Biolog 10 indd

gen
deb ataladi. 
25-rasm. 
Genetik kod. Izoh: AUG – start kodon; UAA, UAG, UGA
teminator – stop kodonlar.
Oqsillar tarkibiga kiruvchi har bir aminokislotaning nuklein kislotalarda 
ketma-ket joylashgan uchta nukleotid (triplet, kodon) yordamida ifodalanishi 
genetik kod
deyiladi. DNK tarkibida 4 ta har xil nukleotid bo‘lishi nazarda 
tutilsa, 4
3
=64 ta kod hosil bo‘ladi. Bitta aminokislota 2, 3, 4, 6 ta kod yordamida 
kodlanar ekan. Genetik kod 1962-yili amerikalik bioximiklar M. Nirenberg va 
S. Ochaolar tomonidan
 
aniqlangan.

---

49
Genetik kodning xususiyatlari:
1. Har bir aminokislotani nukleotidlar tripleti kodlaydi. 
2. Har bir triplet (kodon) bitta aminokislotani ifodalaydi.
3. Bitta aminokislotani bir necha triplet kodlashi mumkin. 
4. Genetik kod barcha tirik organizmlar uchun universal.
5. Genetik kodning 61 tasi «ma’noli», ya’ni ma’lum aminokislotalarni 
ifodalovchi tripletlardir. UGA, UAA, UAG aminokislotalarni ifodalamaydi. 
Ular polipeptid zanjirining tugallanishini bildiruvchi terminator kodon lar dir 
(25-rasm). 
Transkripsiya (RNK sintezi). 
Bu jarayonda DNK matritsa hisoblanadi. 
Oqsil tuzilmasi to‘g‘risidagi axborot yadroda, DNKda saqlanadi. Oqsil 
sintezi esa sitoplazmada, ribosomalarda o‘tadi. 
26-rasm. 
Transkripsiya.
Oqsilning tuzilmasi haqidagi axborot yadrodan sitoplazmaga i-RNK 
tomonidan o‘tkaziladi. DNK qo‘sh zanjirining bir qismi yoziladi va zanjir-
larning birida komplementarlik asosida (A–U, G–S) RNK-polimeraza fermenti 
yordamida i-RNK sintezlanadi. Bunda DNKning faqat bitta zanjiri ma’noga 
ega bo‘lib, ikkinchi DNK zanjiri matritsa vazifasini bajaradi, shu matritsali 
zanjirdan i-RNK sintezlanadi. Aminokislotalar izchilligi to‘g‘risidagi axborot 
DNKdan i-RNKga ko‘chirilishi