Fяxrяddиn mustafayev

Ġvanovski Dmitri Ġvanoviç  
(1864-1920) 
 
Virusların  ilk  kəşfi  dünya  şöhrətli,  məşhur  rus 
alimi D.İ.İvanovskinin adı ilə bağlıdır. Onun bu tarixi 
kəşfindən sonra virusologiya elminin əsası qoyulmuş 
və  bunun  nəticəsində  də  bir  sıra  xəstəliklərin 
törədiciləri müəyyən edilmişdir. 1891-1892-ci illərdə 
Krımın  Nikitin  botanika  bağında  D.İ.İvanovski  və 
V.V.Polovsev  diplom  işini  hazırlamaq  məqsədilə 
tütünün  mozaika  xəstəliyini  öyrənərkən  sübut 
etmişlər  ki,  xəstə  tütün  bitkisinin  yarpağından  alınmış  şirə  (ekstrakt)  Zeys, 
Berkefeld  və  Şamberlanın  bakterial  süzgəclərindən  keçirildikdən  sonra  da 
sağlam  tütün  bitkisinin  yarpaqlarında  mozaika  xəstəliyini  törədir.  1892-ci  il 
fevralın  12-də  28  yaşlı  D.İ.İvanovski  Rusiya  Akademiyasının  elmi  şurasında 
apardığı tədqiqatların nəticələri haqqında çıxış etməklə virusologiyanın təməlini 
qoymuşdur. D.İ.İvanovskinin 1892-ci ildə yazdığı «Tütün bitkisinin iki xəstəliyi 
haqqında» əsəri namizədlik və 1902-ci ildə yazdığı «Tütünün mozaika xəstəliyi» 
əsəri  isə  doktorluq  dissertasiyası  kimi  qiymətləndirilmişdir.  D.İ.İvanovski 
sonralar  həmin  «yoluxucu  amilin»  çox  kiçik  olan,  bakterial  süzgəcdən  keçən, 
qida  mühitində  yetişməyən  və  adi  mikroskoplarla  müşahidə  olunmayan 
mikroorqanizmlər olduğunu göstərməklə bunları virus adlandırmışdır. Bəzi qərb 
alimləri  virusologiyanın  tarixini  təhrif  etməklə  səhvən  onu  Hollandiya  alimi 
M.Beyerinkinin  adı  ilə  bağlayırlar.  Halbuki,  o  özü,  virusun  ilk  dəfə 
D.İ.İvanovski tərəfindən kəşf edildiyini etiraf etmişdir. Virusologiyanın müstəqil 
elm  sahəsi  kimi  çox  dinamik  sürətlə  inkişaf  etməsi  bəzi  infeksion  xəstəlikləri 
törədən virusların ayrılması və onların xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi üçün zəmin 
yaratmışdır. Hazırda molekulyar biologiyanın, genetikanın, gen mühəndisliyinin, 
biotexnologiyanın,  bioetikanın  və  s.  qlobal  problemlərinin  öyrənilməsi 
prosesində viruslardan geniş istifadə olunur.  
 

---

 
36