Xromatin yoki xromosomalar yadroning asosiy morfologik tarkibiy
qismidir. Mitoz paytida xromosomalar yorug'lik mikroskopi ostida aniq
ko'rinadi. Har bir turdagi hujayralar ma'lum hajm va shakldagi doimiy
xromosomalar soni bilan tavsiflanadi. Xromosomalar to'plami xromosoma
to'plami deb ataladi. Somatik hujayralardagi xromosomalar soni (lotincha
soma - tana) odatda ikki baravar (diploid). U har doim bitta (gaploid)
xromosomalar soni bo'lgan ikkita jinsiy hujayralar birlashgandan so'ng
olinadi. Bitta gaploid to'plamining xromosomalari hajmi v a shakli bir xil
emas, lekin bir turdagi organizmlarning har bir reproduktiv hujayrasida
nafaqat xromosomalar soni, balki ularning har birining o'lchami va shakli ham
takrorlanadi. Tabiiyki, diploid to‘plamda har bir xromosoma shakli va
o‘lchami bir xil bo‘lgan juftlashgan (gomologik) xromosomaga to‘g‘ri keladi.
Bir xil turdagi barcha organizmlar bir xil miqdordagi xromosomalarga ega.
Xromosomaning ichki tuzilishi, undagi DNK zanjirlari soni, hujayraning
hayot siklida o'zgaradi. Xromosomalarning vazifalari ma'lum bir organizm
uchun xos bo'lgan, hujayra avlodlarida nasldan naslga o'tadigan ma'lumotlarni
saqlaydigan va uzatadigan DNK va hujayradagi oqsillarni sintezini
boshqaradigan RNK sintezidan iborat.
Plastidlar avtotrof o'simliklarning hujayralariga xosdir. Aynan
plastidlar bilan uglevodlarning birlamchi va ikkilamchi sintezi jarayoni
bog'liqdir. Plastidalar rang bilan ajralib turadi: 1) rangsiz - leykoplastlar; 2)
rangli yashil - xloroplastlar; 3) asosan sariq-qizil tonlarda rangli -
xromoplastlar. Plastidalarning uchta guruhi ham umumiy kelib chiqishi va
o'xshash tuzilishi bilan bog'liq.
193
Leykoplastlarning asosiy vazifasi zaxira oziq-ovqat mahsulotlarini,
birinchi navbatda kraxmalni, kamroq oqsillarni va yog'larni sintez qilish va
to'plashdir.
Ko'pincha,
ikkilamchi
saqlash
kraxmalining
donalari
leykoplastlarda barglardan saqlash organlariga oqayotgan shakarlardan hosil
bo'ladi. Kraxmal donalari tez o'sib boradi va nihoyat butun leykoplast kraxmal
bilan to'ldiriladi. Leykoplastlarda saqlanadigan oqsil krista llar yoki amorf
inkluziyalar shaklida joylashishi mumkin.
|
