nəsihətlərindən ibrət almır): Biz bu məsələləri insanlar üçün çəkirik ki, bəlkə, düşünələr!» 66 Təqlid – burada saxta yamsılama, sürroqat mənasında işlənmişdir. 67 Xanəgah – sufilərin dua edib əyləndiyi kiçik hücrələr təkyə; 68 Xanımız – burada «xan» süfrə mənasındadır. 69 Peydər -pey – dalbadal, ardıcıl olaraq; 70 Zidd – əkslik, burada əksliklərin vəhdəti 71 Hər nəbi millətinə səfalar vəd edirdi, Istəmirəm sizlərdən müjdəmə haqq deyirdi. Bu misra Qurani-Kərimdəki «Hud» surəsində 51-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: - Ey camaatım! Mən buna (peyğəmbərliyi təbliğ etməyə) görə sizdən heç bir mükafat istəmirəm. Mənim mükafatımı vermək yalnız məni yaradana aiddir. Məgər dərk etmirsiniz? 72 Bubəkr – Həzrəti Peyğəmbər Məhəmməd salavatullahın sonuncu arvadı Ayişənin atası, birinci xəlifə – Əbubəkirin qısaldılmış adı. 73 Murdar – burada leş mənasında işlənmişdir; 74 Damsız – tələsiz, hiyləsiz 75 Xəlvətgah – xəlvət yer, məxfi söhbət üçün yer, ev; 76 Ramsız – 1) tabe olmamaqsız; 2) əhliləşmiş; 77 Haqq demiş Quranında: - «Fəminkum möminun»dur. Bu misra Quranda «Ət-Təğabun» surəsindəki 2-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: «Sizi yaradan Odur. Kiminiz kafirsiniz, kiminiz mömin. Allah nə etdiklərinizi görəndir». 78 Yenə ardın söyləmiş: - «Vəminkum kafirun»dur. Bu misra da yuxarıda qeyd etdiyimiz ayədəndir. Ayənin mənası yuxarıda verilmişdir. 79 Fəri –ikinci dərəcəli, əlavə; 80 Laməkandır – 1) yersiz, yurdsuzdur; 2) Fəlsəfədə: məkan xaricində olan, məkandan xaric olan; 3) Allahın məqamı 81 Necə Iblis deyirdi: -Rəbb mənə möhlət versin, «Qalə Rəbbi fənzirni, ilə youmi yub əsin». Bu misra Qurani-Kərimdə «Hicr» surəsindəki 36-cı ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir. Iblis dedi: «Ey Rəbbim! Insanların (qəbirlərdən qalxıb) diriləcəkləri günə (qiyamətə) qədər mənə möhlət ver!» 82 Batil – 1) doğru olmayan, həqiqətə zidd, yalan; 83 Qəllaş – 1) dərbədər; 2) ədbsiz 3) hiyləgər; 84 Süqut – 1) düşmə, yıxılma, enmə; 85 Dəğa – 1) hiyləgər, xəbis; 86 Sərbəsər – 1) başdan-başa; 2) Daimi, dalbadal; 87 Çünki Haqq möhür vurmuş, beləsinin qəlbinə, Gözlərində pərdə var, inamları yox dinə. Bu misra Qurani-Kərimdə «Bəqərə» surəsindəki 6,7-ci ayələrə işarədir. Ayələrin mənası belədir: 6. «Ya Məhəmməd! Həqiqətən kafirləri əzabla qorxutsan da qorxutmasan da onlar üçün birdir, iman gətirməzlər.7. Allah onların ürəyinə və qulağına möhür vurmuşdur. Gözlərində də pərdə vardır. Onları böyük bir əzab gözləyir! 88 Məsnəd – 1) dayaq; 2) mənsəb, vəzifə; 3) taxt; 89 Nihandadır – gizlindədir; 90 Səlim – 1) sağlam, 2) eybsiz, nöqsansız, doğru-dürüst; 91 Xər – ulaq; 92 Riv – hiylə, tələ; 93 «Vəmən nuəmmiruhu, nünəkkishu»nu oxu Ürək tələb eylə sən, sümükdə nə var axı?! Bu misra Qurani-Kərimdə olan «Yasin» surəsindəki 68-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası bütövlükdə belədir: «Hər kəsə uzun ömür versək, onu xilqətcə dəyişib tərsinə çevirərək (qüvvəsini alar, gözünün nurunu aparar, hazifəsini zəiflədib bildiklərini unutdurar, özünü də uşaq kimi edərik). Məgər (kafirlər bütün bunları gördükdən sonra Allahın hər şeyə qadir olduğunu) dərk etməzlərmi?» 94 Saqiyi-məst – məst saqi, xidmətçi; 95 Şikəst – məğlub, zəlil; 96 Sərmayəsi – varı-dövləti; 97 Füzul – çox danışan, yanşaq; 98 Həzrəti peyğəmbərin dəlilik edən atdan düşüb piyada yeriməsinə işarədir. 99 Heç bir günahkar olan qeyrisinkin götürməz Bir kəs əgər əkmirsə, şübhəsiz biçə bilməz. Bu misra Qurani-Kərimdə olan «Ənam» surəsindəki 164-cü ayəyə, «Isra» surəsindəki 15-ci ayəyə işarədir. 164-cü ayənin mənası belədir: «De: - «Allah hər şeyin Rəbbi olduğu halda, heç mən ondan başqa Rəbbimi istərəm». Hər kəsin qazandığı günah ancaq özünə aiddir. Heç bir günahkar başqasının günahını daşımaz». 15-ci ayənin mənası belədir: - «Heç bir günahkar başqasının günahını daşımaz…» 100 Namı-nişan – adres, ad-san; 101 Imən – əmin –1) amanlıqda olma, 2) qoruna bilmə; 102 Ədib- tərbiyəçi, dayə; 103 Kişinin kişiliyi dilinin altındadır Sanki dil pərdə kimi canın qapısındadır. Bu misra Əmirəlmöminin Əli əleyhissalamın söylədiyi bir hədisə işarədir 104 Birinə on qat əvəz verilər axirətdə, Comərd hər zaman, hər vaxt sabit qalar niyyətdə. Bu misra Qurani-Kərimdə olan «Ənam» surəsindəki 160-cı ayəyə işarədir. Ayənin mənası: - «Kim yaxşı bir iş görərsə, ona həmin işin on qat əvəzi (savabı) verilər. Kim pis bir iş görərsə, ona həmin işin misli qədər cəza verilər. Onlara haqsızlıq edilməz!» 105 Parıltılı bir şimşək, ruha keçib parlamış, Adəm mərifət tapmış, yolunu hazırlamış. Bu misra Qurani-Kərimdə «Nur» surəsindəki 42-ci ayəyə işarədir. Ayə belədir: «Yəkadu sənə bərqihi yəzhəbu biləbsari». Yəni: «Buludların şimşəyinin parıltısı az qala gözləri kor edər!» 106 Səbteynlər – nəvələr mənasını verir. 107 Gərteynlər – «sırğalar» mənasını verir. Bu söz bir hədisə işarədir. Həmin hədisdə deyilir: - «Həsən və Hüseyn ərşin iki qoşa «Sırğalarındırlar!» 108 Kərxi-kərrəx- Iraqda Bağdad yaxınlığında bir məkanın adıdır. Bu adı həmin yerə Şapur Züləktaf vermişdir. 109 Fazil – ağıllı, kamallı 110 Bəşər Hafi – Ayaqyalın ləqəbli arif şeyxlərdən birinin adıdır. 111 Məruf – məşhur deməkdir. 112 Səri – Arif şeyxlərdən birinin adı 113 Ərəz – bu söz fəlsəfi bir termindir. Mənaları belədir: 1) Əslində olmayıb, sonradan əmələ gələn, 2) Cismin mahiyyət və məzmunundan başqa digər xassələri; forma; 3) Təsadüfi hadisə; 4) Əlamət; ərəzlərin – formaların; 114 Mərəzlərin – xəstəliklərin; 115 Məhşər günü hər «ərəz» özü bir surət olar, Hər bir surətin özü «ərəz» surətin alar. Bu misra Qurani-Kərimdə «Nəcm» surəsindəki 2, 4, 40-cı ayələrə işarədir. Ayələrin mənası belədir: 2-ci ayə: Sizin yoldaşınız (Məhəmməd əleyhissalam) nə haqq yoldan sapmış, nə də azmışdır. 4-cü ayə: - Bu, ancaq (Allah dərgahından) nazil olan bir vəhydir. 40-cı ayənin mənası: - Şübhəsiz ki, (qiyamət günü) onun əməli (zəhməti) görünəcəkdir. 116 Xacə – başçı, ağa, burada Xacə- Allah mənasında işlənmişdir. 117 Bütün dünya əvvəlcə minibmiş «ərəz» ata Sonuçda məna gəlmiş söyləmişdir «Həl Əta». Bu misra Qurani-Kərimdə «Insan» surəsindəki 1-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: «Insanın elə bir dövrü olub keçmişdir ki, O xatırlanmağa layiq bir şey olmamışdır! (Yaxud insanın elə bir dövrü olub keçmişdirmi ki, o həmin dövrdə xatırlanası bir şey olmasın? Əlbəttə olmuşdur. Insan əvvəlcə mövcud deyildi. Sonra o yəni ulu babamız Adəm torpaqdan və sudan yoğrulub insan şəklinə salınmış, Ona ruh verilmiş və o həyat sürməyə başlamışdır. Insanın nə üçün yaradıldığını əvvəlcə nə göy əhli, nə də O özü bilirdi. Tədricən mələklər və özü nə üçün yaradıldığını anladı)». 118 Sur – 1) böyük buynuzdan qayrılmış boru; 2) şeypur; 3) Suri-Israfil – dini etiqada görə qiyamət günündə Israfil adlı mələyin çaldığı şeypur, Israfilin şeypuru 119 Əcəb – qəribə möcüzə; 120 Gözlə o günə qədər, o gün ki, fikri-xəyal. Hicabsızlıq artırar, açar yenə pərü-bal Bu misrada «pərü-bal» – qol-qanad mənasında işlənmişdir. 121 Görərsən dağları sən, olmuş yun kimi yumşaq, Yox olmuşdur bu məkan, soyuq-isti və torpaq? Bu misra Qurani-Kərimdə «Əl Qariə» surəsindəki 4-5-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: «O gün insanlar kəpənək kimi ətrafa səpələnəcək (çəyirtkə kimi bir-birinə qatışacaq); 5-ci ayə: «Dağlar isə didilmiş yun kimi olacaqdır!» 122 Vüdud – sevilən, hüsn-rəğbətli, məhəbbət göstərilən; 123 Yoxsa inamın əgər get yanına Nəbinin, Eşit ondan vəhyi sən, «Vəllah xeyrul-makərin». Bu misra Qurani-Kərimdə «Ali Imran» surəsindəki 54-cü ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir – Onlar (Isaya inanmayanlar) hiyləyə əl atdılar. Allah da onların hiyləsinə (Isanı göyə qaldırıb) münafiqlərdən birin Isa surətində onlara öldürtməklə əvəz verdi. Allah bütün hiyləgərlərdən tədbirlidir. (Hiyləgərlərə ən yaxşı cəza verəndir) 124 Hürr ibni Hürr – Hürr burada «Azadlıq» mənasındadır. Yəni «Azadlığın oğlu» olma (məcazi mənada) 125 Qibtilər – Firon, nəslindən olan bir tayfanın adı. 126 Saralmış üz, süst ayaq, sürətli qəlb, ağır ük O «yeməklər» göndərən, «Vəssəma zatul xubuk». Bu misra Qurani-Kərimdə «Əl -Zariat» surəsindəki 7-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: (Cürbəcür ulduz) yolları olan göyə and olsun ki… 127 Fərşin – yerin mənasındadır 128 Dudundan - tüstüsündən 129 Şəhidlərə buyurmuş, «Yərzuqunə» özü Haqq! O təama nə ağız gərək, nə də ki, tabaq! Bu misra Qurani-Kərimdə 169-cu ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: - Allah yolunda öldürülənləri şəhid olanları heç də ölü zənn etmə! Xeyr, onlar öz Rəbbinin yanında diri olub ruzi (Cənnət ruzisi) yeyirlər. 130 Zühəl – Saturn planetinin ərəbcə adı 131 Dövrəndə – Burada ətrafında mənasında işlənmişdir. 132 Fikrətimdəndir – düşünməmdəndir, fikirləşməmdəndir. 133 Karımda – işimdə; 134 Baz – qızıl quş; 135 Şahbaz – tərlan, şahin (quş); 2) məchul mənada: qoçaq adam mənasında işlədilir. 136 Gərd – toz-torpaq; 137 Cüzv – hissələr, atomlar, zərrəciklər; 138 Cibbən -Həzrəti Məryəmin bakirə hamiləliyinə işarədir. Rəvayətdir Məryəm qabırğasından hamilə olmuşdur. «Cibdən» zədə almaq ona işarədir. 139 Həml – 1) yük; 2) ikicanlılıq, hamiləlik; 3) boynuna qoyma, istinad vermə, həvalə etmə; 141 Həşri – axirəti, məhşər gününü; 142 Ləb – dodaq; 143 Ləbbeyk – «Bəli!», «Əmr sizindir», «Hazıram!» mənalarını ifadə edən çağırışa cavab sözüdür; 144 Hicab – 1) pərdə, örtük; 2) maneə; 3) utanma, utancaqlıq; 145 Şəfi – günahların bağışlanması üçün vasitəçi olan, miyançı, araçı; 146 Qocalığın əyyamı, çatmasa da həddinə, Boynunu bağlayarlar, «Həblun min məsədd» ilə. Bu misra Qurani-Kərimdə «Əbu Ləhəb» surəsindəki 3-cü ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: - Onun (övrətinin) boğazında xurma lifindən, hörülmüş ip (və ya yetmiş arşın, uzunluğunda zəncir) olacaqdır! 147 Quşğun – 1) bu söz kənd yerlərində kəmər kimi işlənir. 2) ulağın palanının kəmərinə deyilir. 3) məcazi mənada «quşğun təklifi» kimi də işlənir. 148 Xar-tikan mənasındadır; 149 Əli – Əli əleyhissalama işarədir; 150 Faruğ – Xəlifə Ömərə işarədir; 151 Siddiq – Əbubəkrə işarədir; 152 Nardan- oddan, atəşdən; 153 Üç balıq məsəli – Bu rəvayət 4-cü dəftərdə bəyan edilmişdir. s. 739-da. Hekayət «Üç balıq və balıq tutanlar» adlanır 154 Səxavət bir budaqdır, «Behiştin çinarında», Ey o kəs ki, qalmısan budağın kənarında. Bu misra bir peyğəmbər hədisinə işarədir. Hədisin mənası belədir: «Səxavət Cənnət ağacının budağıdır!» 155 Ürvət-ül-vüsqalıqdır – möhkəm əlaqə, möhkəm rabitə 156 Bu misra Qurani-Kərimdə «Nur» surəsiki 35-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: «O Nur üstündə Nurdur. Allah o dinlədiyini öz Nuruna qovuşdurur…» 157 Səfidir – safdır, təmizdir, pakdır 158 Xar- tikan; 159 «Rəməytə iz Rəməytə», Haqq bizlərə buyurmuş, Haqq işini işlərə, bir mükafat ayırmış. Bu misra Quranda «Ənfal» surəsindəki 17-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: «Ey möminlər! Bədrdə onları (kafirləri) siz öldürmədiniz, Allah öldürdü (Ya Peyğəmbərim! Düşmənlərin gözünə bir ovuc torpaq) atdığın zaman sən atmadın, Allah atdı…» 160 Müxlis – 1) səmimi olan, səmimi 2) Xalis olan, daim. 161 «O müxlis olduğundan, xətərdə olar daim» Daxilən saf olmasa, dərd-sərdə olar daim! Bu misra bir ərəb hədisinə işarədir. Hədis belədir: «Əl müxlisinə fi xətəru əzim» - «Müxlis olan böyük xətərdədir». 162 Bürhani Mühəqqiq, ol parlayan Nur ol saflaş! Bu sətir Seyyüd Burhanəddinə işarədir. Xəlifə sultan Bəhaəddin onun atasıdır. Mövlana ondan tərbiyə almışdır. 163 Bürhan – sübut, dəlil 164 Olarsan açıq-aşkar, Əyyub Səlahəddintək! O kor gözləri açan, mürşid Bürhanəddin tək! Bu misra Mürşid Bürhanəddin Mühəqqiqə işarədir. Bu şəxsin atası Xəlifə Sultan Bəhaəddindir. Cəlaləddin Rumi ondan tərbiyə almışdır. Səlahəddin Əyyub Zərkub isə Bürhanəddinin şeyxlərindən və müridlərindən olmuşdur. 165 Xoşnam – yaxşı ad; 166 Nəqşi – şəkli, əksi, çertyoju; 167 Kəmdir – azdır, qiymətsizdir, zəifdir; 168 Imən – qurtuluş, qorunmaq; 169 Hərif – burada həmməslək, rəqib; 170 Narın – odun; 171 O öz «küp»ünün rəngin, «Sibğətullah»dan almış, Onun ikirəngliyi «küp»də birrəngli olmuş. Bu misra Qurani-Kərimdə «Bəqərə» surəsindəki 138-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: «Ey möminlər! Deyin! «Biz Allahın dinini (rəngini qəbul etdik) (Dini Allahın dinindən daha gözəl olan kimdir? Biz ancaq Ona ibadət edənlərik)» 172 Məvadır – Vətəndir, məskəndir, yurd-yuvadır; 173 Fünun – dəliliyin bir növü; 174 Cünun – eşqdən dəli olan; 175 Xofi-can – qorxaq; 176 Şahi-əzim – əzəmətli şah, böyük şah 177 Kəya – padşah, şah; 178 Dövran dəyişsə birdən səfehlər olsa kəya, Şübhəsiz vacib olar, «Yəqtulunəl-ənbiya». Bu misra Qurani-Kərimdə «Ali Imran» surəsindəki 112-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: «…Onlar Allahın qəzəbinə düçar olmuş, onlara miskinlik damğası vurulmuşdur». Bunun səbəbi odur ki, onlar Allahın ayələrini inkar etmiş, peyğəmbərləri haqsız yerə öldürmüşlər. Bunun bir səbəbi də odur ki, onlar Allaha qarşı üsyan etmiş və həddi aşmışlar. 179 Ənbiyalar söyləmiş, yolun azmış qövmə kim, Səfehlərin sonuçu «Inna…təyyərna bikum». Bu misra Quranda «Yasin» surəsindəki 18-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: «(Antakiyalılara) dedilər: - «Biz sizdən bir nəsqədəmlik gördük. (Sizin ucbatınızdan bizi bədbəxtlik basdı, bizə uğursuzluq üz verdi. Gəlişinizlə aramıza nifaq düşdü, yurdumuzun bərəkəti çəkildi, yağışımız kəsildi)»Həqiqətən əgər (Allahın elçiləri olmaq iddianızdan) əl çəkməsəniz, sizi mütləq daşqalaq edəcəyik və bizdən sizə mütləq bir şiddətli əzab toxunacaqdır. 181 Şah qəlbi qan olsa da onların bədkarından, «Əntə fihum» eyləmiş, keçmiş günahlarından. Bu misra Qurani-Kərimdə «Ənfal» surəsindəki 33-cü ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: - Halbuki, sən onların arasında ola-ola Allah (sənə hörmət əlaməti olaraq) onlara əzab verən deyildir. (Tövbə edib) bağışlanmalarını diləyərkən də Allah onlara əzab verməz. 182 Kəmindir - pusqudur 183 Qardaşlar ağlaşaraq yağlı dillə dedilər, «Ata biz ötüşürdük», yalandan söylədilər. Bu misra Quranda «Yusif» surəsində 16, 17-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası: 16) «Onlar axşamüstü ağlaya-ağlaya atalarının yanına gəldilər». 17) Və dedilər: «Ata biz bir-birimizlə ötüşürdük…» 184 Kündə-Qədimdə dustaqların ayaqlarına bağlanan ağır bir alət 185 Ki, mən əzik yaramdan özümə həyat tapım, Musayçın öküz kəsib, özümə nicat tapım. Bu misra Qurani-Kərimdə «Bəqərə» surəsindəki 67-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: - Yadınıza gətirin o vaxtı ki, Musa öz qövminə: - Allah sizə bir inək kəsmənizi əmr edir! – Dedi: - Onlar isə: - Bizi məsxərəyəmi qoyursan?» dedilər. (Mus ada): «Allah özü məni cahil olmaqdan saxlasın!» dedi. 186 Bəndeyi-həqir – yazıq bəndə 187 Xalis olan bəndələr olmuş «elamül-ğiyub» Cahanda canlar isə olmuş «cəsusul-ğülub». Bu misranın mənası belədir – Mərifət əhli və paklar haqqında düşünün. Çünki onlar qəlblərin bilicisi və bütün qəlblərdən xəbərdardırlar. 188 Hu – bu söz deyiləndə Tanrı nəzərdə tutulur. 189 Dibaçə – ön söz, giriş, əvvəl. 190 Tar – yaş; 191 Damlarından – tələlərindən; 192 Mül – şərab mənasındadır; 193 Gülxən – hamamı qızdıran ocaq, birdə zibllik mənasını verir. 194 Muşluq edər – yəni siçana döndərər, daha doğrusu siçana yem edər; 195 Səhhət almaq – sağalmaq; 196 Rəhmət – xoşluqla yad edilmə. Burada «sevinc» mənasında işlənmişdir; 197 Zində-diri; 198 Məlun – lənətlik; 199 Təfsir – izah etmək; 200 Nəbilər – peyğəmbərlər; 201 Yəxtəfül-əbsara – kor və lal; 202 Baqi – əbədi qalan; 203 «Yəktəful-əbsara» bil, özünün şimşəyini, Öz bəsirət gözün bil, baqi nur çiçəyini. Bu misra Qurani-Kərimdə «Bəqərə» surəsindəki 20-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: - Ildırımın çıxması az qalır ki, onların gözlərinin işığını alsın (onları kor etsin). (Şimşək) onlara işıq verdiyi zaman (onun şüası ilə) yeri gizlər, üzərlərinə qaranlıq çökdüksə isə (olduqları yerdə) dayanıb dururlar. Əgər Allah istəsəydi onların qulaqlarını və gözlərini əllərindən alardı. Həqiqətən Allah hər şeyə qadirdir! 204 Üqbanı- axirəti, sonucu; 205 Müştəri – bürc adı; 206 Zöhəl - bürc adı; 207 Zatül-şimal – pisliklər; 208 Zatül-yəmin – yaxşılıqlar; 209 Xəliltək bilməlisən, yeddinci göyün dilin, Ötüb keçə biləsən «La ühübbül-afilin». Bu misra Ibrahim Xəlil peyğəmbərin peyğəmbərliyinin sübutunu göstərmək istəmişdir. Çünki münafiqlər onu oda atdılar, od onu yandırmadı! Bu barədə Quranda «Ənam» surəsi 76-cı ayədə deyilmişdir. 210 Ismətullah- 1)Tanrı isməti; 2) Tanrı himayəsi. 211 Foqqada- 1) Su üzərində olan köpük, qabarcıq; 2) Arpa suyu, içki növü 212 Yənzurullah – Allah nəzəri, Allahın gözü. 213 Izəssəmai şəqqət- Quranda «Inşiqaq» surəsi 1-ci ayəyə işarədir:- Ayənin mənası:- Göy yarılacağı və Rəbbinin buyruğunu eşidib itaət edəcəyi zaman. 214 Sonucda bəlli olar «Tuizzimən təsau»! Sənsən mülkləri verən, qaytaran, alan, Yahu! Bu misra Quranı Kərimdə «Ali- Imran» sursindəki 26-cı ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:- (Ya Məhəmməd!) De: «Ey mülkün sahibi olan Allah! Sən mülkü istədiyin şəxsə verər, istədyin şəxsdən alarsan, istədiyin şəxsi yüksəldər və istədiyin şəxsi alçaldarsan. Xeyir yalnız Sənin əlindədir. Həqiqətən, Sən hər şeyə qadirsən!» 215 Qari- Quranı oxuyan, hafizi Quran. 216 Əğyar- düşmən; 217 Xəlil- Ibrahim Peyğəmbərə işarədir. 218 Daşbaşa- Burada «daş» mənasında işlənmişdir. 219 Məğruğəs- Bu şəxs Misir Sultanlarından biri olmuşdur. Rəsulu Əkrəmin duasıyla daşlıq «tarlaya çevrilmiş»dir. Bunu görən Məğuğəs müsəlman olmuşdur» 220 Kərim- Tanrı nəzərdə tutulur. 221 Rəhim- Tanrı nəzərdə tutulur. 222 Tərg –Ata iki nəfər minərkən arxadan ikinci minənə tərgə minən deyirlər. 223 Nişanə- Bu məsnəvidə «nişanə» nur mənasında işlənmişdir. 224 Yazıq «balıq» önünə, sular süzülüb gələr, nişanələr Qurandan rəmzlə düzülüb gələr. Bu misra Qurani Kərimdə Yusif surəsindəki, 1-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir, «Əlif, lam, Ra! Bunlar açıq- aydın Quran ayələridir!» 225 Məzurəm- üzürlüyəm, üzr istəyirəm mənasında işlənmişdir 226 «Izkurullah» əmrini Tanrımız vermiş bizə, od içində görəndə, nuru düz vermiş bizə bu misra Qurani- Kərimdə «əhzab» surəsindəki 41-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: -Ey iman gətriənlər! Allahı çox zikr edin! 227 Suçu- burada «günahı» mənasında işlənmişdir. 228 Həzrəti Məhəmmədin belə bir hədisi var. Hədisdə:- Həzrəti Rəsul buyurmuş:- Allah Taala qiyamət günü buyurar:- Ey adəm övladı! Mən xəstələndim mənə nə üçün baş çəkmədin?! Deyəndə ki, ey Tanrım Sən necə xəstələnərsən? Axı Sən özün xəstəliklərə şəfa verənsən! Xitab gələr:- Bilmədinmi ki, Mənim filan bəndəm xəstə idi, əgər ona baş çəksəydin Məni orada tapardın! 229 Alayış- Bulaşıqlıq, günaha batıran 230 «Ləm yəlid, Vələm yuləd yalnız Ona layiqdir. Doğub doğulanlara, həmişə O Xaliqdir». Bu misra Qurani- Kərimdə «Ixlas» surəsindəki 3-cü ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:- O, nə doğmuş, nə də doğulmuşdur! (Allah özünə heç bir övlad götürməmişdir!) 231 Kəmdən- azdan; 232 Lahut- Göylər aləmi; 233 Həmd- 1) mədh, dua, siatyiş; 2) Şükür, təşəkkür. 235 Dedi:- Mən qayıtmışam, getməyimə vaxt tap, sən. Kafər həsrətlə deyər, ey kaş «Kuntu- turabən». Bu misra Quranda «ən- Nəbə» surəsindəki 40-cı ayəyə işarədir. Mənası:- Həqiqətən. Biz sizi yaxın bir, əzabla qorxutduq! O gün insan öz əlləri ilə etdiyi əməlləri görəcək. Kafər isə:- Kaş torpaq olaydım deyəcəkdir. 236 La uhubbil Afilin- «yatanları sevmirəm». Bu cümlə Ibrahim Xəlil peyğəmbərdən bir hədisə işarədir. 237 Insansızlıq- yaranış, insan yaranışı; 238 San- ad- san- mənasında işlənmişdir. 239 Həmməzac- 1) Eyni hesab etmək, bərabərsizlik; 2) sağlamlığın eyniliyi. 240 Nəhif- arıq, zəif, zərif. 241 Xərbəha- ulaq qiymətli, dəyərli. 242 Rənc- əzab, əziyyət, zülm. 243 Gənc- xəzinə, var dövlət 244 Ud- Hindistanda bitən, yandırıldıqda xoş iy verən ağac adı 245 «Yədullahi- foiğə, əydihim», Quranda var, «Haqqın qüdrətli əli» əllər üstündə olar! Bu misra Qurani- kərimdə «Fəth» surəsindəki 10-cu ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:- «Allahın (qüdrət) əli onların əllərinin üstündədir. Kim (beyəti) pozsa, ancaq öz əleyhinə pozmuş olar, bunun zərəri yalnız onun özünə dəyər. Kim Allaha etdiyi əhdi yerinə, yetirərsə, (Allah) ona böyük mükafat verər!»
246 «Şəqqül- Qəmər» Həzrəti Rəsuli Əkrəmin «Ayı şaqqalamaq» rəvayətinə işarədir. 247 Sərbəsər- başdan- başa 248 Rəbbi- yəssir- Tanrı nadana yol göstər. 249 Rənc- əzab- əziyyət. 250 Gənc- Xəzinə var dövlət 251 Hakəza- 1) Beləcə, bu surətdə; 2) Bunun kimi. 252 Nəvalar- burada «paylar» mənasında işlənmişdir. 253 Tanrının suçusundan, sənə edilsin xitab, Tanrına təşnə ol sən, sənə yetirsin səvab! Bu misra Qurani- Kərimdə «Dəhr» surəsindəki 21-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:-Ya Məhəmməd!
254 Tanrına dua eylə, bizar olma bu işdən. Onun mehrinin südü, sənçin qaynasın iç sən! Bu misra Qurani- Kərimdə «Isra» surəsindəki 10-cu ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir. De:- «Istər Allah, istərsə də Rəhman deyib çağırın (dua edin). Hansını desəniz (fərqi yoxdur). Çünki ən gözəl adlar (əsmayi- hüsna) yalnız ona məxsusdur. » 255 «Fissəmai- Rizqukum» heç sən eşitmisənmi?! Belə rəzilliklə sən ruziyə yetmisənmi?! Bu misra Quranda «Əl- zariat» surəsindəki 22-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:- Göüdə də ruziniz (yağış, qar) və vəd olunduğunuz şey (mükafat, cəza) vardır. (Sizə vəd olunan mükafat, yaxud cəza Allah dərgahlarındakı, Löhi – məhfuzda yazılmışdır). 256 Sərsəri- axzmaq, ağılsız. 257 Faiq- üstün. 258 Əjdahada qüvvət var, hiylədən xəbəri yox! Lakin sənin hiyləndən, yüksək hiylələr də çox! Bu misra Quranın «Yusif» surəsindəki 76-cı ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:- Hər biləndən üstün bir bilən də vardır! 259 Bunu yaxşı dərk eylə, bizdə hiylə var, lakin Nəbilərdə, Tanrıda, artıq «Xəyrül-Makirin»! Bu misra Quranda «Ali Imran» surəsindəki 54-cü ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: Onlar (Isaya inanmayanlar) hiyləyə əl atdılar. Allah da onların hiyləsinə (Isanı göylərə qaldırıb münaqiflərdən birini Isa surətində onlara öldürtməklə) əvəz verdi. Allah (Bütün) hiylələrdən tədbirlidir (Hiyləgərlərə ən yaxşı cəza verəndir).
260 Candır- Burada ruh mənasında işlənmişdir. 261 Kandir- mənbə, mədən mənasında işlənmişdir. 262 Kəmsən- Burada «ağılsız»san mənasında işlənmişdir. 263 Əhli- zaman- dövrün adamları 264 Kafərin ah-fəğanı, pis anqırışa bənzər. Onunçun itaəti, sevə bilməz boş gəzər. Bu misra Quranda «Hud» surəsində 106-cı ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:- Bədbəxt olanlar od içərisində (Cəhənnəmdə) qalacaqlar olanlar orada ah- fəryad gözləyir.
265 Zəlil və məyus olmaq pis səslilərçin gəlmiş, Çünki xalqın qanını sorub məst köpək olmuş. Bu misra Qurani- Kərimdə «Möminin» surəsindəki 108-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:- (Allah) Buyurur:- «Orada zəlil (məyus) vəziyyətdə durub qalın! Və mənə heç bir şey deməyin! (Cəhənnəm odundan xilas edilməyinizi məndən diləməyin!)»
266 Səxt- pis, çətin, bəlalı; 267 Öyüd nəsihət yolun bağladı düşünmədən, «Ənhim Fəriz» işinə birləşdi heç dinmədən. Bu misra Quranda «Səcdə» surəsindəki 30-cu ayəyə işarədir. Ayənin mənası:- (Ya Rəsulum!) Artıq onlardan üz çevir və (Allahın onlara) əzab verəcəyi günü gözlə! Doğrusu onlar da (sənin ölümünü, başına bir iş gələcəyini və ya sənə qələbə çalacaqlarını) gözləyirlər! Lakin onlar sənə heç bir şey edə bilməzlər, sən mütləq zəfər çalacaqsan. Çünki Allah səninlədir!
268 Dərman olunan zaman ağrı düşər həvəsə, Hekayəni təkrar et, Quran oxu «Əbəsə». Bu misra quranda «Əbəsə» surəsinin 1,2-ci ayələrinə işarədir. Ayənin mənası:- 1) (Peyğəmbər) Qaşqabağını töküb üzünü çevirdi. 2 Yanına körün (Abdullah Ibn Ümm Məktumum) gəlsməsindən dolayı.
269 Xar- zəlil, rəzil, uduzan; 270 Məktum- Peyğəmbərin yanına gələn Abdullah Ibn Məktum adlı bir kora işarədir. 271 Fariğəm- Boşam, asudəyəm 272 Əlini üz sən onun «əhdə sadiqliyindən», «Andınızı qoruyun!» ona demə bu gündən! Bu misra Qurani Kərimdə «Maidə» surəsindəki 1-ci və 89-cu ayələrə işarədir. Ayələrin mənası belədir:
Allah ayələrini belə izah edir ki, bəlkə şükr edəsiniz! 273 Ud-ətirli ağac növü, (Hindistanda bitir). 274 Təvaf-1) Müqəddəs Məkkənin ətrafına yeddi dəfə fırlanmaq izni. 275 Küll – 1) bütöv, baş; hamı; 2) burada «Lövhi-məhfuz» nəzərdə tutulur. 3) axirət dünyası. 276 Şərif- nəcib insan nəzərdə tutulur; Bu məsnəvidəki şərif isə ələvi, yəni şiyə olan şəxsə işarədir. 277 Vəsit və Mühit – Bunlar hər ikisi fiqh elminə aid kitablardırlar. 278 Mühit- islam hüququna aid fikvalar toplusudur. 279 Hanı, hanı, O hanı?! – Bu kəlmələr fars dilində «ku, ku» kimi yazılmışdır. Bu söz təqlidi sözdür. Göyərçinlər bu sözə oxşar səslə səsləşirlər. Rumi «Ku-ku» sözünü «hanı-hanı» mənasında işlətmişdir və istədiyi mənanı ifadə edə bilmişdir. Fars dilində həqiqətəndə «ku-ku» hanı mənasını verir. 280 Əməllərin Seyyidi və yaxud Seyyidi Əmal – Məhhəmməd peyğəmbərin adlarından biri. 281 Keyvənd – Ulağın palanının üstünə keçirilən taxta haça və yaxud əyri taxta. 282 Yarımız - Burada Tanrı nəzərdə tutulur. 283 Əza-cüssə, bədən, üzv; 284 Tanrı hökm etdi ona, tut əlinlə qorxma ha! Dönəcək bir «Əsa»ya əlindəki «əjdaha»! Bu misra Qurani Kərimdəki «Taha» surəsindəki 21-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: - (Allah) buyurdu: - «Tut onu qorxma! Biz onu qaytarıb əvvəlki şəklinə salacayıq»!
285 Cəhənnmlik – Bu sözlə Firon nəzərdə tutulur. 286 Fələk- 1) göy, asiman; 2) qədim zamanlarda münəccimlərin etiqadınca hər bir səyyərəyə məxsus göy təbəqəsi. 3) Tale, bəxt 287 Fərsənglərlə- ağaclarla (uzunluq ölçüsü); 289 Samiri və danaya inanan – Islam əsarətinə görə Musa peyğəmbər zamanında yaşamış bir zərgər var imiş, qızıldan qayırdığı qüsalə (bir yaşar dana) ilə Musanın ümmətini yolundan azdırarmış. 290 Danaya – Musa peyğəmbər zamanında bir zəncirin hazırladığı «qızıl danaya» işarədir. 291 Qeyb-qeybi bilən. 292 Sərhəng- qoşun başçısı, polkovnik. 293 Ey yer! Suyun ud! Dedi: - Haqq bilənə yer eylə. Su, torpaq, külək, atəş, özünün şərləriylə. Bu misra Qurani-kərimdə «Hud» surəsindəki, 44-cü ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: (Allahdan bir əmr alaraq). «Ey yer! Suyunu ud! Ey göy (yağışını) saxla (açıl) deyirdi!» su çəkildi, iş bitdi. (Nuha iman gətirməyənlərin məhv edilməsi barədə «Allahın əmri yerinə yetirildi») Gəmi Cudi dağı üzərində oturdu və zalımlar məhv (allahın mərhəmətindən uzaq olsun!-deyildi).
294 Cahil fərsiz insanlar öhdə götürdü yenə, Bu hökmə razı oldu, zülm etdi özlərinə Bu misra Qurani-kərimdə «Əzhab» surəsindəki 72-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir. Biz əmanəti (Allaha itaət və ibadəti, şəri hökümləri yerinə yetirməyi) göylərə, yerə və dağlara təklif etdik. Onlar ona yüklənməkdən (götürüb özləri ilə daşımaqdan) qorxub çəkindilər. Çox zalım, çox cahil olan insan isə ona yükləndi. (Insan bu ağır əmanəti götürməklə özünə zülm etdi və cahilliyi üzündən onun çətinliyini ağır nəticələrini bilmədi). 295 Hu-Hu –Bu söz Allaha işarədir. 296 Əgər olarsa mənim Tanrım mənə müştəri, Məni çəkər göylərə, verər layiqli yeri Bu misra Qurani –Kərimdə «Tövbə» surəsindəki 111-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: «Allah şübhəsiz ki, Allah yolunda vuruşub öldürən və öldürülən möminlərin canlarını və mallarını Tövratda, Incildə, Quranda haqq olaraq vədd edilmiş Cənnət müqabilində satın almışdır».
297 Ərğəvan - Çox ətirli və əlvan gül növlərindən birinin adıdır. 298 Xəndan – daimi şad, daima gələn. 299 Şəri –Din yolu, şəriət yolu; 300 Fəri- ikinci dərəcəli, ayrıca; 301 Allah –Taala nəzərdə tutulur; 302 Tar- burada «tar» sap, ip mənasında işlənmişdir 303 Qabilə-mamaça, əbəçi, uşuq tutan. 304 Əbəçi- uşaq tutan mamaça 305 Bu misra Qurani Kərimdə Züha surəsinin birinci, ikinci, üçüncü ayələrinə işarədir. Mənası belədir: Rəbbin səni 1) And olsun səhərə; 2) And olsun sakitlşməkdə olan (və ya getdikcəzülməti artan) gecəyə ki, 3) (Sənə bir neçə gün vəhy nazil etməməklə) Rəbbin səni (ya Peyğəmbər!) nə tərk etdi, nə də sənə acığı tutdu. 306 «Yolminu bilqədəri xəyrəhu və şərəhu!»- Yəni, O, «qəzavü-qədərin xeyri və şərinə inanır!» 307 Nümayan – görünmə, aşkar olma. 308 Sacid –Səcdə edən; 309«Ey rəbbanə Atina fiddari dünyana həsən, Vəqinə əzabənnar, fiddarı üqbana həsən». Bu misra Qurani Kərimdə «Bəqərə» surəsindəki 201-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: Bəziləri isə: «Ey Rəbbimiz, bizə dünyada da, axirətdə də, gözəl nemətlər ver, bizi cəhənnəm əzabından qoru!» deyirlər.
310 Qəllaş- yalançı, fırıldaqçı, bəd əməl sahibi 311 Xanə – ev, yuva, məkan. 312 Küllündən – bütövdən, topludan, 2) çoxluqdan; 3) burada Allah Dərgahı nəzərdə tutulur; 313 Bixirəd – ağılsız, ağlı olmayan; 314 Kəsb –1) qazanma, qazanc; 2) sənət, məşğuliyyət 315 Salik – 1) bir yol ilə gedin, bir yolu təqib edən; 2) bir təriqətə mənsub olan; 316 Ey, hiyləgər, məkrindən kimlər qurtula bilər?! Məni tufandan yalnız, Haqqım qurtara bilər! Bu misra Qurani Kərimdə «Hud» surəsindəki 43-cü ayəyə işarədir. Mənası: - (Oğlu ona) belə cavab verdi: - «Mən bir dağa sığınaram o da məni sudan qoruyar». Nuh dedi: - «Allahın rəhm etdiklərindən başqa, bu gün heç kəs (insanları) Onun əzabından qaryuya bilməz!» Nəhayət, dalğa ata ilə oğulun arasına girib onları bir- birindən ayırdı və oda suda onları bir- birindən ayırdı və o da suda boğulanlardan oldu.
317 Xər- burada ulaq mənasındadır; 318 Bələm- Baur; Bu şəxs Haqqa asi olanlardan olmuş, Şeytan onu yolundan döndərmişdir. 319 «Əlləməl- əsma» - Bütün şeylərin adlarını bilən nəzərdə tutulur (Adəm peyğəmbər) 320 «Əlləməl- əsma» olan Adəmi etdi xəcil, Öz yolundan döndərdi, bu it ötərək dil- dil! Bu misra Qurani Kərimdə «Bəqərə» surəsindəki 31-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:- (Allah Adəmi yaratdıqdan sonra) Adəmə bütün şeylərin adlarını (isimlərini) öyrətdi. Sonra onları (həmin şeyləri) mələklərə göstərərək: - «(Iddianızda) doğrusunuzsa, bunların adlarını Mənə bildirin!»- dedi.
321 Səmaka- Göydə iki işıqlı ulduzun adı. 322 Innə Zəlləmna- Həqiqətən biz özümüz-özümüzə zülm etdik! 323 Bədgüman- burada- şübhəli, pis niyyətli, inanmayan. 324 O demiş: - Yalançılıq, ürəkdə bir şübhədir, Doğruluqsa ürəkdə, sevincə xidmət edir! Bu misra Həzrəti Rəsulu- Əkrəmin Imam Həsən ibni Əli Əleyhissalama söylədiyi bir hədisə işarədir.
325 Gor- burada «basdırmış» mənasında işlənmişdir; 326 Leşgər- ordu; 327 Müşk –ətir növlərindən biri; 328 Qəba- Bu məscid Həzrəti Peyğəmbər tərəfindən tikdirilmiş bir məsciddir. Mədinə ətrafında yerləşir. 329 O kərəmin dənizi, deyirdi düz sözləri; -«Mən sizdən daha artıq, çox sevənəm sizləri»! Bu misra bir Peyğəmbər hədisinə işarədir.
330 Cəng- müharibə; 331 Haşəllah- Burada Allah göstərməsin mənasını verir. 332 Bu misrada işlənən «Cənnəti» sözü Qurani- Kərimdə «Mücadələ» surəsindəki 14-16-cı ayələrə işarədir. Ayənin mənaları: - (Ya Peyğəmbər!) Məgər onların (münafiqlərin) Allahın qəzəbləndiyi bir tayfanı (yəhudiləri) özlərinə dost tutduqlarını (mömin müsəlmanların sirrlərini onlara verdiklərini) görmədinmi? Onlar nə sizdəndirlər, nə də onlardan. Onlar (özlərinin riyakar olduqlarını) bilə- bilə (Allah və Məhəmməd əleyhissalama iman gətirdikləri barədə) yalandan and içirlər. 16-cı ayə: - Onlar adlarını özlərinə sipər etdilər və (xalqı) Allah yolundan döndərdilər. Onları alçaldıcı bir əzab gözləyir. 333 Günah da etmiş olsa, əgər o vəzir yenə, Səbəsiz ola bilməz, bu vaxtsız yerdəyişmə. Bu misra Qurani Kərimdə «Rəd» surəsindəki 12-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:- Hər hansı bir tayfa (nəfsində olanları) onun əhvalını dəyişməz. Əgər Allah hər hansı bir qövmə bir pislik yetirmək istəsə onun qarşısı heç cür alına bilməz! Ondan başqa onların heç bir hamisi də olmaz!
334 Bu misra Qurani- Kərimdə «Tövbə» surəsindəki 107-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası:- «(Quba məscidinə və müsəlmanlara) zərər vurmaq, küfr etmək, möminlər arasına təfriqə salmaq məqsədilə, əvvəllər Allaha və Onun Peyğəmbərinə qarşı müharibə edən kimsədən göc- qulaq olmaq üçün məscid düzəldən və: «Biz yaxşılıqdan başqa bir şey istəmədik»- deyə and içənlərin həqiqətən yalançı olmaları barədə Allah Özü şahidlik edəcəkdir». 335 Tövbə surəsi 110-cu ayə:- Onların qurduğu bina («məscid» ürəkləri parça- parça olana (ölənə) qədər qəlblərində bir şübhə (nigarançılıq və nifaq mənbəyi) olaraq qalacaqdır. Allah (hər şeyi) biləndir, hikmətlər sahibidir). 336 Ud- Hindistanda bitən ətirli ağac. 337 Dünya təkrar- təkrar gözün açı eylə nəzər, Çünki Haqq buyurmuşdur: - «Sümmə ərcəə bəsər». Bu misra Qurani- Kərimdə «Mülk» surəsindəki 3,4-cü ayələrə işarədir. Ayələrin mənası belədir: 3 «Yeddi göyü (bir- birinin üstündə) qat- qat yaradanda Odur. (Ey insan!). Sən Rəhmanın yaratdığıdında heç bir uğursuzluq görməzsən. Bir gözünü qaldırıb (səmaya) bax, heç orada bir yarıq (çatdaq, nöqsan) görə bilərsənmi?! 4. Sonra gözünü qaldırıb iki dəfə bax. Göz orada (axtardığını tapmayıb) zəif, yorğun düşərək yenə də sənə tərəf qayıdacağdır».
338 Bu misra Quranda «Bəqərə» surəsindəki 155-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:- «Əlbəttə biz sizi bir az qorxu, bir az aclıq, bir az da mal, can (övlad) və məhsul qıtlığı ilə imtahan edərik (Ya Məhəmməd! Belə imtanlara) səbr edən şəxslərə müjdə ver!» 339 Əgər maraqlısansa, uşuğın fərqli olsun, Gərək «Süd ver uşağa»! Sənə təklif olunsun! Bu misra Quranda «Qəsəs» surəsindəki 7-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: - «Biz Musanın anasına (ilham yolu) ilə, yaxud röyada»: «Onu (Musanı) əmizdir; elə ki, ondan ötrü qorxdun, onu dəryaya Nil çayına at (Uşağın suda boğulacağından) qorxma və (ayrılığına kədərlənmə)! Biz Onu sənə qaytaracağıq. Özü də (şəriət sahibi olan)- Peyğəmbərlərdən edəcəyik»!- deyə bildirdik!
340 Dəğa- 1) hiylə, 2) xəbislik, 3) hiyləgərlik; 341 Kibr- təkəbbür, lovğalıq; 342 Ey sən, səbri olmayan, dünyamızın oduna?! Bəs necə səbr edərsən, «Fəneməl-mahiduna?!» Bu misra Qurani- Kərimdə «Zariyat» surəsindəki 48-ci ayəyə işarədir: Ayənin mənası belədir:- «Biz, Yeri də döşərik. (Onu)döşəyənlər necə də gözəldir!» (Biz necə də gözəl döşəyənlərik!) 343 Heyvan kimi olanlar, zəlalətdə olarlar, Hiylələri olsa da, qəflət içrə qalarlar. Bu misra «Əraf» surəsində olan, «Qurani- Kərimdə» 179-cu ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:- Biz cinlərdən və insanlardan bir çoxuna cəhənnəm yaratdıq. Onların qəlbləri vardır, lakin onunla (Allahın birliyini sübut edən dəlilləri, özlərinin dini borc və vəzifələrini) anlamazlar. Onların gözləri vardır, lakin onunla (Allahın möcüzələrini) görmürlər. Onların qulaqları vardır, lakin onunla (öyüd- nəsihət) eşitməzlər. Onlar heyvan kimidirlər, bəlkə də, (ondan) daha çox zəlalətdədirlər. cahil olanlar da məhz onlardır. 344 Məscud - səcdəgah, səcdə olunan (Allaha) 345 Məmatın - sənin ölümün, bu dünyadan köç etməyin; 346 Məhək – Safı qəlbdən ayıran maddə və ya üsul. 347 Eybistan- eyib tutan, eyibləri yadda saxlayan və sərki verən. 348 Qeybistan- qiybət qıran, başqasının arxasınca danışan. 349 Himmət- kömək; 350 Yuxarıdakı misra Qurani Kərimdə «Fussilət» surəsindəki 30-cu ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:- Şübhəsiz: «Rəbbimiz Allahdır!»- deyən, sonra da (sözündə) düz olan kəslərə (ölüm ayağında) mələklər nazil olub (belə deyəcəklər): «Qorxmayın və kədərlənməyin! Sizə vəd olunan Cənnətlə sevinin!» 351 Təkindən- Burada Allahından mənasında işlənmişdir. 352 Hənək – lətifə, zarafatla deyiləm söz. 353 Fani- müvəqqəti, boş, mənasız, xeyirsiz. 354 Sidqin- Burada «sədaqətin» mənasında işlənmişdir. 355 Bu bir Peyğəmbər hədisinə işarədir. Nəbi buyurmuşdur: - «Hər kim Allahını tanısa bütün dilləri bilər!» 356 Üstürlab- Göy cisimlərinin bucaqlarını ölçə bilən, qədim astronomik cihaz; 357 Qəlb- saxta, yalançı, hiyləgər, bədniyyət 358 Cəlb – burada cəlb olunmuş mənasında işlənmişdir. 359 Dirilmə- məşhər qayıdışı, məşhər günü nəzərdə tutulur. 360Bəsiyyət- Həzrəti Məhəmmədə Peyğəmbərlik verilməsi hadisəsi 361 Cuha- Bu tarixi şəxs Ərəb dünyası ədəbiyyatı və folklorunun sevimli satirik qəhrəmanıdır. Cuha haqqında ilk məlumatı sair Mənuçehri öz əsərlərində qeyd etmişdir. XII əsr şairi Ənvəri isə onun adını öz əsərlərində xatırlayır. Bu məlumat «Şərq xalqlarının lətifələri» kitabından götürülmüşdür. Məlumatı isə mənim tələbəm Nəriman Ağazadə tapıb təqdim etmişdir (Tərcüməçi Səfər Şirinov). 362 Çegel- Qaraxanilər sülaləsinin tayfalarından birinin adıdır. Bu tayfanın qızları çox gözəl, şux və aldadıcı olurlar. Insan onları görəndə onlara tez vurulur. Rumi də bu məsnəvidə insanları müvəqqəti gözəlliyə aludə olmamağa çağırır. 363 Müxənnət- Qadın kimi yeriyən, burcudan kişi cinsi, lakin qadın xüsusiyyətlərini daşıyan, yəni nə tam kişi nə də tam qadın. 364 Üz tut göylərə söylə:- Tanrım «La elmə ləna!» Ey Ilaəhi! Bilmirik «Illa ma əlləm təna»! Bu misra Qurani- Kərimdə «Bəqərə» surəsindəki 32-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:- Onlar «Sən pak və müqəddəssən! (Bütün eyib və nöqsanlardan kənarsan! Sənin bizə öyrətdiklərindən başqa biz şeç bir şey bilmirik! Hər şeyi) bilən Sən, hikmət sahibi Sənsən» dedilər.
366 Zülcəlal- Burada Allah- Taala mənasındadır. 367 Iksir- misi qızıla çevirən xəyali maddə. Iksir klassik Şərq elmində möcüzəli bir kimyəvi maddədir ki, guya «misi» qızıla çevirir. Bu şerdə isə bir «məcaz» kimi işlənmiş. 368 Bu söz məsnəvildə Allah mənasında işlənmişdir. 369 Əhmədin Din mülki- Bu şerdə isə bir «məcaz» kimi işlənmiş. 370 Şurundan –burada «sevincindən» mənasını ifadə edir 371 Mülki- həqir- kasıb mülk, kiçik var dövlət. 372 Yusif demiş:- «Götürün, köynəyimi aparın, Sürtün Yaqub üzünə, köz korluğun qoparın!» Bu misra Qurani- Kərimdəki «Yusif» surəsində 93-cü ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:- «Bu köynəyimi götürüb aparın, atamın üzünə sürtün (atın), O yenidən görməyə başlayar. Bütün ailənizi də yığıb yanıma gəlin»!
373 Əhməd- Peyğəmbəri Əkrəm Məhəmməd nəzərdə tutulur. 374 Əhməd demiş:- Dünyada üç şeyi bəyənmişəm, Yaxşılıq, qadın, bir də Namazı söyləmişəm. Bu misra Peyğəmbərimiz Həzrəti Məhhəmmədin bir hədisinə işarədir. Hədis belədir:- «Əhəbbə iləyyəmin dunyakum səlasətin: «Ətkəyyəbu vənnisai görrətül əyni fissəlat», yəni, «Sizin dünyanızdan üç şeyi bəyəndim. Yaxşılıq, qadın, bir də gözümün nuru olan Namazı!»
375 Baqi- uzun, əbədi, daimi. 376 Sonra həmin məkanda reyhan, sünbül otlayın, Həqiqət çəmənində ətirli gül otlayın. Bu misra Qurani-kərimdə «Əla» surəsindəki, 3-cü və 4-cü ayələrə işarədir. Ayələrin mənası belədir. 3-cü ayə: - O Rəbbin ki, (hər şeyin keyfiyyətini, xüsusiyyətini, davam müddətini ) əzəldən müəyyən etdi və (hamıya) yol göstərdi. 4-cü ayə: - O Rəbbin ki, (torpağı yarıb ondan yam-yaşıl otlaq çıxardı.)
377 Geşrilər –inanan, batinən inanmayanlar. 378 Bu misra Quranda «Bəqərə» surəsindəki 32-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: - (Sonra) O: «Ey Adəm, bunların (kainatda mövcud olan əşyanın) adlarını onlara bildir!» dedi: (Adəm) onlara (mələklərə) bunların adlarını xəbər verdikdə (Allah): «Mən sizə göylərin və yerin gözə görünməyən sirrlərini və sizin zahirə çıxardığınız, yaxud gizli saxladığınız işləri bilirəm, söylədinmi?»- buyurdu. 379 Uca Rəbbil Aləmin –Aləmlərin Rəbbi olan əzəmətli Rəbb. 380 Hacət –ehityac, lazımlılıq. 381 Vaqif –hər şeydən xəbərdar, bilən, gözüaçıq. 382 Akif –lazımlı, bir yerə tələsən. 383 Sur –ağacdan düzələn tütək; burada Israfil Suru nəzərdə tutulur. 384 Onun- Allah- Taala nəzərdə tutulur; 385 Uzaqda olsan da sən, «Belədir Haqqdan höküm»! «Vəmin həysu makuntun, fəvəlli vucuhukum»! Bu misra «Qurani- Kərim»də «Bəqərə» surəsinin 149-cu ayəsinə işarədir. Ayənin mənası belədir:- (Ya Məhəmməd!) Haradan (səfərə) çıxsan, (namaz vaxtı) üzünü Məcdidül- Hərama tərəf çevir! (Ey müsəlmanlar harada olsanız, üzünüzü o tərəfə döndərin ki, (özlərinə) zülm edənlərdən başqaları sizlərə irad tutmasınlar. Siz onlardan deyil Məndən qorxun ki, Mən də sizə nemətimi tamamlayım (artırım). Bəlkə də siz Haqq yolu tapasınız!
386 Şöyüb- Şöyüb peyğəmbər nəzərdə tutulur. 387 Daxili «pasın» səni, «qara qazan» eyləmiş! Iç siman dəyişdirmiş, yolu azan eyləmiş Bu misra «Qurani- Kərim»də – «Mütəffifin» surəsinin 14-cü ayəsinə işarədir. Ayənin mənası belədir:- Xeyir (belə deyildir). Əslində onların qəlblərini qazandıqları (günahlar) qaraltmışdır!
388 Çarə edən- Allah- Taala nəzərdə tutulur; 389 Onun- Allah- Taala nəzərdə tutulur; 390 Fisqi- fücurun- pozğunluq, əxlaqsızlıq; 391 Xak- burada kül mənasındadır; 392 Şəhdinab- (şərab- ab)- bal deməkdir; 393 Kirdarlıq- Iş etmək, əməl etmək; 394 Əbabil- Əfsanəvi Əbabil quşları. Bu quşlar Əbrəhə adlı bir zülmkarın Məkkəni zəbt etmək istəməsi zamanı onun özünün və qoşununun üstünə göydən xırda daşlar ataraq onu və qoşununu məhv etmişlər. 395 Əgər şübhələnirsən, özünü təqsirli bil. Dayanmadan get oxu, «sureyi- əshabi- Fil»! Bu misra «Qurani- Kərim»də «Fil» surəsinə də 3,4-cü ayələrə işarədir. Mənası belədir: Onların üstünə qatar-qatar quşlar (əbabil quşları) göndərdi. 4) (O quşlar) onlara bişmiş gildən düzəlmiş (möhkəm xırda) daşlar atırdı
396 Ovsar- dəvənin nuxtası, yüyəni; 397 Gəz- uzunluq ölçü vahidi; 398 Sakit otur, qulaq as, Quran oxunan zaman, Bəlkə Haqq tərəfindən, əhv olunasan nadan! Bu misra «Qurani- Kərim»də «Ətraf» surəsində 204-cü ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir:- Quran oxunan zaman onu dinləyin və susun ki, bəlkə (onun sayəsində) rəhm olunasınız!
399 Mənə kardır - Mənə lazımdır; 400 Salik –1) bir yol ilə gedən; bir yolu təqib edən; 2) bir təriqətə mənsub olan; 401 Musanın nitqi olmuş daim əndazəsində Yaxşı dostlraı demiş: -Söz de vaxt vədəsində. Bu misra Qurani-Kərimdə «Kəhf» surəsindəki 69-70-ci ayələrə işarədir. Ayələrin mənaları belədir: -(Musa) dedi: «Inşallah, səbirli olduğumu görəcəksən. Sənin heç bir əmrindən çıxmayacağam». 70-ci ayə: (Xızır) «Əgər mənə tabe olacaqsansa, səbəbini sənə izah etməyincə Məndən heç bir şey haqqında soruşma»! –dedi.
402 Kəmal –nöqsansızlıq, ağıllılıq, tamlıq 403 Kəlim-Musa əleyhissalam nəzərdə tutulur 404 Əvvəl-axır elmini hər kim öyrənsə, bitməz. Dedi: -«Dərya mürəkkəb, olsa yenə də yetməz». Bu misra Qurani Kərimdə «Kəhf» surəsi 109-cu ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: (Ya məhəmməd! Quranda buyrulduğu kimi sizə çox az elm verilmişdir, söyləyən Yəhudilərə) de: «Əgər Rəbbimin sözlərini yazmaq üçün dərya mürəkkəb və bir o qədər də ona əlavə etsəydik, yenə də Rəbbimin sözləri tükənməzdən əvvəl onlar tükənərdi»!
405 Əhli bəşər- Bəsirət əhli, bəsirətlə görəbilən şəxs 406 Baqilik- davamlı olan 407 Fərağ –ayrılıq; 408 Cəfəri Təyyar –Bu şəxs tarixi şəxsiyyətdir. Əmirəl-möminin əli əleyhissalamın qardaşıdır. «Moitə» döyüşündə şəhid olmuşdur. Döyüşdə çox sürətlə sıçraya və düşmənə zərbə endirə bilərmiş. 409 Cəfəri Tərrar- Bu şəxs özünə süni qanad düzəldərək uçarmış. Özünü bəzən Cəfəri Təyyar kimi də elan edərimş. 410 Səna –tərif, mədh, öyünmə; 411 Dana- alim, bilici, bilən; 412 O qəribdir zövqlərdən avazı olmuş qərib! Haqqın dilindən eşit, «Inni fəinni ğərib»! Bu misra Quranda «Bəqərə» surəsindəki 186-cı ayəyə işarədir. Ayənin mənası: - (Ya Məhəmməd!) bəndələrim məni soruşduqda söylə ki, Mən (onlara) yaxınam. Dua edib Məni çağıranın duasını qəbul edərəm. Gərək onlar da Mənim çağırışlarımı qəbul edib, Mənə Iman gətirsinlər. Bununla da, ola bilsin ki, doğru yola yetişsinlər. 413 Mah- Ay; 414 Təbarın –nəslini, soyunu, nəsibini; 415 Bürc – «qala» mənasını verir. Yəni «qala» qurmaq üçün şərait var. 416 Pedər- ata; 417 Pesər- oğul; 418 Ənqur –üzüm deməkdir; 419 La –Ərəb dilində «yox» deməkdir; 420 Dığa –Donuz balası; 421 Innabı –ərəb dilində «üzüm» deməkdir; 422 Israfil –yunan dilində «üzüm» deməkdir; 423 Burovuz –saxta; qəlb; keyfiyyətsiz; 424 Cəngə- müharibəyə; 425Ümmətlə davranmağı öyrən xeyrin görərsən, Sonda ziddiyyətlərdən, azad ömür sürərsən. Bu misra «Qurani-Kərim»də «Fatir» surəsindəki 24-cü ayəyə işarədir. Həmin ayənin mənası belədir:- Doğrudan da biz səni haqla (Quranla) müjdə verən və qorxudan bir peyğəmbər kimi göndərdik. Elə bir ümmət yoxdur ki, onun içindən (kafirləri Allahın əzabı ilə) qorxudan bir peyğəmbər (yaxud alim) gəlib getməsin!
426 Xana kimi –burada bir evli kimi mənasını ifadə edir. 427Möminlər «qardaşdırlar» nəsihətin aldılar, Qarşılıqlı güzəştlə bir bədən tək oldular. Bu misra Qurani-Kərimdə «Hucurat» surəsinin 10-cu ayəsinə işarədir. Ayənin mənası belədir: - Həqiqətən möminlər (dində) qardaşdırlar. Buna görə də (aralarında bir mübahisə düşsə) iki qardaşınızın arasını düzəldin və Allahdan qorxun ki, bəlkə (əvvəlki günahlarınız bağışlanıb) rəhm olunasınız!
428 Düzəx- cəhənnəm; 429 Zəbun- 1) qüvvətsiz, təqətsiz; 2) əsir, əhəmiyyətsiz; 430 Nüqəbalar –1) Rəhbərlər, başçılar; 2) Qəbilə başçıları 431 Onların vəziyyətin, Nəbidən soruş, həriş! Nüqəbalar bilərlər yol yaxşıdır ya da pis. Bu misra Qurani-Kərimdə «Qaf» surəsinin 36-ci ayəsinə işarədir. Ayənin mənası: -Biz onlardan (Məkkə müşriklərindən) əvvəl, özlərindən daha qüvvətli neçə-neçə nəsilləri məhv etdik. (Onlar:) «Görəsən, (ölümdən qaçıb) can qurtarmağa bir yer varmı?!» (-deyərək) ölkə-ölkə gəzib dolaşırdılar. 432 Onların qarğaları qarğa üz olsa əgər, Qarğalara kömək yox, şahinə kömək gələr! Bu misra Quranda «Nəcm» surəsi 17-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: - «Göz nə (sağa-sola) yayındı, nə lə uzağa getdi. Hər şeyi olduğu kimi gördü».
433 Əliyyunlar – Burada Həzrəti Əli tərəfdarları nəzərdə tutulur. Yəni Haqq tərəfdarları. 434 Məntiqut –teyr- quş dili 435 Kürş-Yer aləmi nəzərdə tutulur. 436 Ərş-göy aləmi nəzərdə tutulur. 437 Sən Adəm övladısan, «kərrəmna» olan şahsan, Həm dənizdə həm də ki, quruda addımlarsan! Bu misra Qurani-Kərimdə «Əl-Isra» surəsindəki 70-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir. Onlara suda və quruda (gəmi, heyvan və nəqliyyat vasitələrinə) mindirib sahib etdik, özlərinə cürbəcür nemətlərdən təmiz ruzi verdik və onları yaratdığımız məxluqatın çoxundan xeyli üstün etdik.
438 Zahirdə bəşərəm mən, sizin kimi, «misləkum»! Ürəkdə «Youha Illa, innəma, Ilahəkum»! Bu misra Qurani-Kərimdə «Kəhf» surəsinin 110-cu ayəsinə işarədir. Ayənin mənası belədir: -De: «Mən də sizin kimi ancaq bir insanam. Mənə vəhy olunur ki, sizin Tanrınız, yalnız olan Allahdır! Kim Rəbbi ilə qarşılacağına (qiyamət günü haqq-hesab üçün Allahın hüzurunda duracağına) ümid bəsləyirsə (yaxud qiyamətdən qorxursa), yaxşı itş görsün Rəbbinə etdiyi ibadətə heç kəsi şərik qoşmasın»!
439 Çərxi-bərin- Uca göylər aləmi, Allah dərgahı 440 Himmət mərkəbi –burada yüksək fikir-düşüncələr gəmisi və yaxud minik heyvanı mənasını verir. 441 Sacid- səcdə edən, ibadətdə olan 442 Məcac –zəif yer, bədənin ünsürləri, bədinin çatışmamazlıqları; 443 Burağ- Həzrəti-Rəsuli-Əkrəmin Meraca gedəndə mindiyi əfsanəvi «At»; 444 Düldül –Həzrəti-Rəsuli-Əkrəmin peyğəmbərliyi dövründə mindiyi at 445 Ey heçdən var eyləyən, həll et arzularımı! «Fissəmai rizqikum», göndər meyvə barını! Bu misra Qurani-Kərimdə «Zariyat» surəsindəki 22-ci ayəyə işarədir. Ayənin mənası belədir: -Göydə də ruzimiz (yağış, qar) və vəd verdiyimiz şey (mükafat, cəza) vardır! Sizə vəd olunan mükafat yaxud cəza Allah dərgahındakı «Lövhü-məhfuzda yazılmışdır». Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|