Bariş BƏYİN Əhvalati panika pozuntusu

susilə bilir ki, bu, onu öldürməyəcək, dəli etməyəcək və təhlükəli de-
yil; tədricən ötüb keçəcək. Bu məlumatlara əsasən Barış bəy “Panika 
tutmalarım olur və bundan qorxuram”, deyə bilməlidir. Başqa sözlə, 
özündə panika pozuntusunun olduğunu qəbul etməlidir. 
Panika tutmaları sizin düşünmək, xatırlamaq, diqqəti cəmləşdir-
mək kimi əqli bacarıqlarınızı da müvəqqəti olaraq zədələyə bilər. Siz 
də, əlbəttə, hamı kimi bir panika tutmasının dərhal keçməsini istəyə-
cəksiniz. Bunun üçün oradan bəlkə uzaqlaşar, bəlkə mübarizə apa-
rarsınız. Uzaqlaşmağın müvəqqəti bir anlıq yaxşılaşma yaratdığını, 
mübarizə aparmağın isə vəziyyətinizi daha da pisləşdirdiyini bilirsi-
niz. Bu səbəblə bir az gözləyib nə baş verəcəyini görmək üçün səbirli 
olmalısınız. 
Panika tutması baş verəndə avtomatik olaraq öz-özünüzə verdiyi-
niz :
 “Niyə mən?”, 
“Niyə indi?”, 
“Niyə burada?” kimi sualların əvəzinə; 
“İndi nə baş verir”’, 
“Necə baş verir?”,
“Buna necə reaksiya verəcəyəm?” kimi doğru sualları vermək va-
cibdir. 
PANİKA TUTMASINI TEZLƏŞDİRƏN AMİLLƏR VƏ PANİKA 
POZUNTUSU İLƏ BAĞLI İŞİN BAŞLANMASI

PANİKA POZUNTUSU
72
Əvvəldə sizi dəstəkləyən bir adamın olması haqqında danışmışdıq, 
bunu da o xüsusiyyətlər arasında qeyd edə bilərik. Digər xüsusiyyət 
odur ki, panika tutmaları ilə üzləşməyə hazır olmalısınız. Sonuncu 
və ən vacib xüsusiyyət qızıl qaydanı heç bir zaman unutmamaqdır: 
“Uzun müddətli azadlığı seç, müvəqqəti (ani) rahatlığı yox!”
Barış bəy: 
– Maraqlıdır, müalicə inkişaf edən bir xətt üzrə davam edəcək, yox-
sa eniş–yoxuşlar da olacaq? 
– Heç bir müalicə düz bir xətt üzrə yuxarıya doğru getməz. Panika 
pozuntusunun müalicə və yaxşılaşma prosesi ərzində eniş–yoxuşların 
olması normaldır. Hərdənbir bəzi xoşagəlməz hallar ola bilər. Qarşını-
za bəzi maneələr çıxa və sağalma prosesini uzada bilər. Bunlar haqqın-
da məlumatınızın olması onların aradan qaldırılması baxımından fay-
dalı bilər. Bu maneələri qısaca belə şərh edə bilərik: 
1. Müalicə vaxtı həyat tərzinizi dəyişdirmək məcburiyyəti yarana 
bilər. Həyat tərzi barədə daha sonra məlumat verəcəyəm. Dəyişdirmə 
fikri sizi bir az qorxuda, vahimənizi artıra bilər. Həyat tərzinizi dəyiş-
dirməyin faydaları barədə fikirlər bu səbəblərə yönəlməyinizi təmin 
edər. Dəyişikliyin səbəbləri və həyatınızdakı effektlərini göstərən bir 
siyahı tərtib edib ara–bir ona baxa bilərsiniz.
2. Qohumlarınız və ya dostlarınız bu müalicə səylərinizdə sizi 
ruhdan sala bilər. Bəzən həddindən artıq sizi qorumaq istəyə bilərlər. 
Qorxa da bilərlər, çünki sizin həyat tərzinizin dəyişməsi onların da 
həyatında dəyişiklik yaradacaq. Belə bir dəstək əhəmiyyətli olmaqla 
yanaşı, müvəffəqiyyət qazanmağınız üçün elə də zəruri deyil. 
3. Həyatınızda əhəmiyyətli bir hadisənin baş verməsi, bir qohumu-
nuzun ölümü ya bir dostunuzun ciddi bir xəstəliyə tutulması müalicə 
proqramınıza zərər vura bilər. Bu cür hadisələr yeni bir panika tutma-
sının baş verməsini sürətləndirə və ya vəziyyətinizi gərginləşdirə bilər. 
Bu cür xoşagəlməz halların başlanğıc dövründə baş verməsi bəzi in-
sanların müalicəni yarıda kəsməsi ilə nəticələnə bilər. Əgər siz belə çə-
tinliklərlə qarşılaşsanız, dərhal qızıl qaydanı xatırlamağınız yaxşı olar. 
Bunlar və ya başqa səbəblərə görə siz də müalicəni dayandırmaq 
fikrinə düşə bilərsiniz. Belə olduğu halda müalicəyə başlamaq səbəb-

73
lərinizi yenidən nəzərdən keçirə bilərsiniz. Sizə dəstək olan adamla 
proqramı davam etdirmək barədə söhbət edə bilərsiniz. Panika tut-
masının olmadığı köhnə günlərinizi yada sala bilərsiniz. Bunlardan 
sonra proqrama yenidən başlamağa qərar verəndə bu problemlərin 
dünyanın axırı olmadığını da qəbul edəcəksiniz. 
Zeynəb xanım: 
– Müalicəyə başlayıb yarıda kəsənlər olubmu?, – deyə soruşdu. 
– Bəli, –deyə həkim cavab verdi. – Bəzən bu qeyd etdiyimiz səbəb-
lərə görə və ya çox tez nəticə almaq istəyənlər müalicəni yarıda kəsir.
Daha sonra Barış bəy soruşdu: 
–Tətbiq edəcəyimiz bu müalicə proqramı panika pozuntusundan 
əziyyət çəkən hər adama kömək edirmi? 
– Barış bəy, araşdırmalar və klinik təcrübələr nəticəsində ümumiy-
yətlə bu müalicə proqramının faydalı olduğu isbat edilib. Panika po-
zuntusu olanların çoxunda faydalı olur, lakin hamıya kömək etdiyini 
demək düzgün olmaz. Bir az əvvəl qeyd etdiyim xüsusiyyətlərə görə 
bunun hər adama faydası fərqli ola bilər. Müddəti də adamdan ada-
ma dəyişə bilər. Digər tərəfdən unutmamalıyıq ki, müddət yox, nəticə 
vacibdir. 
İndi isə özünüzə kömək proqramının ümumi nüanslarını müzakirə 
edə bilərik. Birlikdə həyata keçirəcəyimiz proqram Silov və Manika-
vaşaqarın (1997) yaratdıqları ALTI ADDIM proqramıdır. Bu addım-
lar və onların xüsusiyyətləri bunlardır: 
ADDIM 1. Panikanı tezləşdirən amillərin tərif edilməsi və vahimə-
li olduğunuzda onları tanımaq. 
Bu addımda panika tutmalarınıza təsir edən amilləri tərif etdikdən 
sonra siz xüsusi stress simptomlarınızı ayırd etməyi öyrənəcəksiniz. 
Bu addımın hədəfi əlamətləri müşahidə etmə bacarığını öyrənmək-
dir. Beləliklə həqiqi vahimə simptomlarını və onlara bənzəyən lakin 
həqiqətdə başqa səbəblərə bağlı olan əlamətləri bir-birindən ayıra 
biləcəksiniz. 
ADDIM 2. Həyat tərzinin vahimə və panika tutmalarına təsir edən 
amilləri. 
Bu addım həyat tərzinizin panika tutmaları riskini artıran faktorla-
PANİKA TUTMASINI TEZLƏŞDİRƏN AMİLLƏR VƏ PANİKA 
POZUNTUSU İLƏ BAĞLI İŞİN BAŞLANMASI

PANİKA POZUNTUSU
74
rını əsas kimi götürür. Xüsusilə qidalanma, məşqlər, yuxu və rahatlan-
mağın sizin psixi sağlamlığınıza təsirini öyrənir. 
ADDIM 3. Panika tutmalarına nəzarət etmək. 
Bu addım panika tutmaları və vahimə əlamətləri müşahidə olun-
duğunda onlara nəzarət etmək üçün bəzi spesifik üsulları ortaya qo-
yur. Bu əlamətlərə nəzarət etmə bacarığının inkişafı sizin özünüzə 
arxayınlıq hissini artıracaq, ehtiyat etdiyiniz halların öhdəsindən gəl-
məyinizi təmin edəcək.
ADDIM 4. Mənasız şeylər barədə fikirləşmə tərzini dəyişdirmək. 
Bu addım vahimə simptomlarında rolu olan mənfi düşünmə for-
malarını tədqiq edir. Özümüz, fiziki hisslərimiz, bizdən kənarda baş 
verən hadisələr barədə fikir və mövqelərimiz bizim hiss etmə və dav-
ranış formamıza təsir edə bilər. Bu mövqelərin bəzilərini dəyişdirərək 
özümüzü, həyatımızı və hisslərimizi dərk etmə və qiymətləndirmə üs-
lubumuzu dəyişdirmək mümkündür. Bunlar yaşadığımız vahimə və 
stressin səviyyələrinə də təsir göstərəcək. 
ADDIM 5. Fiziki əlamətlərə qarşı həssaslığın azalması.
Bu addım bədəndəki dəyişikliklər nəticəsində qorxulu fikirlərin 
yaranmasını və daha sonra panika riskinin artırmasını araşdırır. Fiziki 
hisslərin düzgün bir şəkildə qiymətləndirilməsi bu təmayülün azal-
masına kömək edər. 
ADDIM 6. Bu bacarıqların tətbiq edilməsi. 
Proqramın son addımı sağlam həyat tərzini formalaşdırmaq və 
aqorafobiyanı dəf etmək üçün əvvəlki addımlarda öyrənilən bacarıq-
ların tətbiqinə əsaslanır. Panika pozuntusunun öhdəsindən gəlməyi 
və vahiməyə nəzarət etməyi öyrənmək çətin vəziyyətdəki əlamət-
lərin davam etdirilməsindən daha böyük əhəmiyyət kəsb edir: Bu o 
deməkdir ki, siz daim başqa bir panika tutmasının olacağı qorxusun-
dan qurtulub həyatınızdan zövq alacaqsınız.
Bu altı adddımın adları ola bilər ki, yadınızda qalmasın. Sizə bu ad-
dımların yer aldığı bir cədvəl verəcəyəm. Bu addımlarla məşğul olan-
da iki faydalı məqamı nəzərdən keçirməyimiz yaxşı olar:
Birincisi, bu addımlar sizin panika tutmalarınızın qarşısını almaq 
məqsədini daşıyır. Unutmayın ki, panika simptomlarına oxşar bəzi 

75
əlamətlər tamamilə normal fizioloji bir halla əlaqədar ola bilər.
İkincisi, bəzi insanların panika tutmalarını başqalarına nisbətən 
daha asanlıqla dəf edə bildiyi doğrudur. Panikanın ilk simptomlarıni 
hiss etdiyinizdə öyrəndiyiniz üsulları yubatmadan tətbiq etmək va-
cibdir. Bu bacarıqlar müntəzəm bir şəkildə icra olunduğunda tədricən 
öz-özünə avtomatik bir hal alacaq və simptomlar şiddətlənmədən əv-
vəl onların idarə olunması yavaş-yavaş daha da asanlaşacaqdır.
Həkim bunları qeyd etdikdən sonra bir az fasilə verdi:
– İstəyirsiniz, bir neçə dəqiqə dincəlin, sonra birinci addımdan 
başlayarıq.
ADDIM 1. Panikanı tezləşdirən amillərin tərif edilməsi və vahimə-
li olduğunuzda onları tanımaq 
– Sizə məlumdur ki, bir çox xəstəliklər, maddə və ya hallar va-
himə əlamətlərini yaradır. Bu əlamətlər bir-birinə çox oxşadığı üçün 
vahimənin simptomlarını asanlıqla ayıra bilməzsiniz. Uzun müddət 
vahimədən əziyyət çəkən insanlar vahimə simptomları ilə fiziki xəstə-
liklərin əlamətləri arasında fərqi görə bilirlər. Vahimələrdə də fiziki 
əlamətlər yarandığı üçün bunların konkret bir xəstəlik və ya fiziki bir 
xəstəliklə əlaqələndirmə meylinin olması normaldır. İnsanlar mücər-
rəd bir şeyi konkretləşdirdikləri, qeyri–müəyyənliyi müəyyən bir şeyə 
çevirdikləri zaman vəziyyəti daha asan dərk edir, özlərini daha rahat 
hiss edirlər. 
Ürəyin çırpınması, döş qəfəsində ağrı, nəfəs almaqda çətinlik, baş 
gicəllənməsi kimi əlamətləri olan bir insanın ürək infarktı keçirdiyini 
fikirləşməsi məntiqidir. Bunu başa düşmək çətin deyil. Barış bəy, ilk 
panika tutması baş verəndə sizdə də belə bir fikir yaranmışdı, elə de-
yilmi?
ADDIM 1. Panikanı tezləşdirən amillərin müəyyənləşdirilməsi və vahimələn-
diyiniz zaman onları tanımaq
Stressin mənbələrini və panikanın fiziki və psixi simptomlarını düzgün bir 
şəkildə incələməyi öyrənmək
PANİKA TUTMASINI TEZLƏŞDİRƏN AMİLLƏR VƏ PANİKA 
POZUNTUSU İLƏ BAĞLI İŞİN BAŞLANMASI

PANİKA POZUNTUSU
76
ADDIM 2. Həyat tərzinin vahimə və panika tutmalarına təsir edən amilləri 
Panika tutmalarının ortaya çıxma ehtimalını azaltmaq için həyat tərzini də-
yişmək
ADDIM 3. Panika tutmalarına nəzarət etmək
Panika tutmalarına nəzarət etmək və aradan qaldırmaq üçün üsulları öyrən-
mək
ADDIM 4. Mənasız şeylər barədə fikirləşmə tərzlərini dəyişdirmək
Neqativ fikirləşmə tərzini dəyişdirmək üçün bunları tanımaq, mübarizə apar-
maq və öyrənmək
ADDIM 5. Fiziki əlamətlərə qarşı həssaslığın azaldılması
“Normal” fiziki hisslərdən qorxmamağı öyrənmək
ADDIM 6. Bu bacarıqları tətbiq etmək
Aqorafobiyanı dəf etmək və yeni bir həyat tərzini formalaşdırmaq
ALTI ADDIM Proqramı (Silov və Manikavaşaqar, 1997)
Barış bəy:
– Bəli, həyatımda heç vaxt ürək infarktı keçirmədim, ancaq ağlıma 
ilk gələn şey o oldu ki, bunlar ürək infarktı ilə əlaqədar şeylərdir, – 
dedi. 
– Bu əlamətlərlə qarşılaşan bir çox adam eyni şeyi fikirləşir. Çünki 
əlamətlər fiziki əlamətlərdir və ilk baxışda bu fikir məntiqli görünür. 
Müşahidə olunan bu əlamətlərin fiziki bir xəstəliklə bağlı olub-olma-
dığını anlamaq üçün müayinədən başqa bəzi testlər edilir, lazım gəldi-
yində bəzi cihazlarla yoxlanılır. Bəzi hallarda fərqləndirmək çətin ol-
duğu üçün hətta xəstəxanada yatanlar belə olur. Sizdə də bəzi analizlər 
edilmiş və nəticələrin normal olduğu bildirilmişdi. 
Həkimlər bir vəziyyətə diaqnoz qoyanda simptomları, müayinə 
və analizin nəticələrini müəyyən bir sistem və qaydalar çərçivəsində 

77
nəzərdən keçirir. Biz də hisslərimizi təcrübələrimiz əsasında müəy-
yən bir qaydada qiymətləndirməyə meyilliyik. Məsələn, əsəbləşən 
bir adamın üzü qızarır, üz əzələləri və ümumiyyətlə bədən əzələləri 
gərilir, səthi və sürətli nəfəs alır, gözlərindən qəzəb yağır və beynində 
düşməncəsinə fikirlər yaranır. Bunları ona görə deyirəm ki, bir insana 
“əsəbi” deyə bilmək üçün bu cür əlamətlərin hamısı müntəzəm bir şə-
kildə özünü göstərməlidir. Bir hissi hamı eyni şəkildə və eyni dərəcə-
də yaşamaz. Hətta eyni adam eyni hissi fərqli vaxtlarda fərqli forma və 
dərəcədə keçirə bilər.
Həkim bunları qeyd etdikdən sonra bir az fasilə verdi. Üzünü Barış 
bəyə tutub ona bir kağız verdi: 
– Barış bəy, indi panika tutması baş verəndə sizdə müşahidə olu-
nan ən vacib əlamətləri yazın. Sonra digər panika tutmalarınızda olan 
ən vacib əlamətlər barədə fikirləşin. Digər tutmalarınızda da fiziki bir 
xəstəliyinizin olduğu fikri ağlınıza gəldimi? 
Bu siyahının əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, siz gələcəkdə panika 
tutması keçirəndə həmin siyahı bunların vahimə simptomları oldu-
ğunu xatırlamağınıza kömək edəcək. Panika tutması zamanı başını-
za gələnləri gündəlik şəklində yazmaq sizin üçün çox lazımlı olacaq. 
Beləliklə siz panika tutmanızı tezləşdirən faktorları, panika tutmanı-
zın simptomlarını, özünüzü qorumaq üçün nəyi edib–etmədiyinizi, 
tutmanın necə bitdiyini, dəf etmə səylərinizi, sizə necə təsir etdiyini 
daha yaxşı görə biləcəksiniz. Başlanğıcda çətin kimi görünsə də, vərdiş 
halını alanda problem olmayacaq. İndi sizə verəcəyim blankı çoxaldıb 
istifadə edə bilərsiniz. 
Həkim siyirtməsindən bir kağız götürüb Barış bəyə uzatdı: 
– Panika tutmalarınız olanda bu blankı doldurun. Blankı doldur-
maq və istifadə etməyin iki məntiqli səbəbi var: 
Birincisi, bu, sizə gələcəkdə unuda biləcəyiniz vacib məlumatları 
qeyd etmək imkanı verir və siz daha sonra da bunları araşdıra bilərsi-
niz. Tutmaları, əlamətlərini daha ətraflı bir şəkildə tədqiq edə bilərsi-
niz. Yaddaşınıza arxayın olsanız belə, panika gündəliyini tutmaq daha 
faydalıdır.
PANİKA TUTMASINI TEZLƏŞDİRƏN AMİLLƏR VƏ PANİKA 
POZUNTUSU İLƏ BAĞLI İŞİN BAŞLANMASI

PANİKA POZUNTUSU
78
Müşahidə olunan ən mühüm panika simptomlarınız:
1. .....................................................................................................................................
2. .....................................................................................................................................
3. .....................................................................................................................................
4. .....................................................................................................................................
5. .....................................................................................................................................
İkinci səbəb odur ki, siz diqqətinizi gündəlikdəki suallara yönəl-
dərək onun köməyi ilə cavablarınızı qaydaya salacaqsınız. Siz gündə-
lik tutaraq mənasız olan “Niyə?” sualının əvəzinə, “Nə baş verir?” və 
“Necə baş verir?” suallarını verməyə və cavablandırmağa çalışacaqsı-
nız.
Barış bəy bir az fikirli–fikirli: 
–Elə bir yer və ya hal ola bilər ki, yaza bilməyək, onda nə edəcəyik? 
– deyə soruşdu.
– Elə halda mümkünsə, səsinizi yaza bilərsiniz. Əgər belə bir şərait 
yoxdursa, əlinizə ilk imkan düşən kimi yaza bilərsiniz. Yeri gəlmişkən, 
bu blankı yanınızda gəzdirməyiniz yaxşı olar. Panika gündəliyində va-
himə əlamətlərini yaradan halların mümkün olduğu qədər xarakterik 
şəkildə təsvir edilməsi yaxşı olar. Burada məqsəd sizin panika tutma-
larınızı sürətləndirən faktorların xüsusi növlərini müəyyən etməkdir. 
İki həftə əvvəl biz bunları müzakirə etmişdik, ona görə də qısaca bəhs 
edəcəyəm. Bir-birinə bənzəyən halları və ya faktorları belə gruplandı-
ra bilərsiniz: 
– Uzaqlaşmanın mümkün olmadığı hallar: Bu   qrupda, lazım oldu-
ğunda uzaqlaşmanın mümkün olmadığı və ya çətin olduğu hallar yer 
almalıdır. Hallar arasında bir əlaqə olmaya bilər, lakin yaşadığınız və-
ziyyət eynidir: Həddindən artıq izdihamlı yerlərdə, hipermarketlərdə, 
stadionda, təyyarədə və ya qatarda olmaq kimi.

79
PANİKA GÜNDƏLİYİ
Tarix: Başlama vaxtı: Bitmə vaxtı:
 Panika səviyyəniz (birini dairəyə alın): 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 
Müşahidə olunan əlamətlər (fikir, hiss, davranışlar şəklində ayrı–ayrılıqda 
yaza bilərsiniz):
Fiziki əlamətlər: ............................................................................................................ 
Fikirlər: ...........................................................................................................................
Hisslər: ...........................................................................................................................
Davranışlar: ...................................................................................................................
Tutmanın növü: ( ) Gözlənilən, ( ) Vəziyyətlə əlaqədar, ( ) Qəflətən (öz-ö-
zünə), 
Harada idiniz? ...............................................................................................................
Tək idiniz və ya yanınızda kimsə vardı? ...................................................................
Tutmadan əvvəl nə barədə fikirləşirdiniz? ...............................................................
Bu tutmanın sonunda sizinlə nə baş verdiyindən/ verəcəyindən qorxdunuz/ 
qorxurdunuz? .......................................................................................................................
Qorxulara reaksiyanız necə oldu? ..............................................................................
Nəfəs almağınız necə idi? ............................................................................................
Özünüzü sakitləşdirmək üçün nə edirdiniz? ...........................................................
Özünüzü qorumaq üçün nəsə etdinizmi? (Uzaqlaşmaq, diqqəti dağıtmaq, 
dəstək olan insan və ya əşya şəklində) ..............................................................................
Tutmanız necə bitdi? ...................................................................................................
Tutmanın sonunda həqiqətən sizinlə nə baş vermişdi?..............................................
Olacağından qorxduğunuz şey həqiqətdə baş verməyibsə, bunda nələrin tə-
siri olmuşdur? .......................................................................................................................
Bu tutmaya qarşı sizin reaksiyanız nə qədər adekvat idi?.......................................
Gələcəkdə yeni bir tutma baş verərsə, indikindən fərqli olarak nəsə bir şey 
etmək istərdinizmi? .............................................................................................................
Panika gündəliyi Karbonellə (2004) əsasən hazırlanıb:
Gözlənilən: Qorxduğunuz hər hansı bir vəziyyət barədə fikirləşən-
də panika tutmasının baş verməsi, 
Vəziyyətlə bağlı: Qorxduğunuz bir vəziyyətə düşəndə panika tut-
masının baş verməsi, 
PANİKA TUTMASINI TEZLƏŞDİRƏN AMİLLƏR VƏ PANİKA 
POZUNTUSU İLƏ BAĞLI İŞİN BAŞLANMASI

PANİKA POZUNTUSU
80
Qəflətən (öz-özünə): Qorxduğunuz bir vəziyyət barədə fikirləş-
mədiyiniz və ya qarşılaşmadığınız halda qəflətən panika tutmasının 
baş verməsi.
– Utanma: Panika pozuntusu olan şəxslər həm tutma halına görə 
utana bilərlər, həm də başqalarının onların vəziyyətlərini hiss etmək-
lərinə çox həssas olurlar. Kiminsə onlara diqqətlə baxması onların va-
himəsini artıra bilər. Bu da panika tutmalarını sürətləndirə bilər. 
– Yardım ala bilməmə ehtimalı: Panika pozuntusu olanlar istə-
yirlər ki, tutma baş verəndə onlara yardım göstərilsin. Buna görə də 
dəstək olan adamın yanında və ya onlara yardım göstərilə biləcək bir 
yerin (məsələn xəstəxana kimi) yaxınlığında özlərini daha rahat hiss 
edərlər.
– Dəli olmaq qorxusu: Bəzi insanlar fikirləşə bilər ki, panika tut-
ması onlar ya özlərindən gedənə, ya dəli olana və ya ürək infarktı ke-
çirənə qədər davam edəcək. Bu cür fikirlər sizin simptomları daha da 
pisləşdirə, tutma müddətini uzada və ya başqa bir tutmanı sürətlən-
dirə bilər.
 – Özünə nəzarəti itirmək: Bu qrupda panika tutması baş verən za-
man insanın özünə nəzarəti itirib qəribə hərərkətlər etməsi və başqa-
larına ziyan verməsi kimi xüsusiyyətlər yer alır. Həqiqətdə bu cür eh-
timalların olması mümkün deyil.
Buraya qədər danışdıqlarımız proqramın ilk addımıydı. Barış bəy 
yaxşı olar ki, sizə verdiyim blankları doldurasanız. Panika gündəliyi 
də həmişə yanınızda olsun. Bunlar sizin tutmalar və onlarla bağlı mə-
lumatlarınızı daha da zənginləşdirəcək. Panika tutmalarının bitməsi 
üçün mümkün olduğu qədər çox məlumatlı olmağın vacibliyi barədə 
danışdıqlarımızı da unutmayın.

81
7
Həyat tərziniz həlledici amildir, rahatlanma 
(relaksasiya) üsulları
ADDIM 2. Vahiməyə və panika tutmalarına təsir edən həyat tərzi 
amilləri
Həkim Barış bəydən panika tutmalarının ən vacib əlamətlərini ya-
zıb – yazmadığını, əvvəlki tutmalar əsasında panika gündəliyi blankı-
nı doldurub – doldurmadığını soruşdu. 
Bəli, doldurmuşdu. 
– Çox gözəl, gələcəkdə bunların xeyrini görəcəksiniz. Dərmanınızı 
da vaxtlı-vaxtında qəbul edirsinizmi?
– Edirəm, ancaq cinsi istəyim heç yoxdur, – dedi bir az başını 
əyərək. – Sanki dünyada heç elə bir şey yoxdur. Bir də iştahım bir az 
artıb.
– Cinsi istəksizlik tez-tez rast gəlinən kənar təsirlərdən biridir, – 
dedi həkim. – Bunun müvəqqəti xarakter daşıdığını, həmişəlik olma-
dığını bilmək bəlkə sizi bir az sakitləşdirər. İştahınızın artması kökəl-
məyinizə səbəb ola bilər. İdmanla da bunu həll edə bilərsiniz.
Barış bəy heç nə demədi, Zeynəb xanıma baxdı, o da bir şey demə-
di. Həkim davam etdi: 
– Bu həftə həyat tərzinizin sizin tutmalarınıza təsiri haqqında da-
nışacağıq. Stressiz həyat yoxdur, bunu bilirsiniz və yaşayırsınız. Vacib 
olan odur ki, siz həyatın bu stressli hadisələrinin öhdəsindən gələ 
biləsiniz. Stressli bir həyat tərzi həssas insanlarda vahimə və panika 
tutmalarının yaranmasına səbəb ola bilər. Həyatdakı stresslər panika 
simptomlarının davam etməsinə də yol aça bilər. Panika simptomları 
ortaya çıxdıqdan sonra həyatın stressləri ilə bacarmaq daha çətin ola 
bilər. Gündəlik həyatın stresləri panika pozuntusunun sağalma prose-
sini uzadar və ya maneçilik törədər. Bir insan kimi stressdən qaça bil-
məyəcəyinizə görə, həyatın stressli hadisələrinə qarşı müqavimətinizi 
artırmaq və gərginlikdən xilas olmağa çalışmaq daha real bir yoldur.
Əvvəlki həftələrdə stressin təsirləri barədə danışmışdıq. Stressin 
mənbələri psixi və ya fiziki olur. Psixi mənbəli stresslər özünüzlə, ailə-
HƏYAT TƏRZİNİZ HƏLLEDİCİ AMİLDİR, RAHATLANMA (RELAKSASİYA) ÜSULLARI

PANİKA POZUNTUSU
82
nizlə, işinizlə, digər insanlarla münasibətlərinizlə əlaqədardır. Bunlar 
sizdə hədsiz narahatlıq yarada bilər. Bu narahatlıq yeni bir panika