Teqvim2013. pdf

Ə d ə b i y y a t

İbrahimov Əli İsmayılo-

viç [Mətn] /Azərbaycan 

Sovet Ensiklopediyası: 

10 cilddə.- Bakı, 1980.- 

C.4.- S.359.

İ n t e r n e t d ə

www.adam.az

www.anl.az

1

Dövlət xadimi

---

296

Siyasət.Hərbi iş

325 

illiyi

Nadir şah Əfşar

1688-1747

OKTY

ABR

Nadir şah Əfşar 1688-ci il oktyabr 

ayının 22-də Xorasanın Dərəgəz vila-

yətinin Dəstgird kəndində dünyaya 

göz açmışdır. 

İran şahı Nadir şah türk tayfaların-

dan  əfşarların Qırxlı boyundan idi. 

Başına bir dəstə toplayaraq Xorasan 

əyalətlərinin bir neçəsini tutduqdan 

sonra özünü Nadir bəy adlandırmağa 

başlamışdır. 

I Təhmasib Nadir bəyi Xorasanda 

öz canişini təyin etmiş, bundan sonra 

Nadir özünə  Təhmasibqulu xan adını 

götürmüşdü.

Məlik Mahmud idarəçiliyinin 

mərkəzi Məşhəd alınan zaman, Şah 

Təhmasibin  əmri ilə  Fətəli xan öldü-

rülmüş, bundan sonra Nadir şahın 

silahlı qüvvələrinin baş komandanı 

təyin olunmuşdu. Bir qədər keçmiş 

Nadir Məlik Mahmudun qoşunlarını 

əzərək, onun özünü qətlə yetirmiş  və 

saraydakı mövqeyi güclü şəkildə möh-

kəmlənmişdir.

1729-cu ilin 30 sentyabrında Mi-

mandost çayı sahilindəki döyüşdə (Mi-

mandost döyüşü) Əşrəfin qoşunları dar-

madağın edilmiş, bu parlaq qələbəsi 

ilə  də Nadir ölkənin yadellilərdən tə-

mizlənməsi uğrunda mübarizəsinin 

başlanğıcını qoymuşdu. 

Nadirlə Əşrəf arasında həlledici dö-

yüş 1729-cu ilin 13 noyabrında  İsfa-

han yaxınlığında (İsfahan döyüşü) 

baş vermişdi. Bu dəfə Nadir birləşmiş 

əfqan-türk qoşunları üzərində parlaq 

qələbə qazanmışdı. Nadir təntənəli 

şəkildə  şəhərə girmiş  və öz əlləri ilə 

Səfəvi tacını  Şah Təhmasibin başına 

qoymuşdu. 

Ölkənin Şərqi tamamilə təmizlənmiş, 

qarşıda yalnız Azərbaycanı  və onun 

yaxınlığındakı torpaqları Osman-

lı türklərindən azad etmək qalmışdı. 

1731-ci ildəki hərbi əməliyyatlar nəti-

cəsində Nadir şah osmanlıları əzərək, 

Azərbaycanı, Həmədanı  və Kirman-

şahı azad etmişdi. Osmanlılar yalnız 

Arazdan şimalda qalmışlar.

Təhmasib özünün zəifləmiş nüfuzu-

nu bərpa etməkdən ötrü həmin əyalətləri 

şəxsən azad etmək qərarına gəlmişdi. 

Ancaq məğlub olaraq, 1731-ci ildə 

ölkə üçün biabırçı bir sülh müqaviləsi 

(Kirmanşah müqaviləsi) bağlamışdı. 

Həmin müqaviləyə əsasən, Araz çayı-

nın  şimalındakı bütün ərazilər, eləcə 

də Kirmanşahın bir sıra əyalətləri os-

manlılara verilmişdir.

Nadir  şah müqaviləni tanımaq-

dan imtina etmiş  və  qədim türk ənə-

nələrinə görə, xan və  əyanların qu-

rultayını çağırmışdı. Qurultay şah 

Təhmasibi taxtından salaraq, onun III 

Şah Abbas adlandırılan səkkiz aylıq 

oğlunu  şah elan etmişdi. Faktiki ola-

raq, bütün hakimiyyət Nadirin əlində 

cəmləşmişdi. 

Nadir şahın tabeçiliyindən ilk çıxan 

belə müstəqil xanlıq  Şəki xanlığı ol-

muşdu. 

1737-ci ildə Nadir şah üsyana qalx-

mış əfqanlara qarşı çıxmış və həm He-

ratı, həm də Qəndəharı tutmuşdu. Hin-

distanı tutduqdan sonra 1740-cı ildə 

Buxara və Xivə xanlıqlarını öz döv-

lətinin tərkibinə qata bilmişdi.

1741-ci ildə Mazandaran meşə-

lərindən keçərkən Nadirə olan sui-

qəsd, Dağıstandakı  uğursuzluqlar və 

1743-1747-ci illərin üsyanları Nadir 

şahı qəzəbləndirmiş və o, kütləvi cəza 

tədbirlərinə başlamışdı. Bunun da nə-

ticəsində sarayda sui-qəsd havası ye-

tişmiş və 1747-ci ilin iyununda, Nadir  

şah gecə ikən öz çadırında qətlə yeti-

rilmişdi.