6 - tajriba. Saxarozaning gidrolizi. Saxaroza deyarli barcha o’simliklar shirasida uchraydi. Lekin u asosan shakarqamish va qand lavlagi shirasidan olinadi. Shuning uchun ham u ba‘zan shakarqamish yoki lavlagi shakari deb ataladi. U oson kristallanadi, suyuqlanish temperaturasi 1840C, qutblangan nur sathini o’ngga buradi.
Saxaroza gidrolizga uchraganda qutblangan nur sathini o’ngga burishi gidroliz natijasiga qarab chapga almashib qoladi (chunki glyukozaning solishtirma burish burchagi +52,50, fruktozaniki-920). Shuning uchun ham bu jarayon inversiya deb (inventere – lotincha bo’lib, qayta aylantirmoq demakdir), hosil bo’lgan shakar eritmasi esa invertirlangan shakar deb ataladi.
Saxarozaning gidrolizlanishidan hosil bo’ladigan glyukoza bilan fruktoza aralashmasini invert qand va shu gidroliz jarayonida ishtirok etgan ferment-saxaraza invertaza nomi bilan ham yuritiladi.
Probirkaga saxarozaning 1 foizli eritmasidan 1 ml olib, uning ustiga barobar hajmda Feling suyuqlig’idan qo’shib qizdiriladi. Saxaroza molekulasida erkin aldegid turkumi bo’lmaganidan reaktsiya natijasiz bo’ladi. Ya‘ni glyukoza bilan ishlangandagiga o’xshash sariq rangli CuOH yoki qizil rangli Cu2OH hosil bo’lmaydi. Shu xilda saxaroza bilan Trommer, Nilander va oyna reaktsiyalari bilan ishlanganda, ular ham natijasiz chiqadi.
Kerakli asbob va reaktivlar:probirka, gaz gorelkasi, 1% saxaroza eritmasi, kontsentrlangan HCI, Feling reaktivi , 10% NaOH eritmasi.
Ishning bajarilishi: Probirkaga 1% saxarozadan olib, uning ustiga 3-4 tomchi kontsentrlangan xlorid kislotadan tomizib qaynatiladi. So’ngra suyuqlikni ishqor bilan neytrallab, uning ustiga Feling suyuqligidan 1 ml qo’shib qizdiriladi. Natijada xuddi glyukoza bilan ishlangandagi singari sariq rangli CuOH yoki qizil rangli Cu2OH hosil bo’ladi. Trommer, Nilander va oyna reaktivlari bilan ishlanganda ham shu xilda natija olinadi. Reaktsiyaning musbat bo’lishi saxarozani xlorid kislota bilan qaynatganda uning gidrolizlanishidan fruktoza bilan bir qatorda glyukoza hosil bo’lishiga bog’liqdir.
