Bilim sohasi

5.1-rasm.Tovushningakustikspektri
Tovushtebranishlarivato‘lqinlari – mexaniktebranishvato‘lqinlarningxususiyxolidir. Biroqeshituvorqalisezishnibaholashdaakustiktushunchalarnimuhimliginishubilanbirgauningmeditsinadagitadbiqlarininazardatutib,ayrimmasalalarnimaxsusko‘ribchiqishmaqsadgamuvofiqdir.Quyidagitovushlarnibir-biridanfarqlashqabulqilingan:1)tonlaryokimusiqiytovushlar;2)shovqinlar;3)tovushzarbalari.
Tovushto‘lqinlariningintensivligidebto‘lqino‘zibilanolibyurganenergiyaoqimizichliginingo‘rtachaqiymatigaaytiladi.To‘lqintovushsezgisiniuyg‘otishuchuneshitishchegarasidebataluvchibirorminimalintensivlikkaegabo‘lishikerak.Eshitishchegarasihammadaharxilbo‘lib,tovushningchastotasigabog‘liq.Odamqulog‘i1000-4000 Hz orasidagichastotalitovushlargajudasezgirbo‘ladi.
5.2-rasm.Odamqulog’ieshitishvaog’riqbo’sag’alari
Intensivliktaxminan10³-10⁴erg/sm²sekatrofidabo‘lgandato‘lqintovushsifatidasezilmayqoladivaquloqdafaqatog‘riqhamdabosimsezgisiniuyg‘otadi.Intensivlikninganashundaysezgiuyg‘otadiganqiymatiog‘riqsezishchegerasidebataladi.


Tonvashovqinlar. Davriyjarayondaniboratbo‘lgantovushtondebaytiladi.Agarbujarayongarmonikbo‘lsa,undatonoddiyyokisofdebaytiladi (5.3-rasm).Softonningasosiyfizikxarakteristikasiuningchastotasidir.Angarmoniktebranishlargamurakkabtonmoskeladi.Soddatonlitovushni,masalan,kamertonchiqaradi,murakkabtonlitovushnimusiqaasboblari,nutqapparati(unlitovushlar)vahokazohosilqiladi.
Murakkabtonoddiytonlargaajratilishimumkin.Ajratilgantonlarningengkichik₀chastotasiasosiytongamoskeladi,qolgangarmonikalari(obertonlar),₀,2₀vahokazochastotalargaegabo‘ladi (5.3-rasm).
5.3-rasm.Oddiy (a) va murakkab (b) tonlar
Vaqto‘tishibilantakrorlanmaydigan,o‘ziningmurakkabligibilanfarqqiluvchitovushgashovqindebaytiladi.
Mashinalarningvibratsiyasi,qarsaklar,gorelkaalangasinigshovqini,shitirlash,g‘ichillash,so‘zlagandachiqadiganundoshtovushlarvahokazolarshovqingata'lluqlidir.