Bank hisobi, tahlil va audit

V-bob bo’yicha o’z bilimini tekshirishga doir nazorat savollari 
1. Banklarda hisob–operatsion appparati tarkibi. 
2. Banklarda bosh buxgalter lavozimiga tavsiya etilayotgan nomzod 
shaxslarga nisbatan malaka talablari 

---

80 
3. Bosh buxgalter nimalarni bilishi shart. 
4. Bosh buxgalterning vazifalari. 
5. Bosh buxgalterning huquqlari. 
6. Bosh buxgalterning javobgarligi. 
7. Operatsiyalarni amalga oshiruvchi xodimlar. 
8. Hisobvaraqlarni buxgalteriya xodimlari o‘rtasida taqsimlash. 

---

81 
VI-Bob. Tijorat banklar faoliyatini tahlil qilish asoslari
Reja: 
6.1. Tijorat banklari faoliyatini tahlil qilish va uning uziga xos
xususiyatlari. 
6.2. Bank majburiyatlarining tarkibiy jihatdan tahlili. 
6.3. Bank aktivlari tarkibining tahlili. 
 
6.1. Tijorat banklari faoliyatini tahlil qilish va uning uziga 
xos xususiyatlari 
Har qanday jarayonning keyingi taqdiri uni har tomonlama chuqur tahlil 
etilishiga asoslanadi. Ayniqsa iqtisodiy jarayonlarning takomillashuvi va 
rivojlanishini iqtisodiy tahlilsiz tasavvur etish mumkin emas. 
Bozor iqtisodiyoti davrida banklar Prezidentimiz ta’kidlab o’tganlaridek 
iqtisodiyotning qon tomirlari hisoblanar ekan, ular faoliyatini tartibga solish, 
muvofiqlashtirish muhim masalalardan bir bo’lib qolaveradi. Chunki, banklar 
iqtisodiyotda kredit munosabatlari va hisob-kitoblarda vositachi vazifasini bajarar 
ekan, barcha iqtisodiy sub’ektlarning barqaror faoliyat yuritishi bank tizimining 
barqarorligi bilan chambarchas ravishda bog’liq bo’lib qoladi. Banklar ish 
yurituvchilar faoliyatining uzluksizligini ta’minlash maqsadida ularni doimiy 
ravishda kredit mablag’lari bilan ta’minlab turadilar. Bundan tashqari barcha 
iqtisodiy sub’ektlar o’rtasidagi hisob-kitoblar banklar orqali amalga oshiriladi. 
Shunday ekan, iqtisodiy munosabatlarning barqarorligi va samaradorligini bank 
faoliyatisiz, uning barqaror rivojisiz amalga oshirish mumkin emas. 
Banklar barqaror va samarali faoliyat yuritmasa uning mijozlari o’z faoliyatini 
uzliksizligini ta’minlashning iloji bo’lmay qoladi. Mijozlar faoliyati ko’p jihatdan 
banklarning likvidliligi, to’lov qobiliyati va samarali faoliyat yuritishiga bog’liqdir. 
Yuqorida bildirilgan fiklarning barchasi banklar faoliyati bilan butun iqtisodiy 
jarayonlarning uzluksiz ravishda bog’liqligini bildiradi. 

---

82 
Shunday ekan, banklar faoliyatini izchil, chuqur va ilmiy asoslangan 
ravishda uzluksiz tahlil etib borish, ular faoliyatining barqarorligini ta’minlash 
muhim iqtisodiy masalalardan bir bo’lib qolaveradi va ulkan ahamiyat kasb etadi. 
Bank faoliyatini tahlil etish uchun bank faoliyati bilan bog’liq bo’lgan barcha 
iqtisodiy jarayonlarni har tomonlama chuqur his etmoq, anglamoq zarur bo’ladi. 
Buning uchun esa eng avallo bankning mohiyati, bajaradigan vazifalari, ushbu 
vazifalarni bajarish asoslari, usullari, xullas, butun bank faoliyatiga tegishli 
jarayonlarni his etmoq lozim. Bank faoliyatini yuritish uchun lozim bo’lgan 
mablag’lar va ularning manbalari, o’z mablag’lari hamda majburiyatlari tarkibi, 
ular o’rtasidagi mutanosiblikni ta’minlash masalalari, ushbu mablag’larni samarali 
yo’naltirish, bankning likvidliligi, to’lov qobiliyatini ta’minlash asoslari kabilar 
chuqur o’rganilmog’i zarur. 
Yuqorida bildirilgan fikrlarni umumlashtirgan holda, Bank faoliyati tahlili 
fanining predmeti, bank faoliyatini o’zida aks ettiruvchi iqtisodiy jarayonlarni 
uzsluksiz ravishda o’rganishdan iboratdir. 
Bank faoliyati tahlili fani banklarda muomaladagi bo’sh mablag’larni o’ziga 
jalb etish, o’z mablag’larini to’plash va boshqarish, jamlangan passivlarning aktiv 
operatsiyalarga joylashtirish, aktivlarni boshqarish daromad va xarajatlarni 
shakllantirish hamda mijozlarga bank xizmatlarini ko’rsatish bilan bog’liq bo’lgan 
iqtisodiy jarayonlarni o’rganadi. 
Har qanday tahlil kabi, banklar faoliyati tahlili jarayonida birinchidan 
haqiqiy holat o’rganiladi, ikkinchidan haqiqiy holat normativ ko’rsatkichlar bilan 
taqqoslanadi uchinchidan olingan natijalarga ta’sir etuvchi omillar va ular 
ta’sirining bank faoliyatiga ta’siri tahlil qilinib faoliyatni yanada takomillashtirish 
yuzasidan bank boshqaruviga takliflar tayyorlanadi. Shunday ekan, Bank 
Boshqaruvi tomonidan bank faoliyati samaradorligini oshirish uchun qabul 
qilinadigan qarorlari albatta bank faoliyati tahlil natijalariga asoslanadi. Qabul 
qilingan qarorlarning samarasi faoliyat tahlili natijalarining nechog’lik to’g’riligiga 
proportsional ravishda bog’liqdir. 
Bank faoliyati tahlilining asoslari bo’lib, quyidagilar hisoblanadi: 

---

83 
- birinchidan, bank balansi ma’lumotlari; 
- ikkinchidan bank daromad va xarajatlari (moliyaviy natijalar) balansi; 
- uchinchidan bank buxgalteriyasi analitik va sintetik hisob raqamlari 
ma’lumotlari. 
Bank faoliyatining o’ziga xos xususiyatlardan bir bo’lib, banklarda kunlik 
balans hisobotlari tuziladi. Har bir ish kuni oxirida, bankning har bir filiali 
tomonidan 
balans 
tuziladi 
va 
u 
Respublika 
Boshqaruvi 
tomonidan 
umumlashtiriladi. Bu holat bank faoliyatini tezkor ravishda tahlil qilib borish 
imkoniyatini yaratadi. 
Bankning daromadlari va xarajatlari balans ma’lumotlariga asosan uning 
daromadlari manbalari, miqdori, xarajatlarining turlari va hajmi hamda faoliyat 
samaradorligi tahlil qilinadi. 
Bank faoliyatini operativ (tezkor) tahlil qilishda analitik va sintetik hisob 
raqamlar oboroti va qoldig’idan foydalanadi. Shunday ekan, 1,2,3 ilovalarda 
keltirilgan ma’lumotlar bank faoliyatini tahlil qilishning asosini tashkil etadi. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida har qanday faoliyat yurituvchi korxona faoliyati 
tahlilidan asosiy maqsad faoliyat samaradorligi oshirishdan iboratdir. 
Bank faoliyati tahlilin amalga oshirishdan ham bosh maqsad bo’lib, bank 
faoliyati samaradorligini oshirishga erishishdan iboratdir. 
Bank faoliyati natijasida olinadigan sof foydaning miqdori oshishini 
ta’minlash, omonatchilar va kreditorlarning ishonchini qozonish va bank 
aktsionerlariga to’lanadigan dividentlar miqdorini oshirib borish uchun bank 
faoliyati domiy va uzluksiz ravishda tahlil qilib borilishi lozim. 
Bosh maqsadga erishish uchun bank faoliyatining barcha jihatlari uzluksiz 
ravishda tahlil etilishi, uning natijalari to’g’ri va aniq talqin qilingan holda Bank 
Boshqaruviga xulosa chiqarish va qaror qabul qilish uchun muntazam ravishda 
taqdim etib borilmog’i lozim. Bank strategiyasini belgilash, Bank Boshqaruvi, 
Kuzatuv kengashi va Aktsionerlarning umumiy yig’ilishi qarorlari ham bank 
faoliyati tahliliga asoslanadi va ushbu qabul qilingan qarorlar samaradorligini 
belgilab beradi. 

---

84