Biologiya 5 new indd

z a m b u r u g ‘ i
- ovalsimon, bir 
hujayrali b o ‘ lib, ulardan non yopishda foydalaniladi. Taxtakach- 
lab, zichlangan ko ‘ rinishda yoki quritilib, havosi s o ‘ rib olingan 
paketchalarda xamirturush k o ‘ rinishida savdoga chiqariladi. Xa­
mirturush shakarli iliq suvga solinsa, achitqi za m bu ru g ‘ lari kur- 
taklanib k o ‘ payadi. Xamir tayyorlash jarayonida achitqi q o ‘shilsa, 
m a’ lum vaqtdan keyin xamir k o ‘tarilib, oshadi. Oshma xamir- 
dan tayyorlangan un mahsulotlari yumshoq va g ‘ovak b o ‘ lad i 
(22-rasm).
2) 
m o g ‘ or 
z a m b u r u g ‘ i
- agar non bir necha kun selofan 
paket ichida qolib ketsa, m o g ‘or bosadi. Atrofimizdagi havoda 
m o g ‘or zam burug‘ ining sporalari doimiy uchib yuradi. Non ochiq 
holda turganda uning yuzasiga sporalar o ‘tiradi, selofan paket- 
cha ichiga joylaganimizda m o g ‘or zam burug‘ i uchun qulay sha- 
roit tu g ‘ iladi. Sporadan m o g ‘or zam burug‘ ining tanasi rivojlanadi. 
Sporalar yetilgach, sporangiy yashil yoki qoramtir rangga kiradi 
(23-rasm). Sporangiy yorilib, ichidagi minglab sporalarni atrofga 
sochadi. M o g ‘or z a m bu ru g ‘ i nonning sifatini buzadi, undan ajral- 
gan toksinlar odamning zaharlanishiga olib kelishi mumkin. Lekin 
ayrim m o g ‘or za m bu ru g ‘ i turlaridan bakteriyalarga qarshi dori -
antibiotik olish mumkin.
31

---

2 3 -ra sm . Nondagi mog‘or zamburug‘ i.
3) 
q a lp o q c h a li z a m b u r u g 'la r ko‘ proq ozuqa sifatida foydalani­
ladi. Iste’mol qilsa b o ‘ ladigan zam burug‘ larga q o ‘zidumba (sham- 
pinion), oq q o ‘ziqorin va boshqalar kiradi (24-rasm). Ularni taom 
tayyorlashdan oldin 5 - 7 daqiqa qaynatib, suvini to ‘ kib yuborish 
kerak. Chunki zam burug‘ lar qaynatilganda tarkibidagi zaharli mod- 
dalar suvga chiqib ketadi. Zaharli turlariga qizil muxomor, sariq 
soxta q o ‘ziqorinlar kiradi. Ularni iste’ mol qilgan odam zaharlanishi 
mumkin (25-rasm).
2 4 -ra s m . Iste’mol qilinadigan zamburug‘lar: 
a - qo‘zidumba (shampinion); b - oq qo‘ziqorin.
32

---

a 
b
2 5 -ra s m . Zaharli zamburug‘ lar: a - qizil muxomor; b - sariq
qo‘ziqorin.
4)