Fяxrяddиn mustafayev

nəyi silmir. Xalq gərək daim öz kökünü xatırlasın». (Heydər Əliyev) 
 
 
 
Johann Qreqor Mendel  
(1822-1884) 
 
Genetika  elminin  banisi,  Çexiya  təbiətşünas 
alimi  Johann  Qreqor  Mendel  1843-cü  ildə 
Olmyutsa  Universitetinin  nəzdində  fəlsəfə  sinfini 
bitirib,  həmin  il  Bryunna  kilsəsinin  dinləyicisi 
olub.  O,  1849-1868-ci  illərdə  orta  məktəbdə 
təbiətşünaslıq  müəllimi  işləyib;  1851-1853-cü 
illərdə  Vyana  Universitetində  fızika,  riyaziyyat, 
zoologiya,  fıtopatologiya,  ümumi  paleontologiya 
və  entomologiya  elmlərinin  öyrənilməsi  ilə 
məşğul  olub.  Q.Mendel  10  il  müddətində  (1853-1863)  27.225  noxud  bitkisi 
(Pisum  sativum)  üzərində  analiz  aparmış,  1865-ci  ildə  Brunna  təbiətşünaslıq 
cəmiyyətində  aldığı  nəticələr  haqqında  məruzə  etmiş  və  1866-ci  ildə 
"Təbiətşünaslar  cəmiyyətinin  əsərləri"  jurnalında  "Bitkilərin  hibridləri  üzərində 
təcrübələr"  adlı  ilk  elmi  məqalələrini  dərc  etdirmişdir.  Genetikanın  3  əsas 
qanununu (1-ci qanun – dominamlıq – nəslin eyniliyi, 2-ci qanun – əlamətlərin 

---

 
30 
parçalanması,  3-cü  qanun  –  sərbəst  kombinasiya  olunma)  kəşf  etməklə 
genetikanın inkişafında  misilsiz  xidmət  göstərmişdir.  O,  toxumları  sarı  və  yaşıl 
rəngli olan noxud bitkilərini çarpazlaşdırmış (monohibrid çarpazlaşdırma) və F
1  
nəslində  bütün  bitkilərin  rəngi  sarı  olduğundan,  yəni  sarı  rəng  yaşıl  rəng 
üzərində  dominantlıq  (ağalıq)  etdiyi  üçün  bu  hadisəni  dominantlıq  (latınca 
«domine»-«ağa»),  alternativ  əlaməti  isə  resessivlik  (latınca  «recessus»-
«uzaqlaşma»,  «kənarlaşma»)  adlandırmışdır  (1-ci  qanun).  Sonra  alim  1-ci 
nəsildə  alınan  bitkiləri  öz  aralarında  çarpazlaşdırdıqda  1-ci  nəsildə  gizli  qalan 
yaşıl  rəng  2-ci  nəsildə  parçalanma  nəticəsində  üzə  çıxmış  və  üstünlük  təşkil 
etmişdir  (2-ci  qanun).  2-ci  nəsildə  (F
2
)  dihibrid  çarpazlaşma  nəticəsində 
əlamətlər  (genlər)  bir-birindən  asılı  olmayaraq  sərbəst  paylanır  (3-cü  qanun). 
Onun yaratdığı mendelizm təliminin əsas mahiyyəti orqanizmlərin əlamətlərinin 
inkişafını və onlarin gələcək nəsillərə verilməsini təmin edən irsiyyət amillərinin 
diskretliyindən bəhs edir. Q.Mendelin kəşf etdiyi qanunlar yalnız 35 ildən sonra 
(1900)  Q.de  Friz  (Hollandiya),  K.Korrens  (Almaniya)  və  E.Çermak  (Avstriya) 
tərəfindən  bir-birindən  xəbərsiz  müxtəlif  bitkilər  (lalə,  qarğıdalı,  noxud) 
üzərində  sübut  olunmuşdur.  Məhz  bundan  sonra  mendelizm  genetika  və 
biologiya elminin aparıcı nəzəriyyəsi kimi tanındı və məşhurlaşdı.