Fяxrяddиn mustafayev

Həsənov Hüseyn Heydər oğlu  
(1932) 
 
AMEA-nın 
akademiki, 
biologiya 
elmləri 
doktoru,  professor,  Nyu-York  Akademiyasının 
üzvü,  əməkdar  elm  xadimi,  A.  İ.  Qarayev  adına 
Fiziologiya  institutunun  sabiq  direktoru,  «Beyin  və 
davranış»  şöbəsinin  müdiri  Həsənov  Hüseyn  Hey-
dər  oğlunun  elmi,  pedaqoji  və  ictimai  fəaliyyəti 
milli elmimizin tarixində ən önəmli yerlərdən birini 
tutur.  H.  Həsənov  elmi-tədqiqat  fəaliyyətinə  1954-
cü  ildə  Fiziologiya  institutunda  əvvəlcə  laborant, 
sonra aspirant, 1957-ci ildən isə kiçik elmi işçi kimi 
başlamışdır.  O,  1958-ci  ildə  dissertasiya  müdafiə  edərək,  biologiya  elmləri 
namizədi  alimlik  dərəcəsi  almış,  1961-ci  ildən  baş  elmi  işçi  vəzifəsinə 
keçirilmiş,  1967-ci  ildə  isə  doktorluq  dissertasiyası  müdafiə  etmişdir.  Alim 
1968-ci  ildə  elmi  işlər  üzrə  direktor  müavini  təyin  edilmiş  və  1969-cu  ildən 
etibarən  Azərbaycan  Elmlər  Akademiyasının  A.İ.Qarayev  adına  Fiziologiya 
institutunun direktoru, eyni  zamanda  Beyin və davraniş şöbəsinin davranış  və   
təlim    laboratoriyasının    rəhbəri  təyin  edilmişdir.  O,  1972-ci  ildə  AMEA-nın 
müxbir  üzvü,  1976-cı  ildə  isə  həqiqi  üzvü  seçilmişdir.  Onun  elmi-tədqiqat 
fəaliyyəti  akademik  A.İ.Qarayevin  rəhbərliyi  altında  başlamış  və  bu 
tədqiqatların böyük hissəsini mərkəzi sinir  sisteminin  tənzimlənmə mexanizm-
lərinin  vegetativ  funksiyalarının  öyrənilməsi  və  onların  orqanizmin  daxili 
mühitinin(homeostazın)  tənzim  edilməsində  rolu  kimi  mühüm  məsələlərin 
tədqiqi  təşkil  edir.  Bu  problem  üzərində  işləyərkən  o,  interoreseptorların 
qlikemik  reaksiyalara  təsiri,  baş  beyin  qabığı  strukturaları,  limbik  retikulyar 
kompleksinin  qlikohomeostazın  tənzim  edilməsində  rolu,  ontogenezdə 
qlikohomeostazın  tənzim  edilməsinin  sinir  mexanizmləri,  interoreseptiv 
siqnalların  öyrənilməsinin  neyrofizioloji  və  neyrokimyəvi  mexanizmləri, 
inteqrasiya,  eləcə  də  qabıq  və  qabıqaltı  əlaqələr  və  funksiyaların  lokalizasiyası 
kimi  elmi  tədqiqat  istiqamətləri  yaratmışdır.  Həmin  çoxcəhətli  tədqiqatların 

---

 
47 
nəticələrində daxili  analizator sistemin qabıq morfo-funksional strukturları haqqında 
məlumatlar  toplanmış,  hippokamp,  amiqdala,  hipotalamus  kimi  limbik  strukturların 
beyin  qabığında  visseral  təsirlərin  formalaşması  və  interoreseptiv  qlikemik  reaksiya-
ların tənzimlənməsində mühüm rolu aydınlaşdırılmışdır. H. Həsənovun bu sahədəki 
tədqiqatlarının nəticələri, eləcə də onun rəhbərliyi altında aparılan işlər interoreseptiv 
mübadilə reflekslərinin sinir tənziminin qanunauyğunluqlarını müəyyən etməyə imkan 
vermişdir.  Onun    fəaliyyəti  fundamental  problem  olan  analizator  funksiyaların 
təkamülü,  inteqrasiya,  mürəkkəb  davranış  formalarının  fizioloji  və  biokimyəvi 
əlaqələrin izah edilməsinə yönəldilmişdir. Məhz elmi fəaliyyət çərçivəsinin hərtərəfli 
sayı  nəticəsində  H.Həsənov  nəinki  fiziologiya  sahəsində,  eləcə  də  Azərbaycanda 
səhiyyə və fizika sahəsindəki alimlərlə elmi əməkdaşlıq edir ki, bu da ali sinir fəaliy-
yətinin patologiyası və psixi sinir pozğunluqlarının müalicə olunması üçün kompleks 
tədqiqatlar  aparılmasina  imkan  yaradır.  .H.  Həsənovun  adı  fiziologiyanın  mühüm 
problemlərinin  böyük  tədqiqatçısı  kimi  təkcə  Azərbaycanda  deyil,  həm  də 
respublikadan  kənarda  da  məşhurdur.  Onun  işləri  respublika,  mərkəzi  və  xarici 
mətbuatda  nəşr  olunur.  O,  özünün  elmi  məlumatları  və  ümumi  nəticələri  ilə 
Ümumdünya  konqressləri,  qurultayları  və  simpoziumlarında  iştirak  etmişdir.  Onun 
işləri  xarici  konfrans  və      konqreslərə  (Macarıstan,  Ruminiya),  Ümumdünya 
fizioloqlar  konqreslərə  (Münhen,  Dehli),  ali  sinir  fəaaliyyətinə  həsr  olunmuş 
Ümumdünya  konqresinə  (Praqa),  Eksperimental  nevroz  simpoziumuna  (Berlin)  və 
beynin  İnteqrativ  fəaliyyəti  (Veymar),  XVII  Beynəlxalq  fizioloji  elmlər  konqresinə 
(Paris),  Beynəlxalq  fizioloji  elmlər  konqresinə  (Budapeşt),  «İnterbeyin»  xətti  nlə  III 
Beynəlxalq simpoziumuna, YUNESKO-nun beyin tədqiq edilməsi üzrə təşkil edilmiş 
I Ümumdünya konqressinə  (İsveçrə, Lozanna)  və s. təqdim olunmuşdur.