Biokimyo va molekulyar

Lizosomalar 
ko'pgina 
eukaryotik 
organizmlarning 
hujayralarida 
uchraydi, ammo ular fagotsitozga qodir bo'lgan hayvon hujay ralarida juda 
ko'p. Ular 0,5-
2 µm hajmdagi, membrana bilan o'ralgan va matritsa bilan 
to'ldirilgan sferik organoidlardir. Lizosomalarda hujayralar ichidagi ovqat 
hazm qilish jarayonida oqsillarni, nuklein kislotalarni, polisakkaridlarni, 
lipidlarni va boshqa organik birikmalarni parchalaydigan fermentlar mavjud. 
Lizosomalardagi fermentlar soni shunchalik ko'pki, ular ajralib chiqqach, 
hujayrani yo'q qilishga qodir. 
Golji apparati uni 1898 yilda kashf etgan italiyalik olim K. Goljining 
nomi bilan atalgan va 
u barcha ökaryotik hujayralarning tarkibiy qismidir. 

---

191 
Endoplazmik retikulum membranalarida sintez qilingan oqsillar va lipidlar 
Golji apparatiga kiradi. Ushbu birikmalar, shuningdek, kompleksda sintez 
qilingan polisakkaridlar donachalarga "qadoqlanib", keyi n hujayradan o'zi 
foydalanadi yoki undan chiqarib tashlanadi. Golgi apparati hujayra ichidagi 
transport jarayonlarini boshqaruvchi eng muhim membrana organoididir. 
Golji apparatining asosiy funktsiyalari modifikatsiya qilish, to'plash, saralash 
va mos keladigan hujayra ichidagi bo'linmalarga, shuningdek hujayradan 
tashqariga yo'naltirishdir. U plastinka to'plamiga o'xshash membrana bilan 
o'ralgan tekislangan sardobalar to'plamidan iborat. Har bir Golgi stakasi 
(o'simliklarda daktilozoma deb ataladi) odatda to'rtdan oltita sardobani o'z 
ichiga oladi, odatda diametri taxminan 1 mikron. Hujayradagi Golji 
uyumlarining soni asosan uning turiga bog'liq: ba'zi hujayralar bitta katta 
to'plamni o'z ichiga oladi, boshqalari esa yuzlab juda kichik uyumlarga ega. 
Golgi staklari doimo membrana bilan chegaralangan kichik (diametri 60 nm) 
pufakchalar massasi bilan bog'liq. Ushbu pufakchalar (Golgi pufakchalari) 
oqsillarni va lipidlarni Golgi apparati ichiga olib kirib, undan tashqariga va 
boshqa tsisternalar o'rtasida tashiydi, deb ishoniladi. 
Hujayra markazi - hayvon hujayralarida yadro yaqinida joylashgan 
organelle. U bir-biriga to'g'ri burchak ostida joylashgan ikkita kichik 
silindrsimon jismlardan (sentriollardan) iborat. Sentriollar DNKni o'z ichiga 
oladi va sitoplazmaning o'z-o'zidan ko'payadigan organoidlari hisoblanadi. 
Sentriola devori mikrotubulalardan iborat. Sentriollar hujayraning bo'linishida 
muhim 
rol 
o'ynaydi: 
ular 
bo'linish 
shpindelini 
hosil 
qiluvchi 
mikrotubulalarning o'sishini boshlaydi. 
Yadro - bu ma'lum bir hujayraning va butun organizmning 
xususiyatlarini aniqlaydigan irsiy ma'lumot saqlanadigan va ko'payadigan 
organelle. Yadroning shakli ko'pincha sharsimon yoki ellipsoidal, kamroq 
lentikulyar yoki fusiformdir. Yadroning kattaligi juda o'zgaruvchan va 
organizmning turiga, shuningdek hujayraning yoshiga va holatiga bog'liq. 
Hujayraning deyarli barcha DNKlari (99%) yadroda joylashgan bo'lib, u erda 

---

192 
oqsillar - deoksiribonukleoproteinlar bilan komplekslar hosil qiladi. Yadro 
tuzilishining umumiy rejasi ham o'simlik, ham hayvon hujayralarida bir xildir. 
Yadro tarkibiy qismlarining tuzilishi hujayraning hayot tsiklining turli 
bosqichlarida 
sezilarli 
darajada 
o'zgaradi, 
bu 
yadro 
bajaradigan 
funktsiyalarning farqi bilan bog'liq.