Fяxrяddиn mustafayev

Lui Paster  
(1822-1895) 
 
Dünyada  mikrobiologiya  elminin  əsasını  qoyan, 
dünya  şöhrətli  məşhur  fransız  alimi,  akademik  Jan 
Jozef  Lui  Paster  ilk  elmi  tədqiqatlarını  kimya  və 
kristalloqrafiya  elmlərinin  bəzi  məsələlərinin  öyrə-
nilməsinə  həsr  etməsinə  baxmayaraq,  sonralar 
qıcqırma  prosesinin  mexanizminin  və  mikroorqa-
nizmlərin  dəyişkənliyinin  aşkar  olunması  və  mikro-
bioloji  proseslərin  öyrənilməsi  ilə  məşğul  olmuşdur. 
Alim o zamanlar Y.Libixin hökmran olan spirtli qıcqırma təlimini təkzib edərək 
sübut  etmişdir  ki,  bu  kimyəvi  deyil,  bioloji  proses  olub,  yalnız  maya 
göbələklərinin  inkişafı  nəticəsində  yaranır  (1857).  O,  həm  də  yağturşulu 
qıcqırmanı-anaerobioz  prosesini  (mikroorqanizmlərin  oksigensiz-anaerob 
şəraitdə inkişafını) kəşf etmişdir. Lui Paster 1865-ci ildə çaxırın xarab olmasının 
qarşısını almaq üçün ilk dəfə olaraq pasterizasiya üsulunu təklif etmiş, sonralar 
isə mikroorqanimzlərin spesifikliyinin – epizootologiya və epidemiologiyasının 
öyrənilməsinin  əsasını  qoymuşdur.  Alim  həm  də  ipəkqurdlarının  nebrina, 
flyaseriya  epizootiyasının  xarakterik  xüsusiyyətlərini  ətraflı  öyrənmiş,  onların 
ləğv  edilməsi  tədbirlərini  hazırlamış  (1870),  virusların  və  mikroorqanizmlərin 
attenuasiyasını (laboratoriya heyvanlarının orqanizmindən passaj etdikdə onların 
xassələrinin,  xüsusilə  virulentlik,  patogenlik  və  imunogenliyinin  dəyişilmə 
dinamikasını)  kəşf  etmiş,  qoruyucu  peyvəndlər  üçün  (qarayaraya,  quduzluğa, 
donuzların  qızıl  yelinə,  quşların  pasterellyozuna  qarşı)  vaksinlər  hazırlamışdır. 
O, heyvanların qarayara ilə yoluxmasının əsas səbəbinin onun sporlarının həzm 
traktina  düşməsi  olmasını  eksperimental  olaraq  sübut  etmişdir.  L.Pasterin 
təşəbbüsü  ilə  1888-ci  ildə  Paster  İnstitutu  yaradılmış  və  alimin  özü  onun  ilk 
direktoru olmuş, dövrün məşhur rus alimlərini də (İ.İ.Meçnikov, İ.F. Qamaleya, 
B.L.  Jakimov,  M.İ.Romanoviç,  D.S.  Rujensev,  A.A.Rayevski,  L.S.  Senkovski, 
İ.İ.Sueviç  və  b.)  həmin  institutda  işləməyə  dəvət  etmiş  və  onlarla  birgə  elmi-
tədqiqatlar  aparmış,  elmi  əməkdaşlıq  nəticəsində  çox  böyük  uğurlu  axtarışlara 
nail olmuşdur. 
Dəri  emalçısının  13  yaşlı  oğlu  L.Paster  portretləri  çəkməsi  və  məktəbdə 
günəş  saatı  düzəltməsi  (həmin  saat  bu  gün  də  məktəbdə  saxlanılır)  ilə  hamını 
heyran etmiş, 27 yaşında Strasburq universitetinin professoru və 32 yaşında Lul 
universitetinin  təbiətşünaslıq-tarix  fakültəsinin  dekanı  olmuşdur.  Həmin  illərdə 
qızı Jannanın tifdən vəfat etməsi onu çox sarsıdır və mikrobiologiyaya marağını 
daha da artırır. 6 iyul 1885-ci il dünya təbabəti tarixinə L.Pasterin tarixi kəşfi ilə 
daxil olur. Quduz itin 14 diş yarasına məruz qalmış 9 yaşlı İosef Meysterin anası 
təbiblərin  məsləhəti  ilə  Pasterə  müraciət  etmiş,  hazırladığı  vaksini  həmin 
xəstənin  üzərində  ilk  dəfə  sınaqdan  keçirmiş  və  nəticədə  uşaq  tamamilə 
sağalmışdır.  Onun  hazırladığı  həmin  vaksin  sonralar  dünya  miqyasında  tətbiq 
edilməyə  başlamışdır.  Tibbi  həkimlərin  «həkimlərin  hansısa  kimyaçının 

---

 
33 
məsləhətinə  ehtiyacı  yoxdur»  deməsinə  baxmayaraq,  L.Paster  öz  tədqiqatlarını 
uğurla davam etdirmişdir. Alimin dostları ona kömək məqsədilə «fəxri hər aylıq 
təqaüd» təsis etmiş və ailəsinə müvafiq köməklik göstərmişlər. Olduqca gərgin 
iş  rejimi  1868-ci  ildə  onun  beyin  insulti  və  sol  tərəfinin  iflic  olması  ilə 
nəticələnmişdir.  Alimə  gələn  məktubların  birində  ünvan  əvəzinə  bu  sözlər 
yazılıb: «Möcüzələr yaradıcısına»…