Biologik faol moddalar. Gormonlar. Ularning vazifasi va klassifikatsiyasi. Reja gormonlar klassifikatsiyasi

Qalqonsimon bez gormoni.
Qalqonsimon bez eng muhim endokrin bezlarining biridir. Uning asosiy funksiyalari o‘sish – rivojlanish va moddalar almashinuvini boshqarishga kuchli ta’sir ko‘rsatadi.
Bu bezning ichki sekretor funksiyasi buzilganda gipofunksiya va giperfunksiya holatlari kelib chiqadi. Buning funksiyasi susayganda gormon kam miqdorda chiqariladi, organizmda gipotireoz holati paydo bo‘ladi. Bu kasallik bezning atrofiyasi natijasida miksidema va kretizimga olib keladi. Kretinizm hollarda odam bo‘yi o‘smay pakana, tana tuzilishi majrux va aqliy rivojlanmay qoladi. Miksedema holatlarida badanga shish kelib, to‘qimalarda suv to‘xtab qolishi, moddalar almashinuvining pasayishiga olib keladi.
Bez giperfunksiyasida bez ortiqcha miqdorda gormon ishlab chiqarib Bazedov kasalligi shaklida nomoyon bo‘ladi. Bezlarda moddalar almashignuvi keskin zo‘rayib ketadi.
Qalqonsimon bez asosan tarkibida to‘rtta yod atomi tutuvchi tiroksin gormonni ishlab chiqaradi. Tiroksin tarkibida 4 atom yod tutadi.
Paratireoid (qalqonsimon bez oldi) bezlarining gormoni. Bu bez paratgormon ishlab chiqaradi, oqsil tabiatiga ega.

Paratgormon qondagi kalsiy, fosfor va limon kislotalarini miqdorini boshqarib turadi. Paratireoid bezlar funksiyasining yo‘qolishi qondagi kalsiy miqdorining keskin kamayib ketishiga va qondagi fosfatlar miqdorining ortishiga olib keladi. Bu o‘z navbatida asab-muskullar qo‘zgaluvchanligining kuchayishiga olib keladi.

Oshqozon osti bezi gormonlari.
Insulin oshqozon osti bezi gormoni organizmda insulin gormoni yetishmasligi uglevodlar almashinuvini buzilishiga olib keladi: qonda shakarning miqdorining ko‘payishiga (giperglikemiya) va siydikda shakarning miqdori ortadi (glyukozuriya), natijada qandli diabet kasalligi kelib chiqadi. Ikkita polipeptid zanjiridan tashkil topgan. A polipeptid zanjiri 21 ta aminokislota qoldig‘idan va B zanjir 30 ta aminokislota qoldig‘idan tashkil topgan.
Insulinning biologik roli glikogenning biosintezi uchun sharoit yaratishdan iboratdir. Birinchidan insulin glyukokinaza fermentining faolligini oshiradi, ya’ni ATF ishtirokida glyukoza -6- fosfat hosil bo‘lishini katalizlaydi. Ikkinchidan glikogenni biosintezini tezlashtiradi. Uchinchidan glikogensintetazaning faolligini oshiradi.
Glyukagon. Glyukagon pankreatik bez Langergens orolchalarining α-hujayralarida ishlanib chiqadi. U kristall holda ajratib olingan, 29 ta aminokislota qoldig‘idan tashkil topgan.
Glyukagon qonda shakar konsentratsiyasining oshishiga sabab bo‘ladi va glikogenning parchalanishini tezlashtiradi.