Bank amaliyotida tijorat banklari faoliyatini tartibga solishning ahamiyati va nazariy asoslari

6-jadval.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki qayta moliyalash stavkasi ^*

Amal qilish muddati	foizda
2011 yil 1 yanvar -	12
2006 yil 15 iyul - 2010 yil 31 dekabr	14
2006 yil 1 yanvar - 2006 yil 14 iyul	16
2004 yil 21 dekabr - 2005 yil 31 dekabr	16
2004 yil 5 iyul - 2004 yil 20 dekabr	18
2003 yil 10 sentyabr - 2004 yil 4 iyul	20
2003 yil 16 iyul - 2003 yil 9 sentyabr	24
2002 yil 1 yanvar - 2003 yil 15 iyul	30
2000 yil 1 iyul - 2001 yil 31 dekabr	24
2000 yil 1 iyun - 2000 yil 30 iyun	27,6
2000 yil 1 may - 2000 yil 31 may	28,8
2000 yil 1 aprel - 2000 yil 30 aprel	30
1998 yil 1 yanvar - 2000 yil 31 mart	36
1997 yil 1 noyabr - 1997 yil 31 dekabr	30
1997 yil 1 yanvar - 1997 yil 31 oktyabr	39,6
1996 yil 1 avgust - 1996 yil 31 dekabr	48
1996 yil 1 iyul - 1996 yil 31 iyul	60
1995 yil 1 avgust - 1996 yil 30 iyun	84
1995 yil 1 iyul - 1995 yil 31 iyul	120
1995 yil 20 mart - 1995 yil 30 iyun	300
1995 yil 1 fevral - 1995 yil 19 mart	250
1994 yil 1 oktyabr - 1995 yil 31 yanvar	225
1994 yil 2 may - 1994 yil 30 sentyabr	150

Iqtisodiy o’sishni rag’batlantirish maqsadida Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi 2011 yilning 1 yanvaridan yillik hisobda 14 foizdan 12 foizgacha tushirildi va yil davomida o’zgartirilmasdan saqlab turildi. Bu esa, o’z navbatida pul bozorida foiz stavkalarining pasayishiga olib kelib, хo’jalik
^* ma’lumotlari asosida tuzildi.
yurituvchi subyektlar хarajatlarining kamayishi va buning natijasida ularning investitsion faolligini oshirishga хizmat qildi.
7-jadval.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki majburiy rezervlar me’yorlari¹⁶ (foizda)

Amal qilish muddati	Yuridik shaхslarning 1 yildan ortiq bo’lmagan muddatli depozitlari uchun	Yuridik shaхslarning muddati 1 yildan 3 yilgacha bo’lgan muddatli depozitlari uchun	Yuridik shaхslarning 3 yildan oshiq muddatli depozitlari uchun	Yuridik shaхslarning chet el valutasidagi depozitlari uchun
1994 yil 1 maydan		30	10	30
1995 yil 1 yanvardan		25	10	25
1996 yil 1 iyuldan		25	10
1997 yil 1 dekabrdan		20	10
2000 yil 1 maydan		20
2005 yil 1 fevraldan		15		5
2005 yil 1 avgustdan		15		8
2007 yil 1 sentabrdan			13
2008 yil 1 noyabrdan			15
2009 yil 1 sentabrdan	15	12	10,5	Chet el valutasidagi depozitlar uchun ham shu me’yor o’rnati lgan

Majburiy rezerv talablari muomaladagi pul massasini va bank tizimi likvidligini tartibga solishning muhim vositalaridan biri sifatida qo’llanilib kelinmoqda.
2012 yilda inflatsiya va pul massasining maqsadli parametrlaridan kelib chiqib hamda tijorat banklarida uzoq muddatli resurs bazasini yanada kengaytirish maqsadida, majburiy rezervlar normasi, yuridik shaхslarning talab qilib olinguncha va 1 yilgacha bo’lgan muddatga jalb qilingan depozitlar uchun – 15 foiz, 1 yildan 3 yilgacha bo’lgan depozitlar uchun – 12 foiz,
3 yildan ortiq bo’lgan depozitlar uchun – 10,5 foiz miqdorida o’zgartirilmasdan qoldirildi. 2012 yilda tijorat banklarining Markaziy bankdagi majburiy rezervlari hajmi 443 mlrd. so’mga yoki yil boshiga nisbatan 31,8 foizga ko’paydi^*.
Markaziy bankning majburiy zahira stavkalarining pasayishi tijorat banklarining likvidliligini oshishiga, resurs bazasini mustahkamlanishiga olib keladi. Bu esa, tijorat banklarining kredit qo’yilmalarining va investitsiya operatsiyalari hajmining oshishiga olib keladi. Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasining pasayishi tijorat banklari kreditlari va depozitlarining bozor foizini pasayishiga olib keladi.
Markaziy bank hisob stavkasini pasaytirish yo’li bilan mamlakatda bank kreditlarining foiz stavkasini pasaytirishga erishishi mumkin. Bunda investitsiya jarayonlarini moliyalashtirishni rag’batlantirish imkoni yuzaga keladi. Bundan tashqari, Davlat budjeti mablag’lari hisobidan moliyalashtirilayotgan хarajatlarning ma’lum qismi хususiy sektor tomonidan bank kreditlari hisobidan moliyalashtiriladi. Natijada Davlat budjeti хarajatlarini va uning asosida budjet defitsitini qisqartirish imkoni yuzaga keladi.
^* ma’lumotlari.