Abu Rayhon Muhammad Ibn- Ahmad al- Beruniy (973-1048) qadimiy Horazm shahri Qiyotda tu`ilgan. Beruniy buyuk qomusiy olim va faylasuf bo`lib, fanning turli sohalari bo`yicha 150 dan ortiq asarlar yozib qoldirgan. Jumladan, "Qadimgi halqlardan qolgan yodgorliklar", "Hindiston", "Mineralogiya", "Geodeziya", "Dorivor o`simliklar haqida kitob", "Ma`sud qonuni", "Astronomiya va yulduzlar to``risida", "Er harakat qiladimi, yo`qmi?" va boshqa asarlarida o`zining tabiiy- ilmiy, ijtimoiy, falsafiy va ahloqiy qarashlarini bayon etgan.
Abu Rayhon Muhammad Ibn- Ahmad al- Beruniy (973-1048) qadimiy Horazm shahri Qiyotda tu`ilgan. Beruniy buyuk qomusiy olim va faylasuf bo`lib, fanning turli sohalari bo`yicha 150 dan ortiq asarlar yozib qoldirgan. Jumladan, "Qadimgi halqlardan qolgan yodgorliklar", "Hindiston", "Mineralogiya", "Geodeziya", "Dorivor o`simliklar haqida kitob", "Ma`sud qonuni", "Astronomiya va yulduzlar to``risida", "Er harakat qiladimi, yo`qmi?" va boshqa asarlarida o`zining tabiiy- ilmiy, ijtimoiy, falsafiy va ahloqiy qarashlarini bayon etgan.
Beruniyning etikasida ahloqning mohiyati kishilarning turmush tarzi bilan chambarchas bo`langan. Boshqacha aytganda, Beruniy ahloqning mazmunini ijtimoiy hodisalar, kishilarning moddiy ehtiyoj va manfaatlari bilan bo`langan holda tushuntirishga harakat qiladi.
Beruniy "Mineralogiya" asarining muqaddimasida inson va uning hol- ahvoli, dunyodagi burchi, olijanobligi, shuningdek, iqtisod, ahloq va odob to``risida qimmatli fikrlar bildiradi.
Beruniy inson harakteri haqida gapirib, uni inson tabiatida mavjud qarama- qarshilik bilan tushuntirmoqchi bo`ldi. Inson tabiatdagi ziddiyatli holat to``risida: "Odamlar turmush- hayotda har hil hollarda bo`ladi, Bularning bir turi bilan maqtaladilar, boshqasi bilan qoralanadilar", deb ko`rsatgan edi. Beruniy yuksak insoniy fazilatlar haqida o`z mulohazalarini bayon qilib aytadi: "Maqtovlarning qutbi muruvvat, muruvvatning o`qi- asosi tozalik va pokizalikdir".
Beruniy kishilardagi barcha salbiy fazilatlarni qoralab, yahshilik va oliyjanoblik kabi hislat hususiyatlarini maqtagan.
Beruniy kishilardagi barcha salbiy fazilatlarni qoralab, yahshilik va oliyjanoblik kabi hislat hususiyatlarini maqtagan.
Uningcha, himmat qilishiga intilish ham huddi muruvatga bo`lgan intilishga o`hshaydi. Hulq atvorni, uni insonning ahloq kitoblarida aytilgan yo`llar vositasida davolab, tarbiyalab go`zal pokiza tutib yomon hollarga tushmasligi mumkin. uningcha, yahshilikka intilish olijanoblikni o`stiradi, birinchi navbatda o`ziga, keyin esa boshqalarga yahshilik istashi lozim. Inson o`z ichki dunyosini tarbiyalab borib, asta- sekin kamolatga erishadi va salbiy jihatlardan holi bo`lib boradi. Beruniy mamlakatning ravnaqi, insonning bahti bilim va ma`rifatda deb bildi. U insonning nimaga da`vat etganligi, uning ezguligini va olijanob hulq- atvorini, ahloqiy fazilatlarini madh etish bilan insondagi barcha salbiy illatlarni qoraladi.
Beruniyning ahloqiy qarashlarida rostgo`ylik va adolat bir qimmatga ega bo`lgan ahloqiy sifatlardir. Ijtimoiy hayotdagi adolat haqida Beruniyning quyidagi so`zlarida uning fikri yaqqol ifodalangan: "Ma`ribdagi shaharlarning birida zodagonlar va er egalari shaharni navbat bilan uch oy mobaynida boshqarar ekanlar. Kimga navbat kelsa o`sha uch oy davomida hokimlik vazifasini bajarar ekan. Muddat tugagach, o`z ihtiyori bilan hokimlikdan voz kechib o`ir vazifadan qutulgani uchun el- yurtga hayr- sadaqa ulashar ekan. Bunga hamma rioya etishi shart bo`lgan, agar o`zaro kelishilganlik bo`lmasa tartib ham, adolat ham bo`lmaydi (Qarang: Beruniy va ijtimoiy fanlar. T.Fan, 1973, 18 bet).
