Biokimyo laboratoriyasida texnika xavfsizligi qoidalari

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI
ZOOLOGIYA VA FIZIOLOGIYA KAFEDRASI
Tabiiy fanlar fakulteti Biologiya ta’lim yo’nalishining
II kurs talabalariga ’’Biokimyo’’ fanidan laboratoriya mashg`ulotlarini
o`tish uchun


U S L U B I Y I S H L A N M A L A R

Tuzuvchilar: dots. O.Karimov
o`qit. N.Qiyomova
Qarshi – 2020

Uslubiy ishlanma Zoologiya va fiziologiya kafedrasining 2020 yil ___ avgust qarori bilan va Tabiiy fanlar fakulteti Uslubiy Kengashining 2020 yil __ avgust №__ qarori bilan tasdiqlangan.

TASDIQLANDI
Kafedra mudiri: b.f.n G.Bobonazarov


Uslubiy Kengash raisi: dots. I. Hayitov
TAQRIZCHILAR:


Zoologiya va fiziologiya
kafedrasining professori Sh.Qurbonov


Zoologiya va fiziologiya
kafedrasining dotsenti Yo. Raxmatullayev

“Biyokimyo” fani bo’yicha laboratoriya mashg’ulotining kalendar tematik rejasi

t\r		Ma’ruza mavzulari	Ajratil gan soat	Bajarilganligi haqida ma’lumot		O’qituvchi imzosi
				Oy va kun	Soatlar soni
1		2	3	4	5	6
I-mavzu(bob). Kirish
1.1		Biokimyo laboratoriyasida ishlash hamda texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilish.	2
II-mavzu(bob). Oqsillar kimyosi
2.1		Oqsil eritmasini tayyorlash	2
2.2		Oqsil va aminokislotalarga xos rangli reaktsiyalari	2
2.3		Oqsillarni cho’ktirish reaksiyasi	2
2.4		Oqsillarni dializ qilish va izoelektrik nuqtasini aniqlash	2
2.5		Qog'oz xromatografiyasi usuli bilan aminokislotalarni aniqlash	2
III-mavzu(bob). Fermentlar kimyosi
3.1		Fermentlarning o‘ziga xosligi va ular faolligiga ta‘sir etuvchi omillar.	2
3.2		So’lakdagi amilaza fermentining faolligiga aktivator va ingibitorlarning ta‘siri.	2
3.3		So’lakdagi amilaza fermentining faolligiga рН-ning ta‘siri.	2
3.4		Katalaza fermentining faolligini aniqlash	2
IV-mavzu(bob). Uglevodlar kimyosi
5.1		Monosaxarid, disaxarid va polisaxaridlarga xos sifat reaksiyalar	2
5.2		Disaxaridlarga xos sifat reaksiyalar	2
5.3		Polisaxaridlarga xos sifat reaksiyalar	2
5.4		Qondagi glukoza miqdorini Xagederon-Iensen usuli bilan aniqlash	2
V-mavzu(bob). Yog’ lar kimyosi
6.1		Lipaza fermentining faolligini aniqlash	2
6.2		Yog’larning eruvchanligini aniqlash	2
6.3		Biologik suyuqliklardan yog‘ ajratib olish.	2
6.4		O‘t kislotalariga xos sifat reaksiyalar	2
6.5		A va C vitaminga xos sifat reaksiyalar	2
	Jami		36 soat

I- LABORATORIYA ISHI
Mavzu: Biokimyo laboratoriyasida texnika xavfsizligi qoidalari - 2soat
Natriy metali bilan ishlash
Natriy bankadan pintset bilan olinadi, kerakli miqdori pichoq bilan qirqiladi va qolgan qismi darhol bankaga qaytarib solinadi. Qirqib olingan natriyning po‘stlog‘i pichoq bilan tozalanadi, filtr orasiga olib kerosini siqib tushiriladi va darhol reaktsiyaga kiritiladi. Filtr qog‘ozini yondirib tashlash kerak.
Natriy qoldiqdarini rakovinaga tashlash yoki axlat chelagiga tashlash (yong‘in bo‘lishi mumkin) yaramaydi. Natriy qoldig‘ini bankaga qaytarib solish yoki agar ish uchun yaroqsiz bo‘lsa spirtda eritib yo‘qotish lozim.
Natriy bilan qilinadigan tajribalarni yaqinda turgan kishidan birmuncha narida o‘tkazish kerak. Ko‘p miqdorda natriy bilan ishlashda va reaktsiya juda shiddat bilan boradigan hollarda (azotni aniqlash ishiga qarang) ko‘zga himoya ko‘zoynagi tutib olish kerak.
Metall atsetilenidlar.
Metall atsetilenidlar, ayniqsa, kumush atsetilenid portlovchi (modda) birikmadir. Metall atsetilenidlar bilan ishlashda juda ehtiyot bo‘lish kerak. Ular salgina ezilsa ham portlab ketishi mumkin.
Kumush atsetilenidni batamom quritish yaramaydi, chunki bunda unga sal tegib ketilsa ham, masalan, u shpatel bilan olinsa ham portlaydi. Chunki bunda ozroq ishqalnish sodir bo‘ladi.
Kumush atsetilenid yoki mis atsetilenid qoldiqlarining ustiga kontsentrlangan xlorid kislota quyish yo‘li bilan yo‘qotish kerak.
Kontsentrlangan kislotalar bilan ishlash.
Kontsentrlangan kislotalar bilan ishlashda, ayniqsa, ularni qizdirishda nihoyatda diqqat e’tibor va ehtiyotlik bilan ish qilish kerak. Kontsentrlangan kislotalar ta’siridan ba’zan tananing biror qismi kuysa qattiq og‘riydigan, tuzalishi qiyin yara hosil bo‘ladi va yara o‘rni chandiq bo‘lib qoladi. Ayniqsa ko‘zni ehtiyot qilish kerak. Agar kiyim-kechakka tegsa, ishdan chiqaradi.
Sulfat kislota suv bilan aralashtiriladigan bo‘lsa, kislota suvga oz-ozdan qo‘yilishi kerak. Nitrat kislota sulfat kislota bilan aralashtirilayotganda nitrat kislota sulfat kislotaga oz-ozdan qo‘shiladi. Ikkala holda ham tubi yumaloq tiniq kolbadan foydalanish, kolbani suv bilan sovitib turish kerak, ozroq miqdor, ya’ni 2-3 ml miqdordagi kislotalar probirkada aralashtirilishi mumkin. Bunda ham yuqorida aytib o‘tilgan qoidaga rioya qilish kerak.
Kislotali biror modda bilan probirkada aralashtirishda probirka og‘zini barmoq bilan berkitish yaramaydi. Bunda probirkadan kislota sachrab chiqib biror joyni kuydiradi. Kislota probirkada biror boshqa modda bilan aralashtiriladigan bo‘lsa, probirkaning pastki qismiga barmoq bilan chertish, probirkaning yuqori qismini esa chap qo‘l barmoqlari bilan ushlab turish kerak. Probirkadagi suyuqlikni boshqa bir probirkaga qo‘yish yo‘li bilan ham oson aralashtirish mumkin.
Probirkadagi kislotalar bilan ishlashda probirkaning og‘zini atrofdagilardan chetga tutish kerak, chunki reaktsiya vaqtida suyuqlik sachrab chiqishi mumkin.
Kontsentrlangan kislotalarni rakovinaga to‘kmaslik lozim, chunki kanalizatsiya trubalari ishdan chiqishi mumkin. Ularni laboratoriyadagi kislotaga chidamli maxsus idishlarga to‘kish kerak.
Kislota ta’sirida kuygan hollarda o‘sha joyni ko‘p miqdordagi suv bilan so‘ng natriy karbonat eritmasi bilan darhol yuvib tashlash kerak. Shundan keyin kuygan joyga malham surkab bog‘lab qo‘yish kerak. Agar ko‘zga kislota tushsa darhol shifokorga murojaat qilish lozim.