Biologiya 5 new indd

edurtm_uz
35

---

Q e d u rtm _ u z
• kislorod manbai hisoblanadi (barcha yashil o ‘simliklar);
• oziq-ovqat sifatida iste’ mol qilinadi (olma, o ‘rik, yong‘oq va 
hokazolar);
• dori-darm on sifatida foydalaniladi (yalpiz, na’ matak, shirin­
miya va hokazolar);
• chorva mollari uchun yem-xashak hisoblanadi (beda, sebar- 
ga, shuvoq va hokazolar);
• manzarali va xona o ‘simligi sifatida o ‘stiriladi (fikus, kaktus 
va hokazolar);
• qurilish va sanoat xomashyosi (yog‘och, paxta va kanop).
O ‘ s im lik la r s is te m a tik a s i. 
Sistematika faniga shved olimi 
Karl Linney asos solgan. O‘simliklarning 500 mingdan ortiq turi 
b o ‘ lib, ularni o ‘ rganishni osonlashtirish uchun bir-biriga o ‘xshash 
o ‘simliklarni birlashtirib, guruhlarga b o ‘ linadi. O‘simliklarni sistema- 
tikaga solishda quyidagi sistematik birliklardan foydalaniladi:
TUR -► TURKUM 
OILA —► SINF -► BO‘ LIM 
DUNYO
Tuzilishi o ‘xshash organizm lar bitta turga kiradi. O‘xshash tur- 
lar birlashib turkumni, turkum lar oilani, oila sinfni, sinflar esa 
b o ‘ limni, b o ‘ limlar o ‘simliklar dunyosini tashkil qiladi. O‘simliklar 
sistematikasi bilan dorivor q o q io ‘t va m akkajo‘xori misolida tani- 
shib chiqamiz.
Dorivor qoqio‘ tning sistematik 
o ‘ rni
M akkajo‘xorining sistematik 
o ‘ rni
Dunyo: O‘simliklar
Bo‘lim: Yopiq urug‘lilar (Magnoliya-
toifa)
Sinf: Ikki urug‘pallalilar (Magnoliya- 
simon)
Oila: Qoqio‘tdoshlar 
Turkum: Qoqio‘t 
Tur: Dorivor qoqio‘t
Dunyo: O‘simliklar
Bo‘lim: Yopiq urug‘lilar (Magnoli-
yatoifa)
Sinf: Bir urug‘pallalilar (Lolasi- 
mon)
Oila: Bug‘doydoshlar 
Turkum: Jo‘xori 
Tur: Makkajo‘xori
36

---

Q edurtm uz
0 ‘simliklar dunyosi
yuksak o‘simliklar
2 7 -ra s m . 0 ‘simliklar sistematikasi.
0 ‘simliklar dunyosi tuban va yuksak o ‘simliklarga bo‘ linadi (27- 
rasm). Tuban o ‘simliklarning tanasi ildiz, poya, bargga b o ‘ linmagan. 
Bunday tana qattana yoki tallom deyiladi. Tuban o ‘simliklarga 
suvo‘tlar bo‘ limi kiradi. Yuksak o ‘simliklarning tanasi ildiz, poya va
37

---

bargdan iborat. Yuksak o ‘simliklar sporali va urug‘ li o ‘simliklarga 
bo‘ linadi. Sporali yuksak o ‘simliklarga yo‘sinlar, q irq b o ‘g ‘ imlar va 
qirqquloqlar bo‘ limi kiradi. Urug‘ li o ‘simliklar esa urug‘ ining joyla- 
shishiga ko‘ ra ochiq urug‘ lilar va yopiq urug‘ lilar b o ‘ limini o ‘z ichi­
ga oladi.
Yopiq urug‘ li o ‘simliklar bir va ikki urug‘ pallali o ‘simliklar sinfiga 
ajraladi. Ikki urug‘ pallali o ‘simliklarga ra’ nodoshlar, q o q io ‘tdoshlar; 
bir urug‘pallali o ‘simliklar sinfiga esa b u g ‘doydoshlar oilasi kiradi. 
Bug‘doydoshlar oilasiga jo ‘xori va arpa turkumi kiradi. M akkajo‘xo- 
ri esa jo ‘xori turkumining vakilidir.